PEER EDUCATION
Effect of Peer Education on Health
Promoting Behaviors of Junior High School Students
Elham
AhmadizadehFini,1 Abdolhosein Madani,2
Ali Alizadeh,3 Amin Ghanbarnejad4 & Teamur Aghamolaei5*
1. MSc. Student of Health Education, Health of School, Hormozgan University of Medical Sciences (HUMS), Bandar
Abbas, Iran
2. Associate Professor of Epidemiology, Social
Determinants in Health Promotion Research Center, Dept. of Occupational Health,
Faculty of Health, HUMS, Bandar Abbas,
Iran
3. Assistant Professor of Health Management, Social
Determinants in Health Promotion Research Center, Department of Occupational
Health, Faculty of Health, HUMS, Bandar Abbas,
Iran
4. Instructor of Biostatistics, Social Determinants in
Health Promotion Research Center, Department of Public Health, Faculty of
Health, HUMS, Bandar Abbas,
Iran
5. Professor of Health Education, Social Determinants in
Health Promotion Research Center, Department of Public Health, Faculty of
Health, HUMS, Bandar Abbas, Iran (Corresponding author) teaghamolaei@gmail.com Tel:
+9876-33338583, Fax: +9876-33338584
ABSTRACT
Background and Objective: One of the ways to achieve healthy communities is
training adolescents in healthy behaviors. This study was conducted to assess
the impact of peer education approach to health promoting behaviors in Bastak junior
high school students.
Methods: The study population
was junior high school students in
Bastak county, Hormozgan. In this semi-experimental
study 201 students were placed in the intervention group and 157 students in
the control group. The data were collected through The Adolescent Health
Promotion Scale. The questionnaire measures health promoting behaviors in six
areas, including nutrition, social protection, health
personal responsibility, valuation of health, exercise and stress management.
Intervention was performed through peer education. Data were collected before
and two months after the intervention and analyzed by using SPSS19 and
independent and paired t-test.
Results: Health promoting
behaviours scores showed a significant increase in the intervention group
except health valuation area compared with pre-training (p<0.001) while
the control group showed a significant decrease in average behavioral in all
domains (p<0.05). After the
intervention, students’ health promoting behaviors in all six areas including
nutrition, social protection, health personal responsibility, valuing health, exercise and stress management in the
intervention group were statistically significant compared with control group (p<0.001).
Conclusion: This study showed
that peer education approach can be effective in changing the behavior of young
adults towards healthy behaviors.
Paper
Type: Research Article.
Keywords: Peer education,
Health promoting behaviors, Junior High School students, Bastak county, Hormozgan.
Citation: AhmadizadehFini E, Madani AH, Alizadeh A, Ghanbarnejad A,
Aghamolaei T.
Effect of peer education on health promoting behaviors of
junior high school students. Iranian Journal
of Health Education and Health Promotion. Summer 2015;3
(2):[105-115]
آموزش
همسانان
تأثیر
آموزش از طریق
همسانان بر
رفتارهای ارتقاءدهنده
سلامت دانشآموزان
مدارس
راهنمایی
الهام
احمدیزادهفینی،1
عبدالحسین
مدنی،2 علی
علیزاده،3 امین
قنبرنژاد4 و
تیمور
آقاملایی5*
1. دانشجوی
کارشناسی
ارشد آموزش
بهداشت، گروه بهداشت
عمومی، دانشکده
بهداشت،
دانشگاه علوم
پزشکی
هرمزگان،
بندرعباس،
ایران
2. دانشیار
اپیدمیولوژی،
مرکز تحقیقات
عوامل اجتماعی
در ارتقای
سلامت، گروه
بهداشت عمومی،
دانشکده
بهداشت،
دانشگاه علوم
پزشکی هرمزگان،
بندرعباس،
ایران
3. استادیار
مدیریت خدمات
بهداشتی و
درمانی، مرکز تحقیقات
عوامل
اجتماعی در
ارتقای
سلامت، گروه
بهداشت
عمومی،
دانشکده
بهداشت،
دانشگاه علوم
پزشکی
هرمزگان،
بندرعباس،
ایران
4. مربی
آمار زیستی،
مرکز تحقیقات
عوامل اجتماعی
در ارتقای
سلامت، گروه
بهداشت
عمومی، دانشکده
بهداشت،
دانشگاه علوم
پزشکی
هرمزگان،
بندرعباس، ایران
5. استاد
آموزش
بهداشت، مرکز
تحقیقات
عوامل اجتماعی
در ارتقای
سلامت، گروه
بهداشت
عمومی، دانشکده
بهداشت،
دانشگاه علوم
پزشکی هرمزگان،
بندرعباس،
ایران
(نویسنده
مسئول) teaghamolaei@gmail.com
چکیده
زمینه
و هدف:
یکی از راههای
دستیابی به
جامعه سالم،
آموزش
نوجوانان در زمینه
رفتارهای
سالم است. این
مطالعه با هدف
تعیین تأثیر
آموزش به شیوه
همسانان بر
رفتارهای
ارتقاءدهنده
سلامت در دانشآموزان
مدارس
راهنمایی شهر
بستک انجام
شد.
مواد
و روشها: جمعیت موردمطالعه
دانشآموزان
مدارس
راهنمایی شهر
بستک بودند. مطالعه
بهصورت نیمهتجربی
انجام شد. 201 دانشآموز
در گروه
مداخله و 157 دانشآموز
در گروه شاهد
قرار گرفت. دادهها
از طریق
پرسشنامه
استاندارد
مقیاس ارتقای سلامت
جوانان جمعآوری
شد. این
پرسشنامه
رفتارهای
ارتقاء دهنده
سلامت را در
شش حیطه شامل
تغذیه، حمایت
اجتماعی، مسئولیت
فردی سلامتی، ارزشگذاری
سلامتی، ورزش
و کنترل استرس
ارزیابی میکند.
مداخله آموزشیار
طریق همسانان
انجام گرفت. دادهها
قبل و دو ماه
بعد از مداخله
جمعآوری شد و
با استفاده از
SPSS19
و آزمونهای
تی مستقل و تی
زوجی مورد تجزیهوتحلیل
قرار گرفت.
یافتهها:
میانگین
نمرات
رفتارهای
ارتقاءدهنده
سلامت در گروه
مداخله در
مقایسه با قبل
از آموزش در
تمامی حیطهها
به جز حیطه ارزشگذاری
سلامتی
افزایش
معناداری (در
سطح 05/0) یافته
بود (001/0p<)؛
اما در گروه
شاهد در تمامی
حیطهها کاهش
معناداری (05/0>p)
در میانگین
این رفتارها
مشاهده شد. پس
از مداخله
آموزشی
رفتارهای
ارتقاء دهنده
سلامت دانشآموزان
در هر شش حیطه
شامل تغذیه،
حمایت
اجتماعی، مسئولیتپذیری
فردی سلامتی، ارزشگذاری
سلامتی، ورزش
و کنترل استرس
در گروه
مداخله نسبت
به گروه شاهد
اختلاف آماری
معناداری داشت
(001/0 p<).
نتیجه
گیری: این
مطالعه نشان
داد آموزش به
شیوه همسانان میتواند
در تغییر
رفتار
نوجوانان به سمت
رفتارهای
سالم مؤثر
باشد.
نوع
مقاله: مطالعه
پژوهشی.
کلیدواژهها: آموزش
همسانان،
رفتارهای
ارتقاء دهنده
سلامت، دانشآموزان
راهنمایی،
شهرستان
بستک،
هرمزگان.
t
استناد: احمدیزادهفینی
الف، مدنی ع، علیزاده
ع، قنبرنژاد
الف، آقاملایی
ت. تأثیر آموزش
از طریق همسانان
بر رفتارهای ارتقاءدهنده
سلامت دانشآموزان
مدارس راهنمایی.
فصلنامه
آموزش بهداشت
و ارتقاء
سلامت. تابستان
1394؛3 (2): [105-115].
مقدمه
سلامت
نوجوانان و
جوانان بهطور
روزافزون
صفحات اول روزنامهها
را به خود
اختصاص میدهد
و در رأس
اهداف و اولویتهای
سلامت ملتها
قرار دارد. رفتارهای
خطر قابلپیشگیری
از قبیل مصرف
مواد،
رفتارهای
جنسی ناسالم و
محافظت نشده،
فقر رژیم
غذایی،
نداشتن
فعالیت جسمی، بهکارنبردن
کمربند ایمنی
و رفتارهای خشونتآمیز
بهطور معنادار
با ابتلا و مرگومیر
نوجوانان
ارتباط دارد (1). سبکهای
زندگی ناسالم
از قبیل
نداشتن
فعالیت جسمی، رژیمهای
غذایی سرشار
از چربی،
کمبود کلسیم
در رژیم غذایی،
کمبود
سبزیجات و
فیبر در رژیم
غذایی بهعنوان
مهمترین
رفتارهای
مرتبط با چاقی
در جوانان گزارششده
است (2-4).
تعدادی
از رفتارهای غیربهداشتی
و تهدیدکننده
سلامت در دوره
نوجوانی شکل میگیرد
و تا دوران بزرگسالی
ادامه مییابد
و به این
ترتیب روی
سلامتی در
دوران بزرگسالی
تأثیر میگذارد.
از آنجائیکه
نوجوانان و
جوانان امروز
نماینده
جمعیت بزرگسال
آینده هستند، بهمنظور
پیشگیری از بیماریهای
مزمن دوران
سالمندی
تمرکز بر
رفتارهای تهدیدکننده
سلامت
نوجوانان و
جوانان
موضوعی توجیهپذیر
و اطمینانبخش
است (5-6).
برنامهریزی
بهمنظور حذف
يا اصلاح
رفتارهاي
بهداشتي
نامطلوب و ايجاد
و حفظ
رفتارهاي
ارتقاء دهنده
سلامت در نوجوانان
و جوانان امري
اجتنابناپذیر
است. استفاده
از رويكردهاي
آموزشي يكي از
راهبردهای
مناسب براي
اين منظور
است. توجه به
نوع و شيوه آموزشي
مورداستفاده،
اثربخشی،
قابليت اجرا و
تناسب با گروه
هدف سبب میشود
كه در شرايط
مختلف مناسبترین
شيوه آموزشي
را انتخاب و
اجرا نمود. در
ایران برنامههای
آموزش بهداشت اجراشده
در مدارس اکثراً
بر روشهای
سنتی متکی
بوده (7-10) و کمتر
مبادرت به
معرفی
الگوهای
آموزشی و مقایسه
روشهای
آموزشی شده
است (11). آموزش
بهداشت بهویژه
هنگامیکه
جمعیت هدف آن
نوجوانان و
جوانان هستند
باید فراتر از
روشهای سنتی
برود. بهرهگیری
درست از روشهای
مختلف آموزشی
موجب افزایش کارایی
و اثربخشی
برنامه خواهد
شد که درنهایت
رضایتمندی
فراگیران را
برای مشارکت
بیشتر فراهم میکند.
به نظر میرسد
که آموزش همسانان
یک روش امیدوارکننده
در کاهش
رفتارهای پرخطر
در میان
جوانان باشد.
آموزش همسانان
بهعنوان یک
روش آموزشی
تاریخ طولانی
دارد و در
آموزش بهداشت
در دهه 1980 شروع
به استفاده از
آن بهویژه
برای پیشگیری
از بیماری
ایدز شد. در سالهای
اخیر این روش
در آموزش
بهداشت
متداول شده
است که شاید
یکی از دلایل
آن تعاملی است
که بین همسانان
در این روش
ایجاد میشود
(12).
بهطورکلی،
آموزش همسانان
بهعنوان یک
فرآیند، یک راهبرد،
یک کانال
ارتباطی و یک
ابزار تعریف میشود.
در ارتباط با
جوانان،
آموزش همسانان
فرآیندی است
که از طریق آن
افراد جوان به
خوبی تعلیم میبینند
و در آنها
ایجاد انگیزه میشود
تا فعالیتهای
آموزشی غیررسمی
یا سازمانیافته
را به همتایان
خود که از نظر
سن، زمینه و
علائق مشابه
هستند بر عهده
گیرند. فعالیتهای
آموزشی همسانان
در طول یک
دوره زمانی
اتفاق میافتد.
هدف آموزش همسانان
ایجاد آگاهی،
اصلاح نگرش،
عقاید و مهارتهایی
است که برای
انجام
رفتارهای
بهداشتی
ضروری است (13).
مداخلات
در جهت اصلاح
شیوه زندگی و
پیشگیری از بیماریهای
مزمن
غیرواگیر
سنین بزرگسالی
هستند (14). ازآنجاکه
کودکان و
نوجوانان بهشدت
تحت تأثیر
تغییرات سریع
وضعیت
اقتصادی- اجتماعی
قرار میگیرند
و عادتهای
طول زندگی در
ایشان شکلگرفته
و پایدار میماند
و به علاوه
عوامل خطرزای
موجود در
دوران کودکی و
نوجوانی با
همین عوامل در
سنین بعدی
ارتباط دارد،
مجامع علمی
مختلف اعلام کردهاند
کودکان و
نوجوانان
بهترین گروه
هدف برای اجرای
در آموزش
جوانان و
نوجوانان بهعنوان
یک راهبرد برنامههای
آموزش همسانان
نمایندگان
جوانان را با
ارائه
اطلاعات لازم تربیت میکند.
به نوبه خود،
انتظار میرود
این افراد
اطلاعات کسب
کرده را به
همتایان خود
منتقل نمایند.
ارتباط بین همسانان
ممکن است در گروههای
بزرگ یا در مناسبتها
و وقایع
اجتماعی صورت
گیرد و یا
ممکن است در گروههای
کوچک، بحثهای
گروهی متمرکز و
یا در مبادله
اطلاعات بین
دو نفر (آموزشدهنده
و همتا) انجام
شود. در مجموع،
آموزش همسانان
بهعنوان یکی
از چندین
ابزار در
دسترس برای
رساندن اطلاعات
و مهارتها به
افراد جوان
است. این شیوه معمولاً
همراه با دیگر
روشهای
ارتباطی از
قبیل بسیجهای
همگانی رسانهای
و سرویسهای
دوستدار
نوجوانان و
جوانان مورداستفاده
قرار میگیرد.
برنامههای
آموزش همسانان
با رویکردهای نظری
گوناگونی
طراحی میشوند
تا به شکلگیری
مداخلات کمک
کنند (15).
مطالعات
متعددی با هدف
بررسی تأثیر
آموزش بر رفتارهای
بهداشتی انجامشده
است. در این
مطالعات از
رویکردهای
آموزشی مختلف استفادهشده،
اما کمتر از
رویکرد آموزش
همسانان استفادهشده
است. در
مطالعات انجامشده
در 10 کشور در آفریقا،
آسیا و آمریکای
لاتین با
استفاده از
رویکرد
آموزشی گروه همسانان
آشکار گردید
این رویکرد یک
راهبرد مؤثر
در پیشگیری از
بیماری ایدز
بوده است (16). هدف
اين مطالعه
بررسی تأثیر
آموزش
همسانان بر
رفتارهای
ارتقاء دهنده
سلامت دانشآموزان
مدارس
راهنمایی در
شهر بستک بود. شهرستان
بستک در غرب
استان
هرمزگان واقع است.
مواد و روشها
این
مطالعه از نوع
مداخلهای
بود که در سال
تحصیلی 1392-1393 انجام
شد. جمعیت موردمطالعه
دانشآموزان
مدارس
راهنمایی شهر
بستک بودند.
در این شهر
چهار مدرسه
راهنمایی (2
مدرسه
دخترانه و 2
مدرسه پسرانه)
وجود داشت که
همه آنها به
روش سرشماری موردمطالعه
قرار گرفتند.
مدارس
دخترانه و
پسرانه بهصورت
تصادفی به دو
گروه تقسیم
شدند که شامل
گروه مداخله
(یک مدرسه
پسرانه و یک
مدرسه
دخترانه جمعاً
201 دانشآموز) و
گروه شاهد (یک
مدرسه پسرانه
و یک مدرسه
دخترانه جمعاً
157 دانشآموز) بودند.
معیار ورود به
مطالعه رضایت به
شرکت در
مطالعه و
معیار خروج از
مطالعه غیبت
در یکی از
مراحل تکمیل
پرسشنامه به
علت امکان
نداشتن
مقایسه قبل و
دو ماه بعد از
مداخله بود.
دادهها
از طریق
پرسشنامه
استاندارد مقیاس
ارتقای سلامت
جوانان[1]
جمعآوری
شد. این ابزار
ارزیابی
رفتارهای
ارتقاء دهنده
سلامت، پرسشنامهای
است که بر
اساس الگوی
ارتقاء سلامت
پندر[2] طراحیشده
است (17، 18). این
پرسشنامه
دارای 40 سؤال است
که رفتارهای
ارتقاء دهنده
سلامت را در 6
حیطه تغذیه (6 سؤال)،
حمایت
اجتماعی (7
سؤال)،
مسئولیت فردی
سلامتی (8
سؤال)، ارزشگذاری
سلامتی (8 سؤال)،
ورزش (4 سؤال) و
کنترل استرس (7
سؤال) ارزیابی
میکند. این
سؤالات بر
اساس مقیاس
لیکرت طراحیشده
و در مقابل هر
کدام از
سؤالات گزینههای
همیشه، بیشتر
اوقات، بعضی
اوقات، بندرت
و هیچوقت
قرار دارد که
آزمودنی باید
یکی از آنها
را انتخاب
نماید. نمره
هر سؤال بین 0
تا 4 متغیر است
و نمره هر
حیطه با جمع
نمره تکتک
سؤالات آن
قسمت به دست میآید.
روایی و
پایایی این
پرسشنامه در
مطالعه دیگری
مورد تأیید قرارگرفته
است. در
مطالعه
آقاملایی و
همکاران (19)
پایایی و
روایی
پرسشنامه موردبررسی
قرار گرفت و
نمره آلفای
کرونباخ برای
هر حیطه به
ترتیب، تغذیه
66/0، حمایت
اجتماعی 70/0، ارزشگذاری
سلامتی 88/0، مسئولیتپذیری
سلامتی 72/0،
کنترل استرس 76/0
و ورزش 85/0
محاسبه گردید.
پرسشنامه طی
دو مرحله قبل
و بعد از
مداخله در
اختیار نمونههای
پژوهش قرار
گرفت. پسازآنجام
هماهنگیهای
لازم با اداره
آموزشوپرورش
شهرستان بستک
و همچنین
مدارس موردمطالعه
و تبیین اهداف
پژوهش به
مسئولین
مدارس، پرسشنامهها
در مدارس بین دانشآموزان
توزیع شد. قبل
از تکمیل پرسشنامهها
در مدارس در
خصوص نحوه
تکمیل
پرسشنامه، محرمانه
ماندن
اطلاعات و
همچنین لزوم
پاسخگویی
صادقانه
توضیحات لازم
به دانشآموزان
داده شد، سپس پرسشنامهها
به روش
خودایفایی
تکمیل گردید. سؤالات
از لحاظ
محتوایی برای دانشآموزان
قابلفهم بود.
با این وجود، در
حین تکمیل پرسشنامهها
به سؤالات و
ابهامات دانشآموزان
پاسخ داده میشد
و هنگام عودت
توسط پرسشگر
کنترل میشد و
چنانچه ناقص
بود، مجدداً
جهت تکمیل در
اختیار دانشآموز
قرار میگرفت.
از کل دانشآموزان
واردشده در
پژوهش تعداد 6 نفر
از گروه
مداخله و 11 نفر
از گروه شاهد به
دلیل غیبت و
حضورنیافتن
در هر دو
مرحله تکمیل
پرسشنامه، از
برنامه خارج
شدند. درنهایت
195 نفر دانشآموز
در گروه
مداخله و 146 نفر
در گروه شاهد
قرار گرفتند.
پس
از جمعآوری پرسشنامههای
مرحله اول،
مداخله
آموزشی در
مدارس گروه
مداخله شروع
شد. فرآیند
مداخله
آموزشی به شیوه
همسانان با
انتخاب گروه
همسانان آموزشدهنده[3] آغاز
شد. انتخاب
این گروه با
توصیه کادر
آموزشی مدرسه
و با در نظر
گرفتن
معیارهای موردنظر
جهت انتخاب
مناسب آموزشدهندگان
ازجمله علاقهمندی
به شرکت در
پژوهش،
مقبولیت بین
سایر دانشآموزان
و قدرت
برقراری
ارتباط مؤثر
انجام شد. در هر
مدرسه 4 کلاس
در دو پایه
تحصیلی وجود
داشت که شامل 2
کلاس پایه
هفتم (نظام
جدید) و 2 کلاس
پایه سوم
(نظام قدیم) بود.
از هر کلاس 2 نفر،
در مجموع 16 نفر دانشآموز
(8 دانشآموز
دختر و 8 دانشآموز
پسر) بهعنوان
همسانان آموزشدهنده
انتخاب شدند. آموزشها
طی 8 جلسه 5/1
ساعته در قالب
محتوای
آموزشی دربرگیرنده
حیطههای مطرحشده
در پرسشنامه
به گروه آموزشدهنده
ارائه شد. آموزشها
به گروه
همسانان به
شیوه سخنرانی
و پرسش و پاسخ
و با بهرهگیری
از وسایل کمک
آموزشی ازجمله
تخته وایت برد
و جزوههای تهیهشده
انجام گردید.
سپس آموزش
توسط همسانان آموزشدهنده
به مدت 2 ماه
آغاز گردید.
شیوه ارائه آموزشها
به سایر دانشآموزان
توسط همسانان عمدتاً
به روش
سخنرانی،
پرسش و پاسخ،
بحث گروهی،
نصب تراکتهای
آموزشی حاوی پیامهای
بهداشتی در مکانهای
عمومی مدرسه و
درج پیامهای
بهداشتی روی تختهسیاه
کلاس قبل از
ورود معلمین
بود. در طی مدت
آموزش همسانان،
بهصورت
متناوب نظارت
بر کار دانشآموزان
آموزشدهنده
صورت گرفت و
در هر جلسه،
گزارش عملکرد
و موانع و
مشکلات حین اجرای
برنامه توسط دانشآموزان
ارائه شد.
همچنین بهمنظور
تشویق و ترغیب
همسانان آموزشدهنده
در حین اجرای
برنامه،
جوایزی تهیه و
به آنها
اهداء گردید.
با مسئولین
مدارس نیز
(مدیر و معاون) هماهنگیهای
لازم بهمنظور
نظارت بر نحوه
فعالیت دانشآموزانِ
همسان و
برقراری نظم و
همچنین جلب
همکاری و توجه
سایر دانشآموزان
به عمل آمد. درنهایت
کتابچهای در
زمینه
رفتارهای
ارتقاء دهنده
سلامت با عنوان
«مهارتهایی
برای زندگی سالمتر
در نوجوانان»
با توجه به
محتوای
آموزشی
دربرگیرنده
مفاهیم حیطههای
پرسشنامه و با
بهرهگیری از
نظرات
کارشناسان
مربوط به هر
حیطه تهیه و توسط
همسانان آموزشدهنده
در مدارس
توزیع گردید.
در طی این مدت
در گروه شاهد
هیچ آموزشی
صورت نگرفت. پسازآن
پرسشنامه
مرحله دوم
توزیع و تکمیل
گردید.
دادههای
جمعآوریشده
کدگذاری و
وارد SPSS19 شد.
برای تجزیهوتحلیل
دادهها
ابتدا نمرات
خام هر کدام
از ابعاد
پرسشنامه محاسبه
شد. نمره خام
سؤالات بعد
تغذیه بین 6 تا
30، حمایت
اجتماعی بین 7
تا 35، مسئولیت
فردی سلامتی 8
تا 40، ارزشگذاری
سلامتی 8 تا 40،
کنترل استرس 7
تا 35 و ورزش 4 تا 20
بود. سپس هر
کدام از نمرات
خام تبدیل به
نمره
استاندارد شد؛
طوری که نمره
استاندارد هر
بعد بین 0 تا 100 به
دست آمد. نمره
بالاتر نشاندهنده
رفتارهای
ارتقاءدهنده
سلامتی بیشتر
و بهتر بود. با
توجه به نرمال
بودن دادهها،
جهت مقایسه
گروه مداخله و
شاهد قبل و
بعد از پایان
مداخله
آموزشی از آزمون
تی و جهت
مقایسه هر
گروه قبل و
بعد از مداخله
با خودش از
آزمون تی زوجی
استفاده شد.
پس از اتمام
مداخله، در مدارس
گروه کنترل
نیز کتابچههای
آموزشی توزیع
گردید.
یافتهها
میانگین
سنی دانشآموزان
در گروه
مداخله 3/13 سال
(با انحرافمعیار
7/0) و در گروه
شاهد 5/13 سال (با انحرافمعیار
1/1) بود. در گروه
مداخله 3/50% دختر
و 7/49% پسر و در
گروه شاهد 2/58%
دختر و 8/41% پسر
بودند و
اختلاف آماری
معناداری بین آنها
مشاهده نشد. بهمنظور
سنجش میزان
تأثیر مداخله
آموزشی از
طریق همسانان،
رفتارهای
ارتقاءدهنده
سلامت در گروه
مداخله و شاهد
قبل و بعد از
مداخله با هم
مقایسه شد.
آزمون تی زوجی
افزایش
معناداری (001/0p<) در
میانگین
رفتارهای
ارتقاء دهنده
سلامت (به جز
حیطه ارزشگذاری
سلامتی) قبل و
بعد از مداخله
آموزشی در
گروه مداخله
نشان داد
(جدول 1).
جدول 1.
مقایسه
رفتارهای
ارتقاء دهنده سلامت
در گروه
مداخله، قبل و
بعد از مداخله
|
رفتارهای
ارتقاءدهنده
سلامت |
مرحله قبل از
مداخله |
مرحله بعد از
مداخله |
تفاوت میانگینها |
آزمون تی زوجی |
||
|
میانگین |
انحرافمعیار |
میانگین |
انحرافمعیار |
p-value |
||
|
تغذیه |
8/64 |
08/12 |
5/72 |
7/13 |
7/7 |
001/0p< |
|
حمایت
اجتماعی |
6/62 |
1/15 |
5/67 |
1/16 |
9/4 |
001/0p< |
|
مسئولیتپذیری
فردی سلامتی |
09/52 |
02/12 |
5/63 |
2/16 |
41/11 |
001/0p< |
|
ارزشگذاری
سلامتی |
6/77 |
5/12 |
5/79 |
1/15 |
9/1 |
1/0p= |
|
ورزش |
3/41 |
1/21 |
04/51 |
8/26 |
74/9 |
001/0p< |
|
کنترل
استرس |
1/62 |
06/13 |
3/71 |
8/15 |
2/9 |
001/0p< |
همچنین بر
اساس نتایج
حاصل از همین
آزمون از نظر
رفتارهای
ارتقاءدهنده
سلامت قبل و
بعد از مداخله
در گروه شاهد،
اختلاف آماری
معنادار نبود
(05/0>p) اما
در جهت کاهش
رفتارها
مشاهده شد (جدول
2).
جدول 2.
مقایسه
رفتارهای
ارتقاء دهنده سلامت
در گروه شاهد،
قبل و بعد از
مداخل
|
رفتارهای
ارتقاءدهنده
سلامت |
مرحله قبل از
مداخله |
مرحله بعد از
مداخله |
تفاوت میانگینها |
آزمون تی
زوجی |
||
|
میانگین |
انحرافمعیار |
میانگین |
انحرافمعیار |
p-value |
||
|
تغذیه |
3/64 |
4/16 |
07/59 |
4/16 |
23/5- |
001/0 |
|
حمایت
اجتماعی |
9/61 |
2/19 |
8/56 |
6/19 |
1/5- |
01/0 |
|
مسئولیتپذیری
فردی سلامتی |
4/59 |
6/19 |
6/49 |
6/17 |
8/9- |
001/0p< |
|
ارزشگذاری
سلامتی |
8/78 |
01/19 |
9/70 |
6/20 |
9/7- |
001/0p< |
|
ورزش |
04/49 |
3/28 |
06/41 |
9/23 |
89/7- |
01/0 |
|
کنترل
استرس |
6/66 |
04/22 |
3/57 |
1/19 |
3/9- |
001/0p< |
بر اساس
نتایج حاصل از
آزمون تی
مستقل، قبل از
مداخله از نظر
رفتارهای
ارتقاءدهنده
سلامت بین
گروه مداخله
شاهد به جز
حیطه مسئولیتپذیری
فردی سلامتی،
ورزش و کنترل
استرس،
اختلاف آماری
معناداری
وجود نداشت (جدول
3).
جدول
3. مقایسه گروه
مداخله و شاهد
از نظر
رفتارهای ارتقاء
دهنده سلامت،
قبل از مداخله
|
رفتارهای
ارتقاء
دهنده سلامت |
مرحله مداخله |
مرحله شاهد |
آزمون تی |
||
|
میانگین |
انحرافمعیار |
میانگین |
انحرافمعیار |
p-value |
|
|
تغذیه |
6/64 |
2/12 |
1/64 |
7/16 |
7/0 |
|
حمایت
اجتماعی |
6/62 |
2/15 |
7/61 |
6/19 |
6/0 |
|
مسئولیتپذیری
فردی سلامتی |
7/51 |
2/12 |
9/58 |
20 |
001/0< |
|
ارزشگذاری
سلامتی |
6/76 |
7/13 |
2/79 |
6/18 |
1/0 |
|
ورزش |
7/41 |
21 |
7/49 |
4/28 |
005/0 |
|
کنترل
استرس |
4/61 |
5/13 |
2/67 |
4/21 |
004/0 |
همچنین
مقایسه
میانگین
رفتارها در
گروه مداخله و
شاهد بر اساس
آزمون تی
مستقل نشان
داد پس از
مداخله در
تمامی
حیطهها
اختلاف آماری
معناداری (001/0
p<)
بین دو گروه
وجود دارد
(جدول 4).
جدول
4. مقایسه گروه
مداخله و شاهد
از نظر
رفتارهای ارتقاء
دهنده سلامت،
بعد از مداخله
|
رفتارهای
ارتقاء
دهنده سلامت |
مرحله مداخله |
مرحله شاهد |
آزمون تی |
||
|
میانگین |
انحرافمعیار |
میانگین |
انحرافمعیار |
p-value |
|
|
تغذیه |
5/72 |
7/13 |
07/59 |
4/16 |
001/0p< |
|
حمایت
اجتماعی |
5/67 |
1/16 |
8/56 |
6/19 |
001/0p< |
|
مسئولیتپذیری
فردی سلامتی |
5/63 |
2/16 |
6/49 |
6/17 |
001/0p< |
|
ارزشگذاری
سلامتی |
5/79 |
1/15 |
9/70 |
6/20 |
001/0p< |
|
ورزش |
04/51 |
8/26 |
06/41 |
9/23 |
001/0p< |
|
کنترل
استرس |
3/71 |
8/15 |
3/57 |
1/19 |
001/0p< |
بحث
این
مطالعه با هدف
تعیین تأثیر
مداخله آموزشی
به شیوه همسانان
بر رفتارهای
ارتقاءدهنده
سلامت دانشآموزان
مدارس
راهنمایی شهر
بستک انجام
گردید. نتایج
این پژوهش
نشان داد
رفتارهای
ارتقاءدهنده
سلامت دانشآموزان
در حیطههای
تغذیه، حمایت
اجتماعی، مسئولیتپذیری
فردی سلامتی،
ورزش و کنترل
استرس در گروه
مداخله
افزایش
معناداری
نسبت به گروه
شاهد داشت؛
اما حیطه ارزشگذاری
سلامتی علیرغم
افزایش در
گروه مداخله، معنادار
نبود. این
نتایج،
مداخله به
شیوه همسانان
را روشی مؤثر بهمنظور
تغییر رفتار
نوجوانان به
سمت رفتارهای
سالم معرفی میکند.
این نتایج با
نتایج
مطالعات
علیزاده و
همکاران (16) در زمینه
تأثیر آموزش
به شیوه
همسانان بر
رفتارهای پیشگیریکننده
ایدز در دانشآموزان
پسر، کارگر و
همکاران (20) در
خصوص تأثیر
آموزش
پیشگیری از
پوکی استخوان
در نوجوانان
مبتلا به
سندروم
نفروتیک، قدسبین
و همکاران (21) با
عنوان تأثیر
آموزش
رفتارهای
ارتقاءدهنده
سلامت در زنان
نخستزا،
رحمانی و
همکاران (22) با
هدف بررسی
تأثیر آموزش
همسانان بر
رفتارهای
ایمن کارگران
پالایشگاه
نفت، شریف و
همکاران (23) در
مورد کیفیت
زندگی
بیماران
مبتلا به
سرطان پستان
پس از جراحی، زنگیآبادی
(24) در رابطه با
مقایسه تأثیر
آموزش
خودآزمایی پستان
توسط همسانان و
کارکنان
بهداشتی در
دانشجویان، یوسف
و همکاران (25) در
زمینه تأثیر
آموزش همسانان
بر آگاهی،
نگرش و عملکرد
تغذیهای دانشآموزان،
صحتی و
همکاران (26) با
هدف بررسی
تأثیر آموزش همسانان
بر آگاهی،
نگرش و عملکرد
دانشآموزان
دختر در مورد فقر
آهن، بورگیا (27) با هدف «آیا
آموزش
همسانان بهترین
رویکرد برای
پیشگیری از
بیماری ایدز
است؟»، واندرماس
(28) در زمینه
پیشگیری از ایدز
و لیزِر و
همکاران (29)، در
زمینه تأثیر
آموزش به شیوه
همسانان مطابقت
دارد.
مراکو
و همکار (30) مطالعهای
با هدف
ارزیابی
رویکرد آموزش همسانان
بر پیشگیری از
بیماری ایدز
در شهر آتن
انجام دادند.
گروه مداخله
در مقایسه با
گروه کنترل
تغییرات
اندکی در
افزایش مسئولیتپذیری
خود و رفتار
جنسی ایمنتر
داشتند. آگاهی
در گروه
مداخله نسبت
به گروه کنترل
بهبود نیافت.
همچنین این
رویکرد
آموزشی تأثیری
بر نگرش نسبت
به استفاده از
کاندوم و شروع
روابط جنسی
نداشت. آقا و
روزِم (31) مطالعهای
با هدف تعیین
تأثیر آموزش همسانان
بر اعتقادات
هنجاری، درک
خطر و رفتار
جنسی نوجوانان
در زامبیا
انجام دادند.
در زمینه رفتارهای
جنسی دانشآموزان
کاهش در تعداد
شرکای جنسی
خود گزارش
دادند، اما در
استفاده از
کاندوم هیچ
تغییری ایجاد نشد.
این نتایج با
نتیجه مطالعه
حاضر مطابقت نداشت.
تغذیه
در دوران
نوجوانی و
بلوغ اهمیت
زیادی دارد؛ زیرا
نوجوانان و
جوانان به
دلیل سوخت و ساز
بالای بدن و
فعالیت زیاد
به انرژی
بیشتری نیاز
دارند. در
صورتی که
تغذیه مناسب
باشد و تمام مواد
لازم به بدن
برسد، هم
انرژی موردنیاز
نوجوان به حد
کافی تأمین
خواهد شد و هم
نیازی به رژیم
خاص غذایی
وجود نخواهد
داشت (14). در زمینه
رفتارهای تغذیهای
نتایج پژوهش
حاضر نشان داد
پس از مداخله
تفاوت معنادار
بین گروه
مداخله و شاهد
وجود دارد.
همچنین در گروه
مداخله نیز
این تفاوت بعد
از مداخله
نسبت به قبل
از مداخله
وجود داشت.
نتیجه این
مطالعه با
مطالعاتی که وکیلی
و همکاران (32)،
پورعبدالهی و
همکاران (33)، پاکنهاد
و همکاران (34)،
علیزاده و
همکاران (35)،
صفوی و
همکاران (36)،پِرِز-اسکامیلا
و همکاران (37) و وایت
و همکاران (38) در
زمینه تأثیر
آموزش بر رفتارهای
تغذیهای
انجام داده
بودند
همخوانی دارد.
مطالعهای که
لطفی و
همکاران (39) با
عنوان تأثیر
آموزش همسانان
مبتنی بر مدل
اعتقاد
بهداشتی بر
رفتارهاي تغذیهای
دانشآموزان پسر
مقطع ابتدايي انجام
دادند نشان
داد پس
از آموزش
ميانگين
نمرات تمام
متغيرهاي آگاهي،
منافع،
حساسيت و شدت درکشده
و خودکارآمدی
در گروه
مداخله بهطور
معناداري
افزايش پيدا
كرد. همچنین
مطالعه شهبازی
و همکاران (9) و
علیزاده و
همکاران (35) نشان
داد آگاهی و
عملکرد تغذیهای
دانشآموزان
پس از آموزش اختلاف
معناداری
نسبت به قبل
از آموزش
داشت.
با
تغییر شیوه
زندگی در
کشورهای
مختلف ازجمله ایران،
فعالیت جسمی
کودکان و
نوجوانان بهشدت
رو به کاهش
گذاشته است.
همچنین با
افزایش ارتقاء
پایه تحصیلی
از مقطع
راهنمایی به
متوسطه در
ایران، مدت و
شدت فعالیت بدنی
رو به کاهش
گذاشته و در
مجموع فعالیت بدنی
نوجوانان
بسیار کمتر از
میزان توصیهشده
است (14). در زمینه
فعالیت بدنی همانگونه
که نتایج نشان
داد آموزش به
شیوه همسانان
بر رفتارهای
ورزشی دانشآموزان
تأثیر مثبت
داشت که این
نتیجه مشابه
نتایج بهدستآمده
از تحقیقات
غفاری و
همکاران (40) و
صفوی و
همکاران (36) است.
مطالعه
استبصاری و
همکاران (41) نشان
داد که آموزش
باعث بهبود 6/1
امتیازی در وضعیت
عملکرد
جسمانی دانشآموزان
شده است.
یافتههای
گوناگونی در
مورد تأثیر
استرس و
فشارهای عصبی
در بروز بیماریهای
مزمن بهویژه بیماریهای
قلبی عروقی
وجود دارد (14). در
رابطه با
رفتارهای
کنترل استرس،
نتایج بهدستآمده
از این مطالعه
بر مؤثر بودن
آموزش در این
زمینه صحه
گذاشت که این
نتیجه مؤید
نتایج بهدستآمده
از مطالعات
میری و
همکاران (42)،
حمید (43) و رضایی و
همکاران (44) است. مطالعه
یزدانی و
همکاران (45) نشان
داد آموزش مهارتهای
مدیریت استرس
باعث افزایش
سلامت روان و
کاهش نشانگان
جسمانی،
اضطراب،
اختلال در
عملکرد اجتماعی
و افسردگی میشود.
عوامل
روانی
اجتماعی
همچنین میتوانند
در پیشرفت بیماریهای
قلبی عروقی از
اهمیت ویژهای
برخوردار
باشند (14). بهعنوانمثال،
در تحقیق انجامشده
روی 162 بیمار که
تحت
آنژیوگرافی قرارگرفته
بودند، بعد از
2 سال نشان
داده شد کسانی
که از حمایت
اجتماعی-عاطفی
کمتری
برخوردار
بودند و یا
دچار خشم و عصبانیت
میشدند، 30 برابر
بیش از سایرین
در معرض خطر
پیشرفت
بیماری رگهای
کرونری قرار
داشتند (46). در
این مطالعه
نتایج نشان
داد که آموزش
همسانان میتواند
در رفتارهای
حمایت
اجتماعی
نوجوانان
تأثیر مثبت
داشته باشد.
مسئولیتپذیری
فردی در برابر
سلامتی از
دیگر حیطههای
موردبررسی در
این مطالعه
بود که نتایج
نشان داد
مداخله آموزشی
باعث بهبود
وضعیت مسئولیتپذیری
فردی دانشآموزان
شده است. در مطالعه
میدگلی و
همکاران (47) مشخص
شد که آموزش
در زمینه مسئولیتپذیری
باعث افزایش عزتنفس
در گروه
مداخله شده
است که با
نتیجه بهدستآمده
از مطالعه
حاضر مطابقت
دارد. همچنین
در مطالعهای
که توسط مراکو و
همکاران (30) در
زمینه
استفاده از
رویکرد آموزش همسانان
در پیشگیری از
ایدز انجام
شد، پس از
مداخله اندکی
تغییر در
افزایش مسئولیتپذیری
و رفتار جنسی ایمنتر
مشاهده شد که
با نتیجه حاضر
همسو است.
همچنین در مطالعهای
که هو و
همکاران (48) با بهرهگیری
از رویکرد همسانان
در زمینه
رفتار ایمن دانشآموزان
در برابر نور
خورشید انجام
دادند، مشخص
شد که پس از
آموزش، در
گروه مداخله
هم در آگاهی و
هم رفتارهای
ایمن در برابر
آفتاب افزایش
یافت که این
نتیجه با
نتیجه حاصل از
پژوهش حاضر در
زمینه
رفتارهای
مربوط به مسئولیتپذیری
فردی در برابر
سلامتی
همخوانی دارد.
طبق
نتایج این
پژوهش، در
گروه مداخله بیشترین
تغییر
(افزایش) در
میانگین
رفتارهای
حیطه مسئولیتپذیری
فردی سلامتی
(اختلاف
میانگین 4/11) و
کمترین مربوط
به حیطه ارزشگذاری
سلامتی
(اختلاف
میانگین 9/1) بود.
از محدودیتهای
پیشآمده در
این مطالعه
حضور نیافتن تعدادی
از همسانان آموزشدهنده
در بعضی جلسات
آموزشی به
دلیل شرکت
الزامی در برنامههای
دیگر مدرسه
بود. برای رفع
این محدودیت
از هر کلاس دو
نفر انتخاب
شدند تا در
غیاب یکدیگر
بتوانند فعالیتهای
مورد انتظار
را انجام
دهند. در صورتی
که هر دو نفر
از یک کلاس
غایب بودند،
از سایر
همسانان آموزشدهنده
خواسته شد
مطالب را به
افراد غایب
منتقل نموده و
به فعالیتهای
مربوطه
بپردازند.
با
توجه به
تأثیرات مثبت
آموزش به شیوه
همسانان،
پیشنهاد میشود
از این رویکرد
در سایر حیطههای
ارتقا، سلامت
در نوجوان نیز
استفاده شود،
همچنین به نظر
میرسد برنامهریزی
جهت طراحی و
اجرای
مداخلات
آموزشی بر
مبنای این
رویکرد بهمنظور
ترویج سبک
زندگی سالم در
سایر اقشار
جامعه نتایج
سودمند
چشمگیری به
دنبال داشته
باشد.
نتیجهگیری:
همانگونه
که مقایسههای
صورت گرفته
قبل و پس از
مداخله در
گروه مداخله
نشان داد
میانگین
رفتارهای
ارتقاءدهنده
سلامت در پنج
حیطه تغذیه،
حمایت اجتماعی،
مسئولیتپذیری
فردی سلامتی،
ورزش و کنترل
استرس تفاوت معنادار
را نشان داد
که حاکی از
مؤثر بودن
مداخله صورت گرفته
در گروه تحت
مداخله است.
در خصوص حیطه ارزشگذاری
سلامتی به نظر
میرسد با
توجه به ماهیت
سؤالات مطرحشده
در این حیطه ازجمله
«برای دوست
داشتن خود سعی
و تلاش میکنم،
یا هرروز برای
درک علاقهمندیها
و تردیدهایم
تلاش میکنم،
یا تلاش میکنم
تا معتقد باشم
که زندگیام
هدفمند است و...»
که بیشتر
زمینه روانشناسی
دارد، آموزش
تخصصی توسط
کارشناسان این
حیطه بتواند تأثیرات
عمیقتری را
در نوجوانان
در این زمینه
ایجاد کند. بهطورکلی
با توجه به
نتیجه بهدستآمده
از تحقیق
حاضر، میتوان
گفت آموزش به
شیوه همسانان
روشی مؤثر
برای ایجاد
تغییرات
رفتاری سالم
در نوجوانان
در حیطههای
مهم بهداشتی ازجمله
تغذیه، حمایت
اجتماعی، مسئولیتپذیری
فردی سلامتی،
ورزش و کنترل
استرس محسوب میشود
و میتوان با بهرهگیری
از این شیوه
آموزشی
تغییراتی
مؤثر و بنیادی
در رفتارهای
نوجوانان که
قشری
تأثیرپذیر و درعینحال
آیندهساز
جامعه هستند
ایجاد کرد و
در راستای
ترویج سبک
زندگی سالم و
ایجاد جامعهای
سالم قدم
برداشت.
سپاسگزاری
بدینوسیله
از مسئولین
محترم مدارس
راهنمایی شهر
بستک، کارشناس
بهداشت اداره آموزشوپرورش
شهرستان بستک
و کلیه شرکتکنندگان
در طرح، به
دلیل همکاری
صمیمانه آنان تشکر
و قدردانی میشود.
References:
1. Kulbok
PA, Cox CL. Dimensions of adolescent health behavior. Journal
of adolescent health. 2002;31(5):394-400.
2. Zarei F, Taghdisi MH, Tehrani H.
Normalizing health values in the socialization process. J
Research Health. 2012;2(2):169-71
3. Chen MY, Wang EK, Yang RJ, Liou
YM. Adolescent health
promotion scale: development and psychometric testing. Public
Health Nursing. 2003;20(2):104-10.
4. Neumark-Sztainer D, Story M,
Hannan PJ, Croll J. Overweight status and eating patterns among adolescents:
where do youths stand in comparison with the healthy people 2010 objectives? American journal of public health. 2002;92(5):844-51.
5. Perry CL. Preadolescent and adolescent
influences on health. Promoting health: Intervention
strategies from social and behavioral research. 2000:217-53.
6. Rowland TW. Is there a scientific
rationale supporting the value of exercise for the present and future
cardiovascular health of children? The con argument. Pediatric Exercise Science. 1996;8:303-9.
7. Moodi M, Zamanipour N,
Sharifirad G-R, Shahnazi H. Evaluating puberty health program effect on
knowledge increase among female intermediate and high school students in
Birjand, Iran. Journal of Education and Health Promotion.
2013;2.
8. Powers AR, Struempler BJ, Guarino
A, Parmer SM. Effects of a nutrition education program on the dietary behavior
and nutrition knowledge of second‐grade and third‐grade students. Journal of school health. 2005;75(4):129-33.
9. Shahbazi
H, Baghianimoghadam MH , Khajeh Z, Esmaili A, Karimi M , Olyan Sh. Survey of
health and nutritional behaviors among high school students. health
education& health promotion. 2014;1(4):69-80.
10. Biesbrock A, Walters PA,
Bartizek RD. Initial impact of a national dental education program on the oral
health and dental knowledge of children. J Contemp Dent
Pract. 2003;4(2):1-10.
11. Boroumandfar K, Momenzadeh F, Tavakkol K,
Kelishadi R, Rad GS. The effect of education on behavioral
intention model of mothers’ attitude towards over weight preschool children's
nutritional patterns. Iranian journal of nursing and
midwifery research. 2010;15(Suppl1):386.
12.
Merakou K, Kourea-Kremastinou J. Peer education in HIV prevention: an
evaluation in schools. The European Journal of Public Health.
2006;16(2):128-32.
13. James-Traore TA, Finger W, Ruland CD,
Savariaud S. Teacher training: Essential for school-based reproductive health
and HIV/AIDS education. Youth Issues Paper. 2004(3).
14. Tehrani H, Taghdisi MH.
Community Action: A Strategy for Health Promotion. Iranian
Journal of Health Education and Health Promotion. 2015;2(4):255-9.
15. Susan E. Adamchak. Youth Peer Education in
Reproductive Health and HIV/AIDS: Progress, Process, and Programming for the
Future, 2006, By Family Health International.
16. Alizadesiouki H, Zareban I,
Rakhshani F, Shahrakipoor M, Hasanzadeh M, ShamaeianRazavi N. The Effect of
Peere education Preventive behaviors from aids based on theory of planned
behavior In high school second grade students in
zahedan -89. Quarterly of the horlzon of medical sciences.
2013 ;18 (5): 232-241.
17. Chen M-Y, James K, Wang EK.
Comparison of health-promoting behavior between Taiwanese and American
adolescents: a cross-sectional questionnaire survey. International
Journal of Nursing Studies. 2007;44(1):59-69.
18. Pender NJ, Barkauskas V, Hayman
L, Rice V, Anderson E. Health promotion and disease prevention: toward
excellence in nursing practice and education. Nursing outlook.
1991;40(3):106-12; 20.
19. Aghamolaei T, Tavafian SS.
Health Behaviors of a Sample of Adolescents in Bandar Abbas, Iran. International journal of high risk behaviors & addiction.
2013;2(1):34.
20. Kargar M, JamaliMoghadam N,
Moattari M. The effect of Osteoprosis Prevention Education by
Peers and Health Personnel on Self-efficasy of Adolescents with Nephrotic Syndrome.
Iran journal of Nursing. 2013;26
(8): 44-53.
21. Ghodsbin F, Yazdanikh, Jahanbin
I, Keshavarzi S. The effect of education 0n health promoting
behaviors at the first sixweeks post-delivering on the Quality of life of
primiparouswomen. Armaghane- danesh,yasuj
university of medical sciences journal. 2012;17 (4):
279-288.
22. Aghamolaei S, Rahmani T, Zare M,
Ghanbarnejad A. Effect of Peer Education on safety Behaviors among Workers of
renovation of structures and machines shop in Bandar Abbas Oil Refinery
Company. Iranian Journal of Health Education and Health
Promotion. 2014;1(4):45-56.
23. Sharif F, Abshorshori N, Hazrati
M, Tahmasebi S, Zare N. The impact of peer education on
quality of life in breast cancer patients after surgery. Payesh. 2012;11 (5): 703-710
24. Zangiabadizade
M. Comparing The Effect of Peer Education To Health Care Personnel’s on Knowledge of Breast Self-Examination and The
Obstacles among Undergraduate Students of Shiraz University of Medical
Sciences. Iranian Journal of Medical Education. 2012;12(8):607-15.
25. Yusoff H, Wan Daud W, Ahmad Z.
Nutrition education and knowledge, attitude and hemoglobin status of Malaysian
adolescents. Southeast Asian Journal of Tropical Medicineand
Public Health. 2012;43(1):192.
26. Sehati shafaei F,
Mohammadalizadecharandabi S, Ebrahimimamaghani M, Salmani R. Educating Female
Adolscents about Iron Deficiency and Taking Iron Supplements and Its Influence
on Their Peers. Journal of Mazandaran University of Medical
Sciences. 2013;23 (1): 223-233.
27. Borgia P, Marinacci
C, Schifano P, Perucci CA. Is peer education the best approach for HIV
prevention in schools? Findings from a randomized controlled
trial. Journal of adolescent health. 2005;36(6):508-16. Abstract
28. van der Maas F, Otte WM. Evaluation of HIV/AIDS
secondary school peer education in rural Nigeria. Health
education research. 2009;24(4):547-57.
29. Layzer C, Rosapep L, Barr
S. A peer education program: delivering highly reliable sexual health promotion
messages in schools. Journal of adolescent health.
2014;54(3):S70-S7.
30. Merakou K, Kourea-Kremastinou J.
Peer education in HIV prevention: an evaluation in schools. The
European Journal of Public Health. 2006;16(2):128-32.
31. Agha S, Van Rossem R. Impact of a school-based peer sexual
health intervention on normative beliefs, risk perceptions, and sexual behavior
of Zambian adolescents. Journal of adolescent health.
2004;34(5):441-52.
32. Vakili M, BaghianimoghadamM, Pirzade A, Dehghani M.Assessing the effect
of education on knowledge, attitude and practice of guidance school students
about milk and dairy products.
Journal of Science and Health. 2007;2
(4): 38-43.
33. Purabdollahi P, Zarati M,
Razaviye V, Dastgiri S, Ghaemmaghami J, FathiazarS. Impact of
nutrition education on knowledge and practice of elementary students about
taking snacks. Journalof Zanjan University of Medical
Sciences. 2005;13 (51): 13-20.
34. Paknahad Z, Sharifirad G,
Yazdani M, HoseiniM. Effect of nutrition education on
nutritional knowledge and attitude among adolescent girls (Isfahan-Iran).
Journal of Health Systems Research. 2010;6 (1): 73-78.
35. Alizade siouki H, Keshavarz M,
Jafari A, Ramezani H. Effect of Nutritional Education Knowledge and Behaviors
of Primary Students in TorbateHeydariyeh. Journal of
TorbateHeydariyeh Faculty of Medical Sciences. 2013;1
(10): 44-51.
36. Safavi M, Yahyavi H, Pourrahimi M. Effect of dietary behaviors and
physical activity On students' self-efficacy in middle school of Medical
Sciences. Jounal of Islamic azad University. 2012;22
(2): 143-151.
37.
Pérez-Escamilla R, Hromi-Fiedler A, Vega-López S, Bermúdez-Millán
A, Segura-Pérez S. Impact of peer nutrition education on dietary behaviors and
health outcomes among Latinos: a systematic literature review. Journal of nutrition education and behavior. 2008;40(4):208-25.
38. White S, Park YS, Israel T, Cordero ED.
Longitudinal evaluation of peer health education on a college campus: Impact on
health behaviors. Journal of American College Health.
2009;57(5):497-506.
39. Lotfi B, Rakhshani F, Zareban I,
Alizadehsiouki H, ParviziZ. The effect of peer education based on health belief
model on eating behaviors of mail elementary school students. Journal of Research and Health. 2 (2): 214-225.
40. Ghaffari M, Sharifirad Gh, Malekmakan E,
Hasanzadeh A. Effect of Educational Intervention on Knowledge, Attitude and
Behavior about Physical Activity among Grade 1 Students of Male High Schools in
Bavanat, Iran. Journal of sanity checks system. 2011; 7 (6): 965-976.
41. Estebsari F, Shojaeizadeh D,
Mostafaei D, Farahbakhsh M. Planning and evaluation of an educational program
based on precede model to improve physical activity in female students. Hayat. 2010;16(1):48-54.
42.
Miri M, Arahemtarshizi F, Bahreinian A. Effect of Life Skills Education on coping
Strategies and Social developing in Students.The First International & 4th
National Congress on health Education & Promotion, Tabriz University of
Medical Sciences. 2011: 197.
43. Hamid N. Effects
of Stress Management Training on Glycemic Control in Women with Type 2
Diabetes. Iranian Journal of Endocrinology and Metabolism.
2011;13(4):346-53.
44. Rezaei E, Malekpour M, Oreyzi
HR. The Effect of the "Life-Skills" Training on the
Stress and Youths’ Stress Coping Methods in Pseudofamily Centers. Clinical Psychology & Personality. 2009;1(34):21-8.
45. Yazdani M, Rezaei S,
Pahlavanzadeh S. The effectiveness of stress management
training program on depression, anxiety and stress of the nursing students.
Iranian journal of nursing and midwifery research.
2010;15(4):208.
46. Angerer P, Siebert U, Kothny W,
Mühlbauer D, Mudra H, von Schacky C. Impact of social support, cynical
hostility and anger expression on progression of coronary atherosclerosis. Journal of the American College of Cardiology. 2000;36(6):1781-8.
47. Midgley C, Feldlaufer H, Eccles JS. Change in teacher efficacy and
student self-and task-related beliefs in mathematics during the transition to
junior high school. Journal of educational Psychology.
1989;81(2):247.
48. Ping H, Lingli H, Manoj
SHARMA HZ, Yong ZHANG HL, Yong Z. Evaluation of Cognitive and Behavioral
Effects of Peer Education Model-Based Intervention to Sun Safe in Children. Iranian Journal of Public Health. 2014;43(3):300-309
