نظریه انتخاب

اثربخشی آموزش نظریه انتخاب بر میزان کیفیت زندگی و شادکامی در ترک‌کنندگان مواد مخدر

ملیحه کاظمی­مجرد،1 عبدالمجید بحرینیان2*و علیرضا محمدی­آریا3

1. دانشجو کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تنکابن، تنکابن، ایران.

*2. استادیار گروه روان­شناسي باليني، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) Majid.bahrinian@gmail.com

3. استادیار گروه پیش‌دبستانی، دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی، تهران، ایران.     

چکیده

زمینه و هدف: نظریه انتخاب، به‌عنوان یک نظریه مبتنی بر روان­شناسی کنترل درونی، معتقد است گذشته بر زندگی کنونی ما اثر شگرفی دارد ولی تعیین‌کننده رفتار کنونی ما نیست. نظریه انتخاب توضیح می‌دهد که ما به‌عنوان انسان چگونه برای به­دست­آوردن «آنچه می‌خواهیم»دست به انتخاب می‌زنیم. با توجه به خلأ پژوهشی که در زمینه نظریه انتخاب در ایران وجود دارد، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر آموزش نظریه انتخاب بر کیفیت زندگی و شادکامی در افراد ترک‌کننده مواد مخدر انجام شده است.

مواد و روش­ها: پژوهش حاضر یک مطالعه نیمه­تجربی ­است. طرح به‌کاررفته در این پژوهش، طرح پیش­آزمون ـ­ پس­آزمون با گروه کنترل و همچنین مرحله پیگیری دوماهه بود. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی افراد ترک­کننده مواد مخدر شهر تهران در سال 1391 بود. با استفاده از روش نمونه­گیری تصادفی خوشه­ای تعداد 40 نفر از بین افرادی که دوره ترک را در مرکز ترک اعتیاد گذرانده بودند، انتخاب و سپس به شیوه تصادفی ساده در دو گروه آزمایش (20 نفر) و گروه کنترل (20 نفر) جای‌دهی شدند. برای جمع‌آوری داده­ها از دو پرسشنامه کیفیت زندگی و مقیاس شادکامی مونش استفاده شد. برنامه آموزش نظریه انتخاب در 12 جلسه 90 دقیقه­ای برای افراد گروه آزمایش برگزار شد. جهت تحلیل داده­ها از آزمون تحلیل کواریانس اندازه­گیری مکرر استفاده شد.

یافته‌ها: آموزش نظریه انتخاب موجب افزایش سطح کیفیت زندگی (000/0≥p، 85/50=F) و شادکامی (000/0≥p، 05/573=F) افراد گروه آزمایش در مرحله پس­آزمون شده است. همچنین نتایج  نشان داد اثرات مداخله در مراحل پس­آزمون و پیگیری با گذشت زمان روند ثابتی داشتند.

نتیجه‌گیری: با توجه به اهمیت سطح مطلوب کیفیت زندگی و شادکامی در دوره ترک مواد، مراکز ترک اعتیاد می­توانند با ارائه آموزش نظریه انتخاب به افزایش سطح شادکامی و کیفیت زندگی افراد، پس از ترک مواد مخدر کمک نمایند.

نوع مقاله: مقاله پژوهشی.

کلیدواژه‌ها: نظریه انتخاب، کیفیت زندگی، شادکامی، اعتیاد

t استناد: کاظمی­مجرد م، بحرینیان ع، محمدی­آریا ع. اثربخشی آموزش نظریه انتخاب بر میزان کیفیت زندگی و شادکامی در ترک‌کنندگان مواد مخدر. تابستان 1383؛2(2): [165-174].

 

 

 

 

 

Impact of Training Choice Theory on Quality of Life and Happiness of People Quiting Drugs

Maliheh Kazemi-Mojarad,1 Abdolmajid Bahreynian,2* & Alireza Mohamadi-Arya 3

1. M.A. in  Clinical Psychology, Islamiz Azad Univ., Tonekabon Branch, Tonekabon, Iran.

*2. Assistant Professor, Dept. of Clinical Psychology,  Shahid Beheshti Univ. of Medical Sciences (SBUMS), Tehran, Iran. (Corresponding Author) Majid.bahrinian@gmail.com

3. Assistant Professor, Dept. of Preschool Education, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences (USWR), Tehran, Iran.

 

ABSTRACT

Background and objective: Choice theory is a theory based on inner control psychology that believes the past significantly influences in our present life but it can’t determine our current behavior. Choice theory explains that we, as humans, how to choose in order to get what we want. Due to the shortage of research about selection theory in our Iran, this study’s aim was to investigate the effect of choice theory learning on the life quality and happiness in people who quit drugs.

Methods: The current study was a semi – empirical research. The research plan used a pre-test and post-test plan with control group and two months follow up. Statistical society of this study included all people who quited drugs in Tehran in 2012. About 40 people who completed the addiction treatment program in addiction treatment center were selected by random cluster sampling. Then they were grouped in two categories by simple selection method as test group (20 people) and control group (20). Two questionnaires of life quality and MUNSH happiness scale were used to collect data. The selection theory learning program was administrated in twelve sessions for period of 90 minutes for test group. The repeated measures MANCOVA were used to analyze data.

Results: The selection theory learning increased the life quality level (p≤0.000, F=50.85) and happiness  (p≤0.000, F=573.05)  test group in post-test stage. Also, the results has shown that over time the Intervention effect was a constant process in post-test and the follow up stages.

Conclusion: Due to the importance of life quality level and happiness in people who quit drugs, the addiction treatment centers can help these people by learning the choice theory method to improve their life quality and increase their happiness after their addiction treatment.

Paper Type: Research article.

Keywords: Choice theory, Quality of Life (QOL), Happiness, Addiction

u Citation: Kazemi-Mojarad M, Bahreynian A, Mohamadi-Arya A. Impact of training choice theory on quality of life and happiness of people quiting drugs. Journal of Health Education and Health Promotion. Summer 2014;2(2): [165-174].

مقدمه

روان­شناسی علم مطالعه در رفتار موجودات زنده به‌ویژه انسان است و در این زمینه نظریه‌های مختلفی طرح‌شده­اند. یکی از این نظریات، نظریه انتخاب است که توسط ویلیام گلاسر عنوان ‌شده است (1). نظریه انتخاب معتقد است هر آنچه که از ما سر می­زند رفتار است و تمام رفتارهای ما از درون ما برانگیخته می­شوند و معطوف به هدف‌اند و هدف هر رفتار ارضای یکی از 5 نیاز اساسی (نیاز به بقا، نیاز به تعلق و عشق، نیاز به قدرت، نیاز به آزادی و نیاز به سرگرمی و لذت) است. نظریه انتخاب معتقد است هنگامی‌که افراد در ارضای نیازهای خود ناکام می­­شوند، دست به رفتار می­زنند؛ یعنی رفتار و عمل خاصی را انتخاب می‌کنند تا شاید بدان وسیله نیازهایشان را برآورده کنند. این رفتار هدفش ارضای نیازهای موردنظر است ، همچنین این نظریه توضیح می­دهد که ما به‌عنوان یک انسان چگونه برای به دست آوردن آنچه می‌خواهیم دست به انتخاب می‌زنیم (2).

مواد مخدر و اعتیاد به آن، زندگی شمار زیادی از افراد را نابود کرده و می­کند و تندرستی افراد و جامعه، توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و حتی امنیت خیابان‌ها، معابر و نیز ثبات و پایداری دولت‌ها را نیز به خطر می‌اندازد. عوارض شوم اعتیاد در سطح روانی و فردی و هم در بخش اجتماعی و کلان جامعه زیان‌بخش بوده و هست. خسارت‌های اجتماعی و اقتصادی سوءمصرف مواد مخدر فشارهای تحمل‌ناپذیری را بر زیرساخت­های اجتماعی کشور وارد کرده است (3). تولید و توزیع غیرقانونی آن منابع عظیم نیروی انسانی و طبیعی را در درازمدت سست می­کند. بنابراین، امروزه مواجهه با تجارت غیرقانونی مواد مخدر و آثار زیان‌بار سوءمصرف آن بزرگ‌ترین چالش تمام جوامع است. در این راستا، سلامت یکی از بنیان‌های اصلی زندگی انسان و شرایط ضروری ایفای نقش‌های اجتماعی وی به شمار می‌رود و انسان‌ها به‌ویژه گروه‌هایی که سلامتی آن‌ها به‌نوعی در معرض خطر قرار دارد (معتادان)، در صورتی می‌توانند به فعالیت‌های فردی و جمعی خود به نحو مطلوب ادامه دهند که خود را سالم احساس کنند و درعین‌حال جامعه آن‌ها را سالم بداند (4).

تلاش جامعه برای تأمین سلامتی افراد به منظور افزایش سطح کیفیت زندگی خود از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. تحقیقات نشان داده که بین کیفیت زندگی و سلامت جسمانی و روانی رابطه وجود دارد (5). کیفیت زندگی مفهوم وسیعی است که همه ابعاد زندگی ازجمله سلامت را در بر می‌گیرد. این اصطلاح که در زمینه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نیز استفاده می‌شود. اغلب در مطالعات پزشکی کاربرد دارد و ازنظر بیشتر متخصصان شامل ابعاد فیزیکی،  فیزیولوژیکی، اجتماعی، جسمی و مفهومی می‌باشد (6). کیفیت زندگی ازنظر لغوی به معنی چگونگی زندگی کردن است. بااین‌وجود، مفهوم آن برای هرکسی منحصربه‌فرد است و با دیگران متفاوت است (7). سازمان جهانی بهداشت تعریف جامعی از کیفیت زندگی ارائه داده است. کیفیت زندگی عبارتست از درک فرد از وضعیت کنونی‌اش با توجه به فرهنگ و نظام ارزشی که در آن زندگی می‌کند و ارتباط این دریافت‌ها با اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویت‌های موردنظر فرد (8). عوامل مختلفی مانند عوامل اقتصادی، فرهنگی و معنوی بر روی کیفیت زندگی فرد تأثیر می‌گذارد. کیفیت زندگی با زندگی افراد تطابق دارد و بر اساس نقطه‌نظر خود فرد سنجیده می‌شود. ممکن است شخص علیرغم آنکه محیط زندگی مناسبی نداشته باشد، اما احساس رضایت عمیقی از زندگی خود داشته باشد. ارزیابی خود فرد از سلامت و یا خوب بودنش عامل کلیدی در مطالعات کیفیت زندگی است؛ به عبارتی قضاوت فرد درباره خودش از اهمیت خاصی برخوردار است (9).

یکی دیگر از متغیرهایی که در رابطه با سلامت روان مطرح می‌شود شادکامی است. شادکامی مطمئناً از اهداف بزرگ بشر بوده است که همه برای رسیدن به آن تلاش می­کنند. میزان شادکامی بر اساس ارزشیابی افراد از خود و زندگی‌شان به دست می­آید، این ارزشیابی‌ها ممکن است جنبه شناختی داشته باشد؛ مانند قضاوت‌هایی که در مورد خشنودی از زندگی صورت می‌گیرند و یا جنبه عاطفی که شامل خلق و هیجاناتی است که در واکنش به رویدادهای زندگی ظاهر می‌شود (10). یکی از پرسش‌های اساسی درباره شادکامی این است که آیا شادکامی به رویدادها یا موقعیت‌های زندگی مربوط می‌شود یا به شخصیت فرد ارتباط دارد و یا اینکه نتیجه تعامل میان این دو است؟ شخصیت هر انسان می‌تواند به تعیین محدودیت‌ها، ویژگی‌ها، توانایی‌ها و بهداشت و یا سلامت آن‌ها در زندگی کمک کند. به‌عنوان‌مثال تمام امیال و آرزوهایی که می‌خواهیم در زندگی به دست آوریم، خواه تحصیلات عالی، خواه همسر مناسب و حتی سلامت عمومی می‌تواند تحت تأثیر شخصیت ما و شخصیت افرادی که به نحوی با آن‌ها در تعامل هستیم قرار گیرد (11). افراد شادکام نگرش خوش‌بینانه‌ای نسبت به وقایع و رویدادهای اطراف خود دارند. افراد خوشحال در مقایسه با دیگران احساس رضایت بیشتری نسبت به زندگی خانوادگی، شغل، تحصیلات و غیره دارند (12). شادکامی سازه‌ای مستقل از سه جزء اساسی احساس خوشی، رضایت از زندگی و نبود هیجانات منفی مانند اضطراب و افسردگی است (13).

ازآنجاکه زندگی پر از چالش‌ها و استرس‌ها و مشکلات است، لذا انسان نیازمند ابزارهایی برای مقابله با این شرایط است. با توجه به مطالب ارائه‌شده، هدف این پژوهش بررسی آموزش نظریه انتخاب بر کیفیت زندگی و شادکامی در افراد مرد ترک‌کننده مواد مخدر شهر تهران است.

 

مواد و روش‌ها

این پژوهش نیمه­تجربی و از نوع پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل کلیه افراد مصرف‌کننده مواد مخدر شهر تهران بود که در سال 1391 دوره ترک را گذرانده بودند. از بین مراکز ترک اعتیاد شهر تهران (5 مرکز)، تنها یک مرکز برای پژوهش همکاری کردند. لذا از بین افراد ترک‌کننده در این مرکز که دوره درمان را گذرانده بودند (89 نفر)، 40 نفر به‌صورت تصادفی ساده انتخاب شدند و سپس به‌صورت تصادفی به دو گروه آزمایشی (20 نفر) و گروه کنترل (20 نفر) تقسیم شدند.

با مشخص شدن گروه آزمایشی و کنترل، با رعایت اصول اخلاقی در پژوهش پس از برقراری ارتباط با افراد و کاهش حساسیت آزمودنی‌ها و همچنین ارائه توضیحات لازم نسبت به روش آموزش و دلیل انتخاب آن‌ها، برگزاری کلاس‌ها و پرکردن پرسشنامه‌ها، برنامه آموزش نظریه انتخاب در طی 12 جلسه 90 دقیقه‌ای به مدت چهار هفته (هر هفته سه جلسه) برای افراد گروه آزمایش (20 نفر) ارائه شد. آموزش به‌صورت سخنرانی و همچنین پرسش و پاسخ دریکی از اتاق‌های مرکز ترک اعتیاد، در فضایی آرام و بدون اضطراب و افت آزمودنی تشکیل گردید و مجدداً بعد از گذشت 2 ماه پیگیری به عمل آمد. در خاتمه از همکاری این افراد تقدیر و تشکر به عمل آمد.

محتوای برنامه آموزشی در این پژوهش عبارت بودند از:

§        ارائه مقدمه‌ای از نظریه و مرور مختصر چارچوب کلی جلسات آموزشی؛

§        معرفی نظریه انتخاب و گفت‌وگو در رابطه با نظریه انتخاب و مفاهیم و اصول اصلی آن؛

§        معرفی پنج نیاز اساسی که هر انسانی با آن‌ها به دنیا می‌آید و بر اساس آن رفتار می‌کند؛

§        ارائه اصول و ویژگی‌های حاکم بر نیازهای ژنتیکی؛

§    معرفی دنیای مطلوب (کیفی) و کمک به افراد در کشف و شناسایی تصاویر دنیای مطلوب و ارزش‌ها و اصول آن و سپس در صورت مغایرت با واقعیت و ناکارآمدی آن‌ها تغییر و جایگزینی تصاویر؛

§        معرفی چهار مؤلفه رفتار کلی و پاسخ به این سؤال که مغز ما چگونه کار می‌کند؛

§        معرفی مفهوم مسئولیت‌پذیری، پیامد رفتار و حقوق ـ مسئولیت‌ها؛

§        معرفی انواع رفتارهای مؤثر و یا غیرمؤثر، تکراری و عادتی یا جدید و بازسازی‌شده؛

§        معرفی روان­شناسی کنترل درونی در مقابل روان­شناسی کنترل بیرونی؛

§        معرفی نقش بااهمیت روابط بین فردی؛

§        معرفی زبان نظریه انتخاب در رابطه با فرزندان و رابطه با همسر؛

§        معرفی هفت عادت مخرب و هفت عادت سازنده جایگزین آن‌ها 

ابزار مورداستفاده پرسشنامه کیفیت زندگی (SF-36) و مقیاس شادکامی مونش[1]  بود؛ که به اختصار توضیح داده می­شوند.

الف) پرسشنامه کیفیت زندگی: پرسشنامه کیفیت زندگی برای مصارفی چون کار بالینی، ارزیابی سیاست‌های بهداشتی و نیز تحقیقات و مطالعات جمعیت عمومی کارایی خود را ثابت کرده است. این پرسشنامه روایی و پایایی بالایی دارد (14). فرم 36 عبارتی توسط واروشربون[2] در سال 1992 در کشور آمریکا طراحی شد و روایی و پایایی آن در گروه‌های مختلف بیماران موردبررسی قرار گرفته است (15). مفاهیمی که توسط این پرسشنامه سنجیده می‌شوند، اختصاص به سن، گروه یا بیماری خاصی ندارد. هدف از طرح این پرسشنامه، ارزیابی سلامت وضعیت جسمانی و روانی است که به‌وسیله ترکیب نمرات حیطه‌های هشت‌گانه تشکیل‌دهنده سلامت به دست می‌آید. این پرسشنامه دارای 36 عبارت است که هشت حیطه مختلف سلامت را مورد ارزیابی قرار می‌دهد: 1-سلامت عمومی، 2- عملکرد جسمانی، 3- محدودیت ایفای نقش به دلیل جسمانی، 4- محدودیت ایفای نقش به دلیل عاطفی، 5- درد بدنی، 6- عملکرد اجتماعی، 7- خستگی یا نشاط و 8- سلامت روانی. روایی و پایایی این پرسشنامه را برای اولین بار در ایران منتظری  و همکاران در سال 2007 در بین 4163 نفر در رده‌های سنی 15 سال به بالا ارزیابی شد که بیشتر آن‌ها متأهل بودند. ضریب پایایی در هشت بعد از 77% تا 95% به‌غیراز سرزندگی که 65% بود. درمجموع یافته‌ها نشان می‌دهد که نسخه ایرانی این پرسشنامه با روایی و پایایی برای اندازه‌گیری کیفیت زندگی در بین جمعیت عمومی ابزار مناسبی است. پایین‌ترین نمره در این پرسشنامه صفر و بالاترین آن 100 است (16).

ب) مقیاس شادکامی مونش: مقیاس مونش به‌منظور اندازه‌گیری شادکامی طراحی‌شده است. با در نظر گرفتن دیدگاه‌های مختلف درباره سلامت روان‌شناختی و مقیاس‌های متنوعی که برای اندازه‌گیری آن ساخته‌شده است، کوزما و استونز در سال ۲۰۰۰ آزمونی را ساختند که بیشتر بر مقدار و شدت احساسات مثبت و منفی تأکید می‌کند. هرکدام از این احساسات دو بعد کوتاه‌مدت و بلندمدت را در بر می‌گیرند. ماده‌های مربوط به بعد کوتاه‌مدت (۱۰ماده) نشان‌دهنده جنبه حالتی (مثبت و منفی) و ماده‌های مربوط به بعد بلندمدت (۱۴ ماده) مربوط به بعد رگه‌ای (مثبت و منفی) است. هرکدام از جنبه‌های مثبت و منفی حالتی دارای ۵ سؤال و هرکدام از جنبه‌های مثبت و منفی رگه‌ای این مقیاس دارای ۷ سؤال است. روی‌هم‌رفته این مقیاس ۲۴ عبارت دارد.

سؤالات این مقیاس به‌صورت ۳ درجه‌ای (بلی=۲، خیر =۰ و نمی‌دانم=۱) نمره‌گذاری می‌شوند. هرکدام از جنبه‌های مثبت و منفی حالتی با داشتن ۵ سؤال، نمره‌ای از ۰ تا ۱۰ و هرکدام از جنبه‌های مثبت و منفی رگه‌ای با داشتن ۷ سؤال، نمره‌ای از ۰ تا ۱۴ دارند. نمره کلی مقیاس با توجه به جنبه‌های مثبت و منفی حالتی و رگه‌ای و با فرمول خاصی محاسبه می‌شود. این پرسشنامه از ۵ عبارت مربوط به احساس مثبت (PA) و ۷ عبارت مربوط به تجربه مثبت (PE) تشکیل‌شده است. نمرات این دو دسته عبارت با هم جمع می‌شود و سپس مجموع نمرات عبارت­ها مربوط به احساس منفی (N) و عبارت مربوط به تجربه منفی (NE) از آن کم می‌شود. بالاترین نمره خام مثبت ۲۴ است. هر چه نمره خام کسب‌شده بالاتر باشد، وضعیت روان‌شناختی بهتر است. پایایی این آزمون با استفاده از روش بازآزمایی بعد از ۱۸ ماه برابر با ۷۰/۰ گزارش‌شده است. در تحقیق باباپور و همکاران در سال ۱۳۸۲ همسانی درونی آزمون برابر با ۷۱/۰ به­دست­آمد. پژوهش‌هایی که به‌منظور بررسی اعتبار پیش‌بینی مقیاس شادکامی مونش انجام‌شده است که این آزمون با ۷۶/۰ دقت می‌تواند بین افراد بهنجار و سایکوتیک تمایز قائل شود. همچنین مشاهده شده است که این آزمون با ۷۶/۰ دقت می‌تواند افراد افسرده را از افراد سالم افتراق دهد. به‌علاوه همبستگی این آزمون با دیگر مقیاس‌های سلامت روان ازجمله درجه‌بندی شادکامی یودگس (۵۰/۰) نشان‌دهنده اعتبار همگرای این آزمون است (17-19).

جهت توصیف و طبقه‌بندی و تجزیه‌وتحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از روش‌های آمار توصیفی شامل شاخص‌های میانگین، انحراف معیار و آمار استنباطی شامل تحلیل مانکوا[3] استفاده شد.

 

یافته­ها

ميانگين سني آزمودنی‌ها در گروه آزمايشي 30/27 سال و در گروه کنترل نيز 85/26 سال بود. همچنین انحراف استاندارد آن به ترتیب 36/2 و 40/3 بود (جدول 1).

 

جدول 1. شاخص­های توصیفی سن شرکت­کنندگان

گروه

تعداد

ميانگين سني

انحراف معيار

پایین‌ترین

بالاترين

آزمايشي

20

30/27

36/2

24

32

کنترل

20

85/26

40/3

20

35

کل

40

07/27

90/2

20

35

 

در بررسی شاخص‌های توصیفی متغیرهای موردپژوهش ميانگين و انحراف معيار نمره‌های پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پيگيري شادکامي گروه آزمايشي به ترتيب 20/10 (05/1)، 15/19 (04/3) و 35/20 (10/2) و کنترل به ترتيب 05/10 (53/1)،15/12 (92/2) و 65/10 (30/1) به­­دست­آمد (جدول 2).

 

جدول 2. شاخص­های توصیفی متغیر شادکامی به تفکیک گروه­ها

متغيرها

گروه

شاخص‌های آماري

پیش‌آزمون

پس‌آزمون

پيگيري

شادکامي

آزمايش

ميانگين

20/10

15/19

35/20

انحراف معيار

05/1

04/3

10/2

کنترل

ميانگين

05/10

15/12

65/10

انحراف معيار

53/1

92/2

30/1

کل

ميانگين

12/10

65/15

50/15

انحراف معيار

30/1

61/4

20/5

 

همچنین ميانگين و انحراف معيار نمره‌های پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پيگيري کيفيت زندگي گروه آزمايشي به ترتيب 45/62 (89/7)، 65/110 (64/6) و 60/123 (17/7) و کنترل به ترتيب 55/66 (59/6)،40/67 (66/6) و 80/67 (20/7) است (جدول 3).

 

جدول 3. شاخص­های توصیفی متغیر کیفیت زندگی به تفکیک گروه­ها

متغيرها

گروه

شاخص‌های آماري

پیش‌آزمون

پس‌آزمون

پيگيري

کيفيت زندگي

آزمايش

ميانگين

45/62

65/110

60/123

انحراف معيار

89/7

64/6

17/7

کنترل

ميانگين

55/66

40/67

80/67

انحراف معيار

59/6

66/6

20/7

کل

ميانگين

50/64

02/89

70/95

انحراف معيار

47/7

86/22

13/29

 

در بررسی شاخص‌های توصیفی مربوط به مؤلفه‌های شادکامی و کیفیت زندگی کاهش نمره‌های به‌دست‌آمده در اثر مداخله قابل‌مشاهده است.

به‌منظور بررسی معنادار بودن تفاوت میانگین‌های مشاهده‌شده در متغیر شادکامی و کیفیت زندگی در بین دو گروه آزمایش و کنترل پس از رعایت پیش‌فرض‌های آزمون تحلیل واریانس چندمتغیره از این آزمون استفاده شد. ابتدا آزمون معنادار بودن آنوا برای بررسی تأثیر روی متغیرها انجام شد. نتایج این تحلیل در جدول 1 ارائه‌شده است. چنان‌که در جدول 4 مشاهده‌شده است، آزمون‌های معناداری آنوا در رابطه با عامل گروه‌بندی در سطح کمتر از 01/0 معنادار است.

جدول 4. نتایج آزمون‌های معناداری آنوا برای اثر اصلی متغیر گروه بر متغیرهای وابسته

آزمون

ارزش

F

درجه آزادي فرضيه

درجه آزادي خطا

سطح

معناداري

اندازه

اثر

اثر پيلايي

94/0

13/292

2

35

001/0 ≥ p

94/0

لامبداي ويلکز

05/0

13/292

2

35

001/0 ≥ p

94/0

اثر هاتلينگ

69/16

13/292

2

35

001/0 ≥ p

94/0

بزرگ‌ترین ريشه روي

69/16

13/292

2

35

001/0 ≥ p

94/0

 

 

برای شناسایی این‌که تفاوت مشاهده‌شده در کدام‌یک از متغیرها معنادار است، به تحلیل واریانس تک­متغیره برای تحلیل هر متغیر به‌طور جداگانه پرداخته شد. نتایج این تحلیل در جدول 5 ارائه‌شده است

.

جدول 5. نتايج تحليل کوواريانس یک‌راهه روي ميانگين نمره‌های پس‌آزمون متغيرهاي پژوهش در دو گروه با کنترل پیش­آزمون‌ها

متغير وابسته

مجموع مجذورات

درجه آزادي

ميانگين مجذورات

F

سطح معناداري

ضريب اتا

کيفيت زندگي

02/18494

1

02/18494

72/594

001/0 ≥ p

94/0

شادکامي

09/433

1

09/433

859/50

001/0 ≥ p

58/0

 

نتايج مندرج در جدول 5 نشان می‌دهد که تفاوت دو گروه آزمايشي و کنترل در متغير وابسته کيفيت زندگي (72/594 =F، 001/0 ≥ p) معنادار می‌باشد. بنابراين، می‌توان گفت که آموزش نظریه انتخاب در افراد ترک­کننده مواد مخدر باعث بهبود کيفيت زندگي آنان می‌شود. همچنين نتايج مندرج در جدول 5 نشان می‌دهد که تفاوت دو گروه آزمايشي و کنترل در متغير وابسته شادکامي (859/50 =F، 001/0 ≥ p) معنادار می‌باشد. بنابراين، می‌توان گفت که آموزش نظریه انتخاب در افراد ترک‌کننده مواد مخدر باعث بهبود شادکامي می‌شود.

 

بحث

همان‌گونه که نتایج پژوهش حاضر نشان داد آموزش نظریه انتخاب بر کیفیت زندگی افراد ترک‌کننده مواد مخدر تأثیر دارد (05/573=F، 001/0≥ p). به‌عبارت‌دیگر نظریه انتخاب بر روی کیفیت زندگی اثر مثبت می‌گذارد. در تبیین این یافته می‌توان گزارش داد که آموزش و یادگیری این نظریه به اختیار و آزادی شخصی ما در تمام جنبه‌های زندگی منتهی می‌شود و نور امید را در دل ما زنده نگه می‌دارد که ما: «برآیند نیروها و عوامل بیرونی نیستیم، ما قربانی گذشته خود نیستیم، ما بازیچه لایه‌های زیرین مغز و هورمون‌ها نیستیم. ما رفتار خود را انتخاب می‌کنیم و تاکنون نیز چنین کرده‌ایم» و عوامل بیرونی آن‌چنان‌که روان­شناسی کنترل بیرونی محرک-پاسخ معتقد است نقش مهمی در سرنوشت و رفتارهای ما ندارند (20). ازآنجایی‌که نظریه انتخاب مفهوم منسجمی از رفتار انسان را آموزش می‌دهد و افراد را به‌سوی روان­شناسی کنترل درونی و دست شستن از کنترل بیرونی دعوت می‌کند، بر اساس تجربه، زمانی که می‌توانیم باور خود مبنی بر کنترل بیرونی و اجبار را یک آگاهی و شناخت صحیح از انتخاب تبدیل کنیم، به­خوبی در مسیر یک تغییر اثربخش و طولانی‌مدت قرار خواهیم گرفت. در اینجاست که به تمرکز بر گذشته و سرزنش رفتار و کردار دیگران پایان داده (که درواقع هیچ کنترلی هم بر آن نداریم) و آماده‌ایم که در اینجا و هم‌اکنون رفتارهای اثربخش‌تری که بر آن‌ها کنترل کافی نداریم را انتخاب کنیم (21).

به‌طورکلی می‌توان گفت که آموزش نظریه انتخاب به افراد آسیب‌دیده که به علت و عوامل زیادی وابسته به مواد مخدر شده‌اند دریچه نوینی از زندگی را می‌گشاید و آموزش‌های جدیدی از زندگی و خودشناسی را به آن‌ها می‌آموزد که می‌تواند در بالا بردن کیفیت زندگی آن‌ها مؤثر باشد.

در بررسی پژوهش مبنی بر این‌که آموزش نظریه انتخاب باعث افزایش میزان شادکامی در ترک‌کنندگان مواد مخدر خواهد شد. نتایج پژوهش حاضر بیانگر اثربخشی آموزش نظریه انتخاب بر شادکامی افراد مصرف‌کننده است (۸۵۹/۵۰=F ، 001/0≥ p). به‌عبارت‌دیگر، آموزش نظریه انتخاب باعث افزایش شادکامی افراد ترک‌کننده مواد می‌شود. در تبیین این یافته می‌توان گفت مطمئناً شادکامی همیشه جزء اهداف بزرگ بشر بوده است و همگان برای رسیدن به آن در تلاش هستند.

شادکامی به بهزیستی ذهنی گفته می‌شود ؛یعنی درک کلی فرد از رضایتش نسبت به زندگی (22). ما با آموزش نظریه انتخاب به افراد آسیب‌دیده از اعتیاد کمک می‌کنیم تا خود را قربانی شرایط و افراد ندانند. ازنظر روان­شناسان افراد شادکام افراد سالم‌تر و رشدیافته­تری هستند. آن‌ها با شادکامی به‌سوی اهدافشان حرکت می‌کنند و احساس رضایت و علاقه بیشتری به خود و دیگران دارند (23).

با یادگیری نظریه انتخاب می‌آموزیم که«این ما هستیم که رفتار خود را انتخاب می‌کنیم». با این آموزه دیگر خود را قربانی نیروها و افراد بیرونی ندانسته و می‌توانیم به سمت یک نگرش بسیار قدرتمند به جهان هستی حرکت کنیم. گلاسر این نگرش را با «داشتن یک زندگی تحت کنترل خود»، «شادکامی» و «برخوردار بودن از سلامت روان » مرتبط می‌داند (24).

ازآنجایی‌که رسیدن به شادکامی هنر مهمی در زندگی تلقی می‌شود و افراد معتاد در فرایند اعتیاد از شادکامی بسیار کمی برخوردار هستند و همچنین پس از ترک مواد مخدر شادکامی آن‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد، لذا لزوم آموزش‌هایی جهت دستیابی به میزانی از شادکامی در این افراد ضروری احساس می‌شود.

از محدودیت‌های پژوهش حاضر می­توان به روش نمونه­گیری در دسترس اشاره نمود که متأسفانه فقط یکی از مراکز خصوصی اجازه آموزش نظریه انتخاب به بیمارانشان را دادند. جامعه آماری این پژوهش فقط مردان بودند، لذا قابل‌تعمیم به جامعه زنان نیست. به علت جدید بودن این پژوهش پیشینه‌های مرتبط کمی در اختیار بود. پیشنهاد می­شود برای برنامه‌ریزی‌های گسترده و علمی پژوهش حاضر در نقاط مختلف و با نمونه­های مختلف تکرار شود.

نتیجه گیری : به طور کلی نتایج این پژوهش نشان دهنده این است که کاربردآموزه های تئوری انتخاب در افراد ترک کننده مواد مخدر باعث افزایش میزان شادکامی و کیفیت زندگی آنها خواهد شد لذا با توجه به این امر که افراد ترک کننده مواد مخدر نیاز به افزایش سطح شادکامی و احساس رضایت و علاقه بیشتری به خود و دیگران دارند،همچنین بر اثر پیامدهای ناشی از اعتیاد سطح کیفیت زندگی آنها کاسته شده لذا آموزش این تئوری جهت بالا بردن سطح شادکامی و کیفیت زندگی این  افراد ضروری به نظر میرسد. 

سپاسگزاری

در پایان از کلیه افرادی که بعد از ترک مواد مخدر ما را در این پژوهش یاری کردندهمچنین آقای دکتر مربی و خانم منفرد پویا که نهایت همکاری را در تشکیل جلسات گروهی مبذول داشتند تشکر و قدر دانی می نماییم.

References:

1.Prvchska  J, Avjymz, Nvrkras J.Theories of Psychotherapy translation of Sayyed Mohammad Yahya. Tehran, emissions growth 2007;425.

 

2. Glaser W, Choice Theory, Introduction to Psychology hope. Translator Ali Sahebi. Publications sayeye sokhan 2011;12-15.

 

3. Aliverdinia A, Pridemore WA. A First Glimpse at Narcotics Offenders in an Islamic Republic A Test of an Integrated Model of Drug Involvement Among a Sample of Men Incarcerated for Drug Offenses in Iran. International Criminal Justice Review. 2007;17(1):27-44.

Abstract

 

4. Fagan J. The Social Organization Of Drug Use And Drug Dealing Among Urban Gangs*. Criminology. 1989;27(4):633-70.

Abstract

5. Levi GC, Vitória MAA. Fighting against AIDS: the Brazilian experience. Aids. 2002;16(18):2373-83.

Abstract/FREE Full Text

 

6.Darwish E. contribution rate effect on quality of life and life expectancy, happiness teachers, M.Sc. Thesis, Tehran Azad University 1391; 6-7.

 

7. Camilleri‐Brennan J, Steele R. Quality of life after treatment for rectal cancer. British Journal of Surgery. 1998;85(8):1036-43

Abstract

 

8.Ellis  A. by Albert Ellis consult, translate by Firoozbakht Tehran: Rasa 2010;135-37.

 

9.Salehi  M, Rostami E .Quality of life and its meaning. Seminar on Quality of Life in Tehran 2011.

 

10.Blanch O, darid G. money,sex and happiness: an empiricalstudy. scsndinsrian jornal economics 2003;vol.85:930-943.

Abstract

11.Arjil M. The Psychology of Happiness, translated by M. Kalantari et al, Isfahan, jahad daneshgahi 2004;26-29.

 

12.Eysenck M. The Psychology of Happiness, translated by M.. Firoozbakht and Ser. Begay. Tehran 2004.

 

13. Alipour  A,  Noorbala  AA, Aegee  J, Motieeian H.Happiness and immune function, Journal of Psychology 1999;4(3):220-233.

 

14. Felce D, Perry J. Quality of life: Its definition and measurement. Research in developmental disabilities. 1995;16(1):51-74

Abstract

 

15.Orley J. WHO Meeting on quality of life: development of the WHOQO instrument. Quality of Life News 1992.

 

16.Montazeri A, Goshtasb  A ,Vahdany  M, translation  Farsi to determine the reliability and validity of the questionnaire sf-36 2006;5;49-56.

 

17.Garrissi farshi M,Mani  A , bakhshi Pour  A.examined the relationship between personality traits and happiness among students of Tabriz University 2007;1(1)173-98.

 

18.Maki A,THE RELATIONSHIP BETWEEN SPIRITUALITY AND SUCCESSFUL AGING AMONG OLDER MINORITY WOMEN, A Dissertation submitted to the Department of Educational Psychology and Learning Systems,THE FLORIDA STATE UNIVERSITY COLLEGE OF EDUCATION 2005.

 

19.Walls-Ingram Sh.RESIDENT QUALITY OF LIFE AND ROUTINIZATION IN RURAL LONG TERM CARE FACLITIESE, A Thesis submitted to the college of Graduate studies and Research, University of Saskatchewan, Saskatoon 2006.

 

20.Glasser  W,Choice theory and the New Psychology of Personal Freedom. Translated by M. Firoozbakht 2003.

 

21.Glasser W.Reality Therapy, translated by Ali Sahebi, publishing sayeye sokhan 2012.

 

22.Lybomirsky S. Why are some people happier than others? The role of cognitive and motivational processes in wellbeing. American Psychologist 2000;3(56):239-49.

Abstract

 

23.Chiara  MA. Multidimensional optimism and well-being: A prospective study of multiple consents of optimism as protective factor following high stress. Doctoral dissertation.Temple University, Philadelphia 2002.

 

24.Glasser  W,Reality Therapy, translated by Ali Sahebi, publishing sayeye sokhan2012;129.

 


[1] Memorial University of Newfoundland Scale of Happiness (MUNSH)

[2] Varousherbon

[3] MANCOVA