AIDS-PREVENTIVE BEHAVIOR
Impact of Educational Intervention Based on Theory of
Planned Behavior (TPB) on the AIDS-Preventive Behavior among Health Volunteers
Reza Sadeghi¹ & Narges Khanjani²*
1. MSc in Health Education, Research Center for Modeling in
Health, Institute for Futures Studies in Health, Kerman University of Medical
Sciences (KMU), Kerman, Iran
*2. Associate Professor, Research Center for Environmental
Health Engineering, KMU, Kerman, Iran (Corresponding Author) Tel/Fax:
034-3132-5102, n_khanjani@kmu.ac.ir
ABSTRACT
Background and Objective: The AIDS
epidemic is considerably widespread across the world, turning out to be an
exigent problem. The aim of this study was to assess the impact of educational intervention
based on the Theory of Planned Behavior (TPB) on the prevention of AIDS among health
volunteers in Sirjan County.
Methods: This was a quasi-experimental study
in which 120 health volunteers attending health centers in Sirjan city, were selected to participate in this study; 60 in the intervention
group and 60 in the control group. The intervention was conducted over three
sessions for 60 minutes. Data were collected by a valid and reliable 40-item questionnaire
before intervention and three months after the intervention. Data was analyzed
by chi-square, Fisher's exact, paired t-test and independent t-test.
Results: The average scores of both groups
according to awareness level, attitude toward behavior, functioning, behavioral
intention, mental norms and perceived behavioral control had no meaningful
differences before the intervention. But after educational intervention, the
average scores of all variables increased meaningfully in the intervention
group (p<0.001). But, there was no increase or significant difference
in the control group.
Conclusion: TPB was effective in educating health
volunteers. Therefore, it is suggested that TPB can be used in training AIDs-prevention
behaviors.
Paper Type: Research Article.
Keywords: AIDS-preventive behavior, Theory of
Planned Behavior (TPB), Health Education, Health volunteers, Sirjan.
u
Citation: Sadeghi R & Khanjani
N.
Impact
of Educational Intervention Based on Theory of Planned Behavior (TPB) on the
AIDS-Preventive Behavior among Health Volunteers. Iranian
Journal of Health Education and Health Promotion. Spring 2015;3(1): [23-31].
رفتارهای
پیشگیریکننده
از ایدز
تأثیر
مداخله
آموزشی بر
اساس نظریه
رفتار برنامهریزیشده
در خصوص
رفتارهای
پیشگیریکننده
از ایدز در
داوطلبان
سلامت
رضا صادقی1
و نرگس
خانجانی2
1. کارشناس
ارشد آموزش
بهداشت، مرکز
تحقیقات مدلسازی
در سلامت،
پژوهشکده آیندهپژوهی
در سلامت،
دانشگاه علوم
پزشکی کرمان،
کرمان، ایران
2. دانشیار
گروه آمار و
اپیدمیولوژی،
مرکز تحقیقات
مهندسی
بهداشت محیط، دانشگاه
علوم پزشکی
کرمان، کرمان،
ایران (نویسنده
مسئول) تلفن و نمابر:
5102-3132-034 n_khanjani@kmu.ac.ir
چکيده
زمینه و
هدف: شیوع
بیماری ایدز
در جهان در
حال گسترش است
و به یک مشکل
اضطراری تبدیلشده
است. اين
مطالعه با هدف
بررسي کارایی
مداخله آموزشی
بر اساس نظریه
رفتار برنامهریزیشده
در خصوص رفتارهای
پیشگیریکننده
از ایدز در داوطلبان
سلامت شهرستان
سیرجان در سال
1393 انجام شد.
مواد و
روشها: این پژوهش
مطالعهای نیمهتجربی
است. جمعيت موردمطالعه،
تعداد 120 نفر از
داوطلبان سلامت
شهرستان
سیرجان بودند
که بهطور
تصادفي به دو
گروه مداخله (60
نفر) و کنترل (60
نفر) تقسيم
شدند. مداخله
آموزشی طی سه
جلسه 60 دقیقهای
انجام شد. دادهها
از طريق تکميل
پرسشنامه
(حاوی 40 سؤال) طي
مصاحبه
مستقيم قبل از
مداخله
آموزشي و سه ماه
بعدازآن، جمعآوري
گرديد. دادهها
با استفاده از
کایاسکوئر، آزمون
دقیق فیشر، تی
مستقل و تی
زوجی تجزیهوتحلیل
شدند.
یافتهها: بین
میانگین
نمرات دو گروه
ازلحاظ آگاهی،
نگرش نسبت به
رفتار،
عملکرد، قصد
رفتاری، هنجار
ذهنی و کنترل
رفتاری درکشده
قبل از مطالعه
تفاوت معناداری
وجود نداشت.
اما پس از
اجرای برنامه
آموزشی این
متغیرها در
گروه مداخله
افزایش
معناداری
یافت (p<0.001).
ولی در گروه
شاهد اختلاف
معناداری
مشاهده نشد.
نتيجهگيري:
نظریه
رفتار برنامهریزیشده
در آموزش
داوطلبان سلامت
مؤثر بود.
بنابراین،
پیشنهاد میگردد
برای
رفتارهای پیشگیریکننده
از ایدز از نظریه
رفتار برنامهریزیشده
استفاده گردد.
نوع
مقاله:
مطالعه
پژوهشی.
کلیدواژهها: رفتارهای پیشگیریکننده
از ایدز، نظریه
رفتار برنامهریزیشده،
آموزش بهداشت، داوطلبان سلامت،
سیرجان.
t
استناد:
صادقی
ر، خانجانی ن. تأثیر
مداخله آموزشی
بر اساس نظریه
رفتار برنامهریزیشده
در خصوص رفتارهای
پیشگیریکننده
از ایدز در داوطلبان
سلامت.
فصلنامه
آموزش بهداشت
و ارتقاء
سلامت. بهار 1394؛3(1):
[23-31].
مقدمه
ایدز بزرگترین
بیماری عفونی
کشنده و
چهارمین علت
مرگ در جهان
است. این
بیماری از
عوامل اصلی
موانع توسعه جوامع
بوده و بیشتر
جمعیت فعال و
مولد جامعه را
در برگرفته
است (1). آمارهای
مختلف نشان میدهند
که در سال 2013
حدود 5/39 میلیون
نفر از جمعیت
دنیا به این
ویروس آلوده میشوند
و سالانه در
حدود 2 میلیون
نفر در اثر
ابتلا به
بیماری ایدز
میمیرند. بر
اساس این آمارها،
تعداد مبتلایان
جدید به این بیماری
در میان کشورهای
خاورمیانه و شمال
آفریقا در مقایسه
با سال ۲۰۰۱، بیش
از 50% افزایش داشته
است؛ یعنی حدوداً
۳۲۰۰۰ نفر. همچنین
شمار بیمارانی
که در این کشورها
جان خود را در سال
۲۰۱3 ازدستدادهاند،
در مقایسه با سال
۲۰۰۱، بیش از دو
برابر بوده است؛
یعنی حدوداً
۱۷۰۰۰ نفر (2).
آمارها در
ایران نشان میدهد
که تا مهر 1392
حدود 27 هزار
نفر به ایدز
مبتلا بودند (3).
ایران یکی از
پرخطرترین
کشورهای جهان
در زمینه
آلودگی به
ایدز شناختهشده
است و بر اساس
پیشبینی
سازمان جهانی
بهداشت،
میزان آلودگی
ویروس ایدز در
ایران تا سال 2020
به ده درصد
خواهد رسید (1).
امروزه ایدز
مانعی بر سر
راه توسعه
اقتصادی، اجتماعی،
و فرهنگی است.
این بیماری مهمترین
چالش زمان
حاضر در برابر
توسعه است (1).
گزارش سازمان
جهانی بهداشت
در سال 2012 نشان
داد که شیوع HIV
در 15 کشوری که
بار بیماری
بالایی
داشتند تا 25% کاهشیافته
است؛ که این
کاهش تا حد
زیادی به
اجرای برنامههای
جامع پیشگیری
از HIV
مربوط میشود
(4).
منابع علمی،
تنها راه مؤثر
مبارزه با
ایدز را آموزش
بهداشت میدانند
و تأکید میکنند
که گروههای
پرخطر و آسیبپذیر
باید در
اولویت اصلی برنامههای
آموزشی قرار
گیرند (5).
ارزش یک آموزش
به اثرگذاری
آن و تغییر یا
ایجاد
رفتارهای
سلامت بستگی
دارد.
تأثیرگذاری
آموزشی به
استفاده
مناسب از نظریههای
علوم رفتاری
بستگی دارد؛
لذا
پژوهشگران از الگوها
برای این کار
کمک میگیرند (6).
نظریه رفتار برنامهریزیشده
یکی از الگوهای
تغییر رفتار
است که بهخوبی
شناختهشده
است. نظریه
رفتار برنامهریزیشده،
الگوی شناختی-اجتماعی
انتظار ارزش
است. این
نظریه قصد را تعیینکننده
اصلی رفتار میداند.
در این نظریه،
قصد تحت تأثیر
سه سازه مستقل
نگرش، هنجار
انتزاعی و
کنترل درکشده
است. نگرش،
ارزشیابی
مثبت یا منفی
فرد را از انجام
یک رفتار
منعکس میکند.
هنجار
انتزاعی،
اشاره به این
مسئله دارد که
فشارهای
اجتماعی درکشده
ممکن است باعث
شود فرد رفتار
خاصی را انجام
بدهد یا ندهد.
سرانجام
کنترل درکشده،
سختی یا آسانی
متصور در خصوص
اجرای یک
رفتار ویژه
است و حدس زده میشود
که هم بهطور
مستقیم و هم بهطور
غیرمستقیم بر
رفتار تاثیر
دارد. طبق
نظریه رفتار
برنامهریزیشده،
افراد زمانی
انجام رفتاری
را مثبت
ارزیابی میکنند
و قصد انجام
آن را میکنند که
معتقد باشند
افرادی صاحبنفوذ
و مهم فکر کنند
که آن رفتار
باید انجام
گیرد و همچنین
انجام رفتار
تحت کنترل آنهاست.
علاوه بر این،
در این نظریه
فرض میشود
نگرش، هنجار
انتزاعی و کنترل
درکشده بهوسیله
عقاید
زیربنایی سازههای
مذکور تعیین میشوند
(7). ازنظر
آرمیتیج و آردن[1]
(8) و آرمیتیج و کانر[2]
(9) پس از مرور
سایر نظریهها
و الگوها،
نظریه رفتار
برنامهریزیشده
کاملترین و
مناسبترین نظریه
برای مطالعه
رفتار است؛ زیرا
رفتار انسان
بازتابی از
عوامل مختلف
است و شناخت
این شبکه
علیتی بهمنظور
تحت تأثیر
قرار دادن
عوامل مؤثر بر
رفتار ازجمله
امور بسیار
مهمی است که
طی سالیان متمادی
علوم رفتاری
در پی آن بوده
و هست.
بررسیها
نشان داد
مطالعات کمی
با موضوع ایدز
در زمینه
اثربخشی این نظریه
انجامشده
است. در بین
پژوهشهای
انجامگرفته
در داخل
مطالعه
پاکپور و
همکاران (10) نشان
داد که آموزش
بر اساس الگوی
برنامهریزی
در آگاهی و
سازههای الگوی
رفتار برنامهریزیشده
شامل قصد، نگرش،
هنجار انتزاعي
و کنترل رفتاري
درکشده نوجوانان
در خصوص ایدز
تأثیر داشت.
مطالعه دیگری
هم در اتیوپی
نشاندهنده
تأثیر آموزش
بر اساس الگوی
رفتار برنامهریزیشده
در افزایش
انگیزه در خصوص
پیشگیری از
ایدز در
نوجوانان است (11).
مطالعه طبسی و
همکاران (12)
نیز نشاندهنده
تأثیر برنامههای
آموزشی بر آگاهی،
نگرش و رفتارهای
پيشگيرانه از انتقال
بيماری در مبتلايان
به ايدز بود.
داوطلبان سلامت،
افرادی هستند كه
بدون هیچگونه
مزد و حقوقی و فقط
به خاطر عشق، انسانیت
و حس مسئولیتپذیری
در برابر جامعه
مانند حلقه ارتباطی
بین مسئولین بهداشتی
و مردم عمل میکنند.
بنابراین، به
علت اهمیت
پیشگیری و
کنترل ایدز در
جامعه لازم
است مداخلات
آموزشی مؤثری
طراحی و برنامهریزی
گردد. لذا
مطالعه حاضر
با هدف تعیین
تأثیر مداخله
آموزشی مبتنی
بر نظریه
رفتار برنامهریزیشده
در رفتارهای
پیشگیریکننده
از ایدز در داوطلبان
سلامت شهرستان
سیرجان انجام
گرفت.
مواد و روشها
این مطالعه
از نوع نیمهتجربی
است. جامعه آن داوطلبان
سلامت و
محیط آن مراکز
بهداشتی
درمانی
شهرستان سیرجان
در سال 1393 بود.
افراد به روش
نمونهگیری
تصادفی ساده
از بین
داوطلبین
سلامت 4 مرکز
بهداشتی
درمانی شهری و
روستایی
شهرستان سیرجان
انتخاب و برای
جلوگیری از تبادل
اطلاعات بین گروه
مداخله و شاهد،
دو مرکز بهداشتی
بهعنوان گروه
مداخله و دو مرکز
دیگر بهعنوان
گروه شاهد انتخاب
شدند. انتخاب
نمونهها بهگونهای
بود که همه آنها
شانس یکسانی
برای شرکت در
پژوهش را
داشتند و در
طول مطالعه
جهت هماهنگی
بین پرسشگران
جهت تکمیل
پرسشنامه، جلسه
آموزشی و
توجیهی
برگزار شد. در
این جلسات به
شرح هدف هر
سؤال و نحوه
صحیح پرسش آن
پرداخته شد.
برای محاسبه
حجم نمونه با
استفاده از
مطالعه پاکپور
و همکاران (10) و
با در نظر
گرفتن 05/0 =s، 20/0=b، اختلاف
امتیاز قبل و
بعد از مداخله
آموزشی حدود 3/3
با انحرافمعیار
7/0 تعداد 50 نفر در
هر یک از دو
گروه مداخله و
شاهد برآورد
شد که به دلیل
احتمال ریزش
نمونهها و
برای اطمینان
بیشتر در هر
گروه 60 نفر
وارد مطالعه
شدند. معیارهای
ورود به
مطالعه
داوطلبان سلامت
شامل ساکن بودن
در شهرستان
سیرجان طی سه
ماه آینده و مبتلا
نبودن به
بیماریهای
خاص جسمی و
روحی، و معیار
خروج از
مطالعه تمایل
نداشتن برای
شرکت در
مطالعه بود.
پژوهش حاضر از
سوی کمیته
اخلاق معاونت
پژوهشی
دانشگاه علوم
پزشکی کرمان
تائید شد.
تیم
پژوهشی پس از
بررسی متون،
نیازسنجی و
رعایت چارچوب
کلی الگوی
رفتار برنامهریزیشده
اقدام به
طراحی
پرسشنامه
نمود. در این
تحقیق برای
تعیین روايي
محتوايي،
ابتدا كليه
مطالعات انجامشده
در اين زمينه
و پرسشنامههاي
مطالعاتي كه
در دسترس بود موردبررسی
قرار گرفت و پیشنویس
اوليه با توجه
به وضعيت
منطقه تهيه
شد. پرسشنامه
براي 7 نفر از
متخصصين و اساتيد
رشته آموزش
بهداشت و روانپزشکی
ارسال شد. پس
از دريافت
نظرات در مورد
ضرورت وجود
سؤالات،
ارتباط آن با
موضوع و
قابليت درك و
رواني سؤالات،
نسخه بعدي
تهيه و با نظر
رابطین بهداشتی
بهگونهای
طراحي شد تا
از وجود ابهام
در سؤالات
خودداري گردد.
بنابراين
برخي از
عبارات
پيچيده،
نامربوط و
نامفهوم
سؤالات حذف و
برخي عبارات
دیگر تصحیح
گردیدند. جهت تعیین
پايايي،
پرسشنامه
توسط 30 نمونه
(داوطلبان سلامت
که از افراد
تحت مطالعه
نبودند) تکمیل
گردید. سپس با
استفاده از
آزمون آلفاي
كرونباخ، پایایی
درونی سؤالات
آگاهي 83/0، نگرش
76/0، عملکرد 78/0، قصد
رفتاری 89/0، هنجار
ذهنی 83/0 و کنترل
رفتاری درکشده
82/0 محاسبه
گردید.
پرسشنامهها
بینام و بهصورت
کدگذاری شده
در 3 قسمت تنظیمشده
بودند. بخش
اول شامل
اطلاعات جمعیتشناختی
دارای 5 سؤال
در زمینه سن،
جنس،
تحصیلات، شغل،
وضعیت تأهل
بود. بخش دوم
شامل 8 سؤال
دوگزینهای
در خصوص سنجش
آگاهی (بهعنوانمثال،
«یکی از راههای
انتقال ایدز،
بیبندوباری
جنسی است») بود.
بخش سوم بهمنظور
اندازهگیری
سازههای نظریه
رفتار برنامهریزیشده
بر اساس مقیاس
پنجگانه
لیکرت تنظیم
شد که در این
بخش 6 سؤال مربوط
به نگرش (بهعنوانمثال،
«پرهیزکاری
جنسی قبل از
ازدواج،
افراد را از ابتلا
به ایدز مصون
نگه میدارد»)،
8 سؤال مربوط
به عملکرد (بهعنوانمثال،
«من در جلسات
پیشگیری از
ایدز شرکت میکنم»)،
6 سؤال مربوط
بهقصد
رفتاری (بهطور
مثال، «من قصد
دارم حرفهای
خود را در
خصوص مسائل
جنسی و ایدز
با کارکنان
بهداشتی در
میان بگذارم»)،
6 سؤال مربوط
به هنجارهای
انتزاعی («دوستانم
من را به خاطر
صحبت در خصوص
مسائل جنسی
مسخره میکنند»)
و 6 سؤال مربوط
به کنترل
رفتاری درکشده
(بهعنوانمثال،
«برای من
انجام راههای
پیشگیری از
ایدز آسان است»)
بود.
نحوه نمرهدهی
به سؤالات
پرسشنامه بدینصورت
بود كه در سؤالات
بخش آگاهی و
عملکرد به
پاسخ بلی نمره
2 و خیر نمره 1
تعلق گرفت؛ دامنه
نمرات آن از 8
تا 16 بود. در
قسمت سؤالات
مربوط به اجزاي
نظریه رفتار برنامهریزیشده
(نگرش، قصد
رفتاری، هنجار
ذهنی و کنترل
رفتاری درکشده)
به پاسخهای
كاملاً
موافقم نمره
5، موافقم
نمره 4، نظري
ندارم نمره 3،
مخالفم نمره 2
و گزينه
كاملاً مخالفم
نمره 1 تعلق
گرفت؛ دامنه
نمرات آن از 6
تا 30 بود.
پس از کسب
مجوز کمیته
اخلاق و برای
رعایت اخلاق
پژوهش،
داوطلبان سلامت
با رضایت کامل
و آگاهانه
وارد مطالعه
شدند.
افرادی که
معیارهای
ورود به
مطالعه را
داشتند، بهصورت
تصادفی ساده
به دو گروه
مداخله و شاهد
تقسیمشدند
ابتدا
پرسشنامه پیشآزمون
طی مصاحبه
توسط پژوهشگر
تکمیل و سپس برنامههای
آموزشی طی سه
جلسه 60 دقیقهای
(هرماه یکبار) بهصورت
سخنرانی،
پرسش و پاسخ و
نمایش عملی به
همراه نمایش
بیماران
مبتلا به ایدز
برای گروه
مداخله
انتخاب و اجرا
شد. دلایل
انتخاب این
روشهای اموزش
در این پژوهش
عبارت بودند
از: روش
سخنرانی به
دلیل ارائه
منظم، صرفهجویی
در وقت و
امکانات؛ روش
پرسش و پاسخ
به دلیل مشارکت
فراگیران در
جریان
یادگیری؛ و
روش نمایش
عملی برای
یادگیری
مهارتهای
مراقبت از خود
از قبیل
خویشتنداری،
روابط جنسی
ایمن و در
چارچوب
خانواده و استفاده
نکردن از مواد
محرک و روانگردان
بهکاربرده
شد. در پایان
جلسههای
آموزشی نیز
مطالب بهصورت
کتابچه آموزشی
و پمفلت در
اختیار داوطلبین
گذاشته شد.
محل برگزاری
جلسات آموزشی
در شهر مراکز
بهداشتی
درمانی و در
روستا خانههای
بهداشت بود.
برای حضور
اکثریت گروه
هدف، زمان
برگزاری
جلسات طوری
تنظیم شد که
افراد شاغل
نیز امکان
حضور در آن را
داشته باشند. برای
افراد بیسواد
یا کمسواد
جلسات بهصورت
چهره به چهره
و بحث گروهی برگزار
شد؛ اما برای
جلسات افراد
باسواد علاوه
بر موارد گفتهشده،
مطالب آموزشی
نیز در
اختیارشان
گذاشته شد.
سه
ماه پس از
برگزاری کلاسها،
پرسشنامههای
پسآزمون
توسط پژوهشگران
برای رابطین
بهداشتی در دو
گروه مداخله و
شاهد تکمیل
گردید. همچنین
پس از تکمیل
پرسشنامهها
در مرحله بعد
از آموزش گروه
مداخله،
آموزشهای
مربوطه به
گروه شاهد نیز
با همان کمیت
و کیفیت در سه
مرحله به روش
سخنرانی،
پرسش و پاسخ و
نمایش عملی
ارائه شد.
دادههای
جمعآوریشده
با استفاده از
SPSS16 مورد
تجزیهوتحلیل
قرار گرفت. برای
مقایسه میانگین
نمره آگاهی،
عملکرد و
ابعاد نظریه
رفتار برنامهریزیشده
قبل و بعد از
مداخله در هر یک
از گروهها از
آزمون تی زوجی،
برای مقایسه
افزایش نمره
آگاهی و ابعاد
نظریه رفتار
برنامهریزیشده
بین دو گروه
از آزمون تی
مستقل و برای
بررسی همگنبودن
گروهها
ازلحاظ جنس،
تأهل،
تحصیلات، شغل
و سابقه بیماری
فشارخون در
بستگان از
آزمون کایاسکوئر
و یا آزمون
دقیق فیشر
استفاده شد. سطح
معناداری در
آزمونها 05/0 در
نظر گرفته شده
بود.
یافتهها
در
این مطالعه، 120
نفر در دو
گروه مداخله (60
نفر) و شاهد (60
نفر) موردبررسی
قرار گرفتند.
متغیرهای
مطالعه از
توزیع نرمال
تبعیت میکردند؛
که پس از
تقسیم تصادفی میانگین
و انحرافمعیار
سن افراد
موردبررسی در
گروه مداخله و
شاهد به ترتیب 46/11±27/39 و 77/10±94/38 سال
بود. این
تفاوت بر اساس
آزمون تی
مستقل در دو
گروه مداخله و
شاهد تفاوت
معناداری را
نشان نداد (432/0p=). سایر
خصوصیات
جمعیتشناختی
نیز در دو
گروه تفاوت
آماری
معناداری نشان
نداد (جدول 1).
جدول
1. مقایسه
توزیع
فراوانی و
فراوانی نسبی مشخصات
فردی گروه
مداخله و شاهد
|
متغیر |
گروه
مداخله (n=
60) |
گروه
شاهد (n=
60) |
p-value |
||
|
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
||
|
جنس |
251/0* |
||||
|
زن |
47 |
3/78 |
46 |
6/76 |
|
|
مرد |
13 |
7/21 |
14 |
4/23 |
|
|
وضعیت
تأهل |
925/0* |
||||
|
متأهل |
25 |
6/41 |
27 |
0/45 |
|
|
مجرد یا
مطلقه یا
همسر فوتشده |
35 |
4/58 |
33 |
0/55 |
|
|
تحصیلات |
|
712/0** |
|||
|
بیسواد |
3 |
0/5 |
4 |
6/6 |
|
|
ابتدایی |
6 |
0/10 |
6 |
0/10 |
|
|
راهنمایی |
8 |
3/13 |
7 |
6/11 |
|
|
دیپلم |
34 |
6/56 |
35 |
3/58 |
|
|
کارشناسی
و بالاتر |
9 |
1/15 |
8 |
5/13 |
|
|
شغل |
|
|
|
|
|
|
شاغل |
11 |
3/18 |
10 |
6/16 |
634/0* |
|
بیکار |
49 |
7/81 |
50 |
3/83 |
|
*آزمون کایاسکوئر؛
**آزمون
دقیق فیشر
نتایج
نشان داد که
بین میانگین
نمرات آگاهی،
نگرش،
عملکرد، قصد
رفتاری، هنجارهای
انتزاعی و کنترل
رفتاری درکشده
گروه مداخله و
شاهد قبل از
مداخله
اختلاف معنادار
مشاهده نشد؛
ولی بعد از
مداخله،
اختلاف معنادار
شد و نمرات
افزایش یافت
(جدول 2).
جدول
2. مقایسه
میانگین
نمرات
متغیرها در دو
گروه مداخله و
شاهد به تفکیک
قبل و بعد از
مداخله
|
|
قبل از
مداخله گروه
مداخله گروه
شاهد (n= 60) |
p-value* |
بعد از
مداخله گروه
مداخله گروه
شاهد (n= 60) |
*p-value |
||
|
نمره آگاهی |
15/1±14/13 |
42/1±11/13 |
346/0 |
64/0±42/15 |
56/1±14/13 |
001/0> |
|
نگرش |
72/2±82/18 |
09/3±77/18 |
340/0 |
77/1±36/23 |
01/3±92/18 |
001/0> |
|
عملکرد |
31/2±94/11 |
37/3±72/11 |
055/0 |
75/1±18/14 |
97/2±86/11 |
001/0> |
|
قصد
رفتاری |
61/2±19/17 |
43/2±93/16 |
391/0 |
78/1±50/26 |
78/2±97/16 |
001/0> |
|
هنجارهای
انتزاعی |
69/4±12/22 |
83/4±68/21 |
922/0 |
75/2±30/27 |
43/4±85/21 |
001/0> |
|
کنترل
رفتاری درکشده |
55/1±72/16 |
18/0±08/16 |
170/0 |
77/0±46/25 |
93/1±11/16 |
001/0> |
*
آزمون تی
مستقل
جدول
3. مقایسه
میانگین
نمرات
متغیرها قبل و
بعد از مداخله
در هر یک از
گروههای
مداخله و شاهد
|
|
گروه
مداخله انحرافمعیار
±
میانگین قبل
از
مداخله بعد از
مداخله |
*p-value |
گروه
شاهد انحرافمعیار
±
میانگین قبل
از
مداخله بعد از
مداخله |
*p-value |
||
|
نمره آگاهی |
15/1±14/13 |
64/0±42/15 |
001/0> |
42/1±11/13 |
56/1±14/13 |
0.021 |
|
نگرش |
72/2±82/18 |
77/1±36/23 |
001/0> |
09/3±77/18 |
01/3±92/18 |
523/0 |
|
عملکرد |
31/2±94/11 |
75/1±18/14 |
001/0> |
37/3±72/11 |
97/2±86/11 |
427/0 |
|
قصد
رفتاری |
61/2±19/17 |
78/1±50/26 |
001/0> |
43/2±93/16 |
78/2±97/16 |
176/0 |
|
هنجارهای
انتزاعی |
69/4±12/22 |
75/2±30/27 |
001/0> |
83/4±68/21 |
43/4±85/21 |
423/0 |
|
کنترل
رفتاری درکشده |
55/1±72/16 |
77/0±46/25 |
001/0> |
18/0±08/16 |
93/1±11/16 |
885/0 |
*آزمون
تی زوجی
نتایج
آماری همچنین
نشان داد که آگاهی
داوطلبان سلامت در گروه
مداخله بعد از
مداخله
آموزشی نسبت
به قبل از آن افزایشیافته
است؛ ولی در
گروه شاهد
تغییری نکرده
است. همچنین
در گروه
مداخله بین
میانگین نمره
نگرش، عملکرد،
قصد رفتاری، هنجارهای
انتزاعی، کنترل
رفتاری درکشده
قبل و بعد از
مداخله
افزایش معناداری
داشته و
مداخله آموزشی
مؤثر بوده است
(جدول 3).
بحث
یافتههای
مطالعه حاضر نشان
داد که مداخله
آموزشی بر اساس
نظریه رفتار برنامهریزیشده
در خصوص رفتارهای
پیشگیریکننده
از ایدز در داوطلبان
سلامت شهرستان
سیرجان مؤثر
بود. داوطلبان
سلامت به دلیل
مشارکت و نقش
فعال در آموزش
برنامههای
بهداشتی، از گروههای
تأثیرگذار در
افزایش آگاهی
جامعه هستند. بنابراین،
برای کنترل این
معضل مهم و اساسی،
آموزشهای مربوطه
را بر اساس نظریه
رفتار برنامهریزیشده
در افزایش
رفتارهای
پیشگیرانه از
ایدز در داوطلبان
سلامت موردسنجش
قرارگرفت.
یافتهها
حاکی از افزایش
معنادار میانگین
نمره آگاهی داوطلبان
سلامت گروه مداخله
بعد از مداخله
آموزشی بود؛ که
نشاندهنده تأثیر
مثبت برنامه آموزشی ارائهشده
در این زمینه است.
یافتههای مطالعه
پاکپور و همکاران
(10) و
مطالعه شیدفر
و همکاران (13) نشان داد
که آموزش مبتنی
بر نظریه
رفتار برنامهریزیشده
تأثیر مناسبی در
افزایش سطح آگاهی
گروه مداخله نسبت
به گروه شاهد داشته
است.
در
بخش سازههای نظریه
رفتار برنامهریزیشده،
در گروه مداخله
تمامی سازههای
الگو پس از مداخله
آموزشی تفاوت معناداری
را نشان دادند.
در
ارتباط با
نگرش در این
مطالعه بین
گروه مداخله و
شاهد اختلاف معناداری
مشاهده نشد؛
ولی پس از
مداخله،
ارتقاء نگرش
در گروه مداخله
در اثر مداخله
آموزشی
مشاهده شد. بهویژهاینکه
در این مطالعه
شیوه آموزش،
بحث گروهی و
مشارکتی در
نظر گرفتهشده
بود که در
تغییر نگرش
شیوه مؤثری است.
نتایج طاهر و
همکارش (14) در
خصوص تأثیر
مداخله
آموزشی در
خصوص ایدز در
پرستاران
مصری و
طبسی و
همکاران (12) در
خصوص تأثیر
مداخله
آموزشی بر
آگاهی، نگرش و
رفتارهای
پیشگیرانه از
انتقال ایدز
در مبتلایان به
ایدز همسو با
یافتههای
این پژوهش
هستند.
در
مطالعه حاضر میانگین
نمرات هنجارهای
ذهنی در مرحله
بعد از مداخله
در گروه مداخله
افزایش یافت؛
که نشاندهنده
تأثیر دیگر
افراد مهم
مانند
خانواده،
دوستان،
همسالان و
غیره است. افزایش
میانگین نمرات
هنجارهای
ذهنی پس از آموزش
در مطالعه
براتی و
همکاران در
خصوص اثربخشی
آموزش مبتنی
بر نظریه
رفتار برنامهریزیشده
در پیشگیری از
سوءمصرف
اکستازی در
دانشجویان مشاهدهشده
است (15).
وجود
اختلاف معنادار
در میانگین نمره
کنترل رفتاری درکشده
بعد از مداخله
آموزشی بین دو
گروه حاکی از تأثیر
مثبت آموزش در
گروه مداخله است؛
که با نتایج مطالعات
مشابه (13،16) همخوانی
دارد. کنترل
رفتاری درکشده
حاوی سازه خودکارآمدی
است و خودکارآمدی
قویترین
سازه در
پیشگویی
تغییر رفتار
است. بنابراین،
تغییر خودکارآمدی
به دنبال
مشارکت موفق و
فعال افراد بهمنظور
حفظ رفتار
سالم رخ میدهد
و معمولاً
افرادی که
بیشترین
تغییر رفتار
را نشان میدهند،
از خودکارآمدی
بالاتری برای
انجام رفتار
برخوردار
هستند (17-18).
نتایج
این مطالعه در
بخش قصد رفتاری
نشاندهنده افزایش
نمرات قصد رفتاری
در گروه مداخله
نسبت به گروه شاهد
دارد؛ این یافته
با نتایج مطالعات
متعدد (7،10)مشابهت
دارد.
مطالعه
حاضر حاکی از افزایش
معنادار میانگین
نمره عملکرد داوطلبان
سلامت گروه مداخله
بعد از مداخله
آموزشی بود. برای
تغییر عملکرد بایستی
شرایط اولیه انگیزشی
مهیا بوده و در
کنار آن از برنامههای
آموزشی منظم و
منسجم از طریق
کانالهای مناسب
استفادهشود تا
تغییر رفتار بهطور
معناداری امکانپذیر
باشد. نتایج این
مطالعه با مطالعات
Caron و
همکاران در خصوص
استفاده از کاندوم
در روابط جنسی
و نتایج مطالعه
مظلومی و همکاران
با عنوان تأثیر
تئوری رفتار برنامهریزیشده
بر استفاده از
کلاه ایمنی همسو
است (20-19).
با
توجه به این بررسی
و یافتههای بهدستآمده
پیشنهاد میگردد
یک برنامهریزی
دقیق آموزشی برای
داوطلبان سلامت
بر اساس نظریه
رفتار برنامهریزیشده
انجام شود و برنامهریزان
با استفاده از
روش آموزش
چهره به چهره و
بحث گروهی اقدام
به آموزش داوطلبین
سلامت نموده تا
در درازمدت بتوانیم
از این بیماری
جلوگیری نمائیم.
از
محدودیتهای این
مطالعه، پایین
بودن احتمالی پایایی
ابزار پرسشنامه
برای سنجش دیدگاه
واقعی افراد بود
که با بدون نام
بودن پرسشنامه
و اطمینان جهت
محرمانه نگهداشتن
اطلاعات افراد
تا حدودی کنترل
گردید. و دیگر
اینکه
ارزیابی
عملکرد نهایی
در این مطالعه
بر مبنای
خودگزارشی
توسط
داوطلبان سلامت
بود که البته
در مطالعات
آتی میتواند
ترکیبی از
خودگزارشی،
مشاهده
مستقیم رفتارها
یا مهارتها
استفاده شود.
نتیجهگیری: نتایج
این مطالعه حاکی
از تأثیر مثبت
نظریه رفتار
برنامهریزیشده
در خصوص رفتارهای
پیشگیریکننده
از ایدز در داوطلبان
سلامت شهرستان
سیرجان بود. لذا
به نظر میرسد
آموزش و مداخله
بر اساس نظریه
رفتار برنامهریزیشده
میتواند
برای تقویت رفتارهای
پیشگیریکننده
از ایدز در
بین داوطلبان سلامت
بکار رود.
سپاسگزاری
پژوهشگران
از کمیته تحقیقات
پزشکی محیطی
که این طرح را
تصویب نموده و
معاونت پژوهشی
دانشگاه علوم پزشکی
کرمان برای
تأمین اعتبار
این طرح کمال تشکر
را دارند.
References:
2. Organization WH.
Global health risks: mortality and burden of disease attributable to selected
major risks: World Health Organization; 2009
3. Shojaeizadeh D, E
brahim Taheri G, Tehrani H, Hosseini SH.
The Effect of Education on Knowledge and Attitude of High School Students about AIDS in Faruj, Iran.journal of
Health & Development. 2012;1(1):67-73.
4. Schwartländer B,
Stover J, Hallett T, Atun R, Avila C, Gouws E, et al. Towards an improved
investment approach for an effective response to HIV/AIDS. The Lancet.
2011;377(9782):2031-41.
5. Molla M, Nordrehaug Åstr⊘ m A, Brehane Y.
Applicability of the theory of planned behavior to intended and self-reported
condom use in a rural Ethiopian population. AIDs care. 2007;19(3):425-31.
6. Sadeghi R, Mohseni M,
Khanjani N. The Effect of an Educational Intervention According to Hygienic
Belief Model in Improving Care and Controlling among Patients with
Hypertension. Journal of Rafsenjan University of Medical Sciences. 2014;13(4):383-94.
7. VafaiNajar A, Masihabadi M, Moshki M, Ebrahimipour H, Tehrani H, Esmaeli
H, et al. Determining the Theory of Planned Behavior’s Predictive Power on
Adolescents’ Dependence on Computer Games. Iranian Journal of Health Education
and Health Promotion. 2015;2(4):303-311.
8. Armitage CJ, Arden MA.
Exploring discontinuity patterns in the transtheoretical model: An application
of the theory of planned behaviour. British journal of health psychology.
2002;7(1):89-103.
9. Armitage CJ, Conner M.
Efficacy of the theory of planned behaviour: A meta‐analytic review.
British journal of social psychology. 2001;40(4):471-99.
11. Gebreeyesus Hadera H, Boer H, Kuiper WA. Using the theory of planned
behaviour to understand the motivation to learn about HIV/AIDS prevention among
adolescents in Tigray, Ethiopia. AIDs care. 2007;19(7):895-900.
13. MR. Shidfar, M.
Hosseini, D. Shojaei Zadeh, N. Asasi, F. Majlesi, S. Nazemi. Effectiveness of
an educational program on knowledge and attitudes of angina patients in
Mashhad, Iran: Results of an intervention. Journal of Birjand University of
Medical Sciences. 2007;14(1):9-15.
14. Taher E, Abdelhai R.
Nurses’ Knowledge, perceptions, and attitudes towards HIV/AIDS: Effects of a
health education intervention on two nursing groups in Cairo University, Egypt.
Egypt Journal of Public Health and Epidemiology. 2011;3(4):144-54.
16. Tussing L,
Chapman-Novakofski K. Osteoporosis prevention education: behavior theories and
calcium intake. Journal of the American Dietetic Association. 2005;105(1):92-7.
17. Henry H, Reimer K,
Smith C, Reicks M. Associations of decisional balance, processes of change, and
self-efficacy with stages of change for increased fruit and vegetable intake
among low-income, African-American mothers. Journal of the American Dietetic
Association. 2006;106(6):841-9.
18. Johnson DB, Beaudoin S, Smith LT, Beresford SA, LoGerfo JP. Increasing
fruit and vegetable intake in homebound elders: the Seattle Senior Farmers’
Market Nutrition Pilot Program. Preventing Chronic Disease. 2004;1(1):1-9.
19. Caron F, Godin G, Otis J, Lambert L. Evaluation
of a theoretically based AIDS/STD peer education program on postponing sexual
intercourse and on condom use among adolescents attending high school. Health
education research. 2004;19(2):185-97.
20. Mazloomy MahmoodAbad S, Mehri A, Morovati SharifAbad M, Fallahzadeh H.
Application of extended model of planned behavior in predicting helmet wearing
among motorcyclist clerks in Yazd (2006). Journal of Birjand University of
Medical Sciences. 2008;14(4):9-15.