PROTECTIVE BEHAVIORS DEVELOPMENT OF SUN RAY
Effect of Animation Based Training
Intervention on Protective Behaviors Development of Harmful Effects of Sun Rays
on Male Students in Zahedan
Esmatosadat Hoseini,1*
Gholamreza Masoodi,2 Ramazam
Mirzaee,3 Mahnaz Shahrakipour,4
Seyed Ali Hosseini,5 & Seyedeh Fatimeh Rahimi6
*1. MSc. Student in Health Education, Zahedan
University of Medical Sciences (ZAUMS), Zahedan, Iran
(Corresponding author: hosini.esmat@yahoo.com)
2. Faculty of Zahedan Health Promotion Research
Center, ZAUMS, Zahedan, Iran
3. Faculty of Zahedan Health Promotion Research
Center, ZAUMS, Zahedan, Iran
4. Assistant Professor, Dept. of Statistics and Epidemology,
ZAUMS, Zahedan, Iran
5. BSc. Student in Operating Room, Zabol
University of Medical Sciences (ZBMU), Zabol, Iran
6. MSc. Student in Health Education, ZAUMS, Zahedan,
Iran
ABSTRACT
Background and objective: Skin and eye protection against UV sun rays
(sunscreen, clothing, hats, and glasses) is one of the most important
preventive behaviors of skin cancer in adulthood period. The aim of this study
was to evaluate the educational intervention based on animation method on
promoting protective behaviors in male students in Zahedan.
Methods: This semi-experimental study was conducted on
200 sixth grade male students that were selected randomly by multi-stage
cluster sampling. The data collection tool was a multi-section questionnaire.
The Validity of the questionnaire based on expert’s viewpoint (80%) and its
reliability by Cronbakh Alpha test (0.83) was
assessed and confirmed. After primary data collecting, educational intervention
included lecture along movie clip exhibition in the intervention group was
performed and two months later data in both groups were collected again and
analyzed in SPSS16 using independent, pair t-test and chi-square test.
Results: After educational intervention and using
visual media such as cartoon animation the promoting protective behaviors using
protection tools (sunscreen, clothing, hats, and glasses) were meaningfully
increased (p<0.001), and finding showed that using sunscreen the
increase from 35% to 70. 9% after intervention had the greatest changes.
Conclusion: Educational intervention using visual media
such as cartoon animation is useful in increasing knowledge and promoting
behaviors against to the sun rays harmful effects. It is also necessary to
strengthen behavior change of educational process with public health policies.
Paper
Type: Research Article.
Keywords: UV sun rays, students, Preventive behaviors,
protective behaviors Protective behaviors, Cartoon animation, Zahedan.
Citation: Hoseini
E, Masoodi GR, Mirzaee R, Shahrakipour M, Hosseini SA, Rahimi SF. Effect
of animation based training intervention on protective behaviors development of
harmful effects of sun rays on male students in zahedan.
Iranian Journal of Health Education and Health Promotion.
Summer 2015;3 (2): [150-158]
رفتارهای
محافظتی اثرت
زیانبار
اشعه آفتاب
اثر
مداخله
آموزشي مبتنی
بر روش آموزشی
کلیپ کارتونی
در بهبود
رفتارهای
محافظتی اثرت
زیانبار
اشعه آفتاب در
دانشآموزان
پسر شهر
زاهدان
عصمتالسادات
حسینی،1*
غلامرضا
مسعودی،2
رمضان
میرزایی،3
مهناز شهرکیپور،4
سیدعلی حسینی5
و سیدهفاطمه
رحیمی6
1.
دانشجوی
کارشناسی
ارشد آموزش
بهداشت،دانشکده
بهداشت، دانشگاه
علوم پزشکی
زاهدان،
زاهدان،
ایران (نویسنده
مسئول hosini.esmat@yahoo.com)
2. عضو
هیئتعلمی
مرکز تحقیقات
ارتقا
سلامت،دانشکده
بهداشت،
دانشگاه علوم
پزشکی
زاهدان،
زاهدان، ایران
3. عضو
هیئتعلمی
مرکز تحقیقات
ارتقا سلامت،
دانشکده
بهداشت،
دانشگاه علوم
پزشکی
زاهدان،
زاهدان، ایران
4.استادیار
گروه آمار و
اپیدمیولوژی،دانشکده
بهداشت،
دانشگاه علوم
پزشکی
زاهدان، زاهدان،
ایران
5.
دانشجوی
کارشناسی
اتاق عمل،
دانشکده
بهداشت،
دانشگاه علوم
پزشکی زابل،
زابل، ایران
6. دانشجوی
کارشناسی
ارشد آموزش
بهداشت، دانشکده
بهداشت ،
دانشگاه علوم
پزشکی
زاهدان، زاهدان
ایران
چکیده
زمینه
و هدف: محافظت
از پوست و چشم
در برابر
خطرات اشعه
ماورای بنفش
نور خورشید با
استفاده از بهکارگیری
وسایل حفاظت
فردی (لباس،
کلاه، کرم ضد
آفتاب و عینک)
یکی از مهمترین
اقدامات
پیشگیرانه در
برابر سرطان
پوست در بزرگسالی
است. هدف این
مطالعه
ارزیابی
آموزش به روش
پویانمایی بر
ارتقای
رفتارهای
محافظتی در دانشآموزان بود.
مواد
روشها: این
پژوهش مداخلهای
از نوع نیمهتجربی
بود که در 200 نفر
از دانشآموزان
سال ششم پسر
انجام شد.
نمونهگیری
به روش تصادفی
چندمرحلهای
خوشهای
انجام گرفت.
ابزار
گردآوری دادهها
پرسشنامه
چندقسمتی بود
که روایی و
پایایی آن با
استفاده از
پانل متخصصان
و آزمون آلفای
کرونباخ به
ترتیب با
مقادیر 80/0 و83/0
مورد تأیید قرار
گرفت. بعد از
گردآوری دادهها
مرحله اول
برنامه
آموزشی که
شامل سخنرانی به
همراه نمایش
کلیپ کارتونی
بود در گروه
مداخله انجام
شد. پس از گذشت
دوره انتظار (2
ماه) دوباره
دادها
درگروهای
موردمطالعه
گردآوری و با
کمکSPSS16 و
آزمونهای تی
مستقل و زوجی،
کاياسکوئر
مورد تجزیهوتحلیل
قرار گرفتند.
یافتهها: استفاده از
تمام وسایل
محافظتکننده
در برابر نور
خورشید (کرم
ضد آفتاب، لباس،
کلاه لبهدار
و عینک
آفتابی) بعد
از مداخله بهطور
معنادار
افزایش یافت و
یافتهها
نشان داد که
استفاده از
کرم ضد آفتاب،
با افزایش از 35%
به 9/70% بعد از
مداخله آموزشی
بیشترین
تغییر را
داشته است.
نتیجهگیری:
مداخله
آموزشی و بهکارگیری
رسانههای
تصویری
ازجمله کلیپ
کارتونی در
ارتقای دانش و
رفتارهای
پیشگیری از
اثرات زیانبار
اشعه آفتاب
(کرم ضد
آفتاب، لباس،
کلاه لبهدار
و عینک
آفتابی) مؤثر
است. همچنین
ضروری است که
فرآیندهای
آموزشی تغییر
رفتار با در
نظر گرفتن سیاستهای
بهداشت
همگانی تقویت
شوند.
نوع
مقاله: مطالعه
پژوهشی.
کلیدواژهها:
اشعه آفتاب،
اشعه ماورءخورشید،
دانشآموزان،
رفتارهای
پیشگیرانه،
رفتارهای حفاظتی،
کلیپ
کارتونی،
زاهدان.
t
استناد: حسینی
ع، مسعودی غ،
میرزایی ر،
شهرکیپور م،
حسینی س ع،
رحیمی س ف. اثر
مداخله آموزشي
مبتنی بر روش
آموزشی کلیپ
کارتونی در
بهبود رفتارهای
محافظتی اثرت
زیانبار
اشعه آفتاب در
دانشآموزان
پسر شهر
زاهدان.
فصلنامه
آموزش بهداشت
و ارتقاء
سلامت.
تابستان 1394؛3 (2): [150-158].
مقدمه
بیماری
سرطان یکی از
عوامل سهگانه
اصلی مرگومیر
انسانها در
دنیای صنعتی
امروز محسوب
میشود. در
این میان،
شیوع شدید
سرطان پوست که
اکثر آنها
ناشي از تماس
مكرر با نور
خورشيد،
تغييرات جوي و
ازجمله تغيير
در ضخامت لايه
محافظ ازن همراه
با تغيير در
عادتهای
فردي و اجتماعي
میباشد در
دهههای اخیر
افزایشیافته
است (1). این
سرطانها
تأثیر بسیار
منفی در
آراستگی
افراد گذاشته
و موجبات بروز
اختلال روحی و
روانی در
افراد را
فراهم میکند (2).
بیش از 90% از
سرطانهای
پوست در محلهای
باز و بدون
پوشش کافی بدن
بهخصوص سر و
گردن و در
اندامهای در
معرض نور
آفتاب ایجاد
میشود (3).
تماس مداوم و
طولانیمدت
اشعه آفتاب با
پوست در کوتاهمدت
موجب آفتابسوختگی
بهصورت
قرمزی، تورم و
درد و در
درازمدت،
باعث ایجاد لکهای
پوستی، شل شدن
پوست، گشاد
شدگی عروق
پوستی و
نهایتاً
سرطانهای
پوستی، پیری زودرس
پوست و همچنین
ناراحتیهای
چشمی ازجمله
آبمروارید
(کاتاراکت) میشود
(4). سرطان پوست
در اکثر
کشورها بهویژه
آمريكا،
اروپا،
استراليا،
نیوزلند جزء
شايعترين
سرطانها
محسوب میشود
(5). در کشورهای
درحالتوسعه
مثل ایران، 94٪
پرتوگیری
انسان از
منابع طبیعی
پرتو است (6).
ویژگیهای
جغرافیایی و
اقلیمی در
ایران بستر
مناسبی را
برای ظهور و
پخش سرطان
پوست در بیشتر
نواحی مهیا
نموده و ایران
را به یک
کانون بالقوه
و مستعد برای
ظهور و گسترش
این بیماری تبدیل
نموده است. در
مطالعه مربوط
به سرطانهای
پوست در مرکز
ایران شیوع سرطانهای
پوست 5/20% نسبت بهکل
سرطانها
تعیین گردیده
است و در
مردان 5/1 برابر
زنان است و
بیشترین
شیوع سنی
مربوط به دهه
هفتم زندگی (60-69)
است (7).
در
مطالعهای که
نبیزاده و
همکاران (8)
انجام دادند
یافتهها
حاکی از آن
بود که از نظر
وجود همبستگی
بین توزیع جغرافیایی
بروز کل سرطان
پوست و توزیع
جغرافیایی
میزان تابش
فرابنفش
خورشید، از 4
شهرستانی که
بالاترین
میانگین تابش
پرتو فرابنفش
را داشتند،
شهرستانهای
شیراز و
سیرجان در
گروه همبستگی
کامل و شهرستانهای
زاهدان و
بوشهر در
همبستگی نسبی
قرار داشتند.
طی سالهای 1381-1391
در استان
سيستان و
بلوچستان 420
مورد آمار سرطان
پوست ثبتشده
است که در این
میان 223 مورد آن
در مردان (53%) و 197 مورد
نیز در زنان (6/46%)
بوده است. بر
اساس این
اطلاعات بعد
از سرطان
پستان سرطان
پوست دومين
سرطان شايع در
استان بوده
اما در مردان
این سرطان
شایعترین
نوع سرطان است
(8).
نظریه
رایج حفاظت در
برابر اشعه بر
مبنای رابطه
خطی اشعه و
اثرات سرطانزای
آن (و نه سطح
آستانهای آن)
است و بر
مبنای این
حقیقت یک
عقیده کلی وجود
دارد که حتی
دوزهای پایین
اشعه همانند
قرار گرفتن در
معرض منابع
تابش طبیعی میتواند
مضر باشد (6).
پیشگیری و به
حداقل رساندن
رفتارهايي كه
خطر ايجاد
سرطان پوست را
در فرد افزايش
میدهند سالها
كانون تمركز
چندين بسيج
اجتماعي بودهاند. سلامت
همگانی «پوشش
خود را انتخاب
کنید»[1]
طرحی است
مربوط به مرکز
کنترل و
پیشگیری بیماریها[2] و
بسيج سلامت
همگانی SSS[3] طرح شورای
سرطان استان
ویکتوریای
استرالیا است
که بیش از 20 سال
است كه سابقه
فعاليت دارند و
سعی در کاهش
رفتارهای که
منجر به سرطان
پوست میشوند
را دارند (9).
در
ايجاد سرطان
پوست نيز
مواجهه با
اشعه فرارابنفش
مهمترین
عامل خطرزاي
قابل تعديل
است که با تغييرات
بسيار سادهای
در رفتارهاي
روزمره مانند
اجتناب از
آفتاب شديد
(ساعات 10 صبح تا 4
بعدازظهر)،
پوشيدن لباس (کلاه،
پیراهن و
شلوار) هنگام
قرار گرفتن در
معرض آفتاب،
استفاده از
کرمهای ضد
آفتاب (باSPF 30[4] و
بالاتر)، حرکتکردن
و یا قرار
گرفتن در
سایه، اجتناب
از منابع
مصنوعي اشعه
ماورا بنفش
(لامپهای
فلورسنت و...)
اين بيماري
قابلپیشگیری
میشود (10-12). از
مهمترین
راهبردهای
مهم در کنترل
و پيشگيري
بيماري، میتواند
به آموزش
بهداشت به
جامعه، و بهویژه
گروههای در
معرض خطر و
ایجاد
تغییرات رفتاری
و نگرشی در آنها
و نیز ارتقای
دانش فردی در
افرادی که نقش
مهمي در كنترل
بيماري دارند
اشاره کردند (13).
مطالعات
نشان داده که
بیشترین
کارایی
برنامههای
حفاظت در
برابر نور
خورشید مربوط
به دوران
کودکی و
نوجوانی است.
دليل انتخاب
گروه سني نوجوانان
اين است كه
دوره نوجواني
بهعنوان
دورهاي
شناختهشده
است كه در آن
افراد بيشتر
تحت تأثير اين
تمایل هستند
تا در
رفتارهاي
مخاطرهآمیز
شركت نمايند و
آن را تجربه
كنند. اين عوامل
میتوانند به
رفتارهايي
منجر شوند كه
خطر ايجاد سرطان
پوست را در طي
زندگي افزايش
دهند. روشهای
فعال آموزشی
ازجمله کلیپ
کارتونی به
خاطر نقش
تصاویر متحرک
و رنگی میتواند
با جلب توجه
بیشتر
مخاطبان سطح
آگاهیهای
این گروه را
به خوبی
افزایش داده و
با ایجاد
تغییرات
نگرشی و
نهایتاً
تقویت
رفتارهای مؤثر
در ارتقای
سلامت به
فرآیندهای
تغییر رفتار
در فراگیران
کمک کند (14).
بررسیهای
انجام نشان میدهد
که استفاده از
نمایش فیلم که
با بهکارگیری
حس بینایی و
شنوایی بهصورت
همزمان تأثیر
شگرفی در
انتقال
اطلاعات و بهویژه
در دانشآموزان
مقطع دبستان
دارد؛ زیرا
دانشآموزان
با بهکارگیری
حس کنجکاوی و
تقویت حدس زدن
تجربیات دیگران
را در غالب
داستان به خود
نسبت داده و
به نوع
پایدارتری از
یادگیری دست
مییابند که
به آن یادگیری
از نوع شدن میگویند
(15). اين مطالعه
باهدف تعیین
تأثير مداخله
آموزشي به روش
کلیپ کارتونی
در ارتقای
رفتارهاي
پیشگیریکننده
از اثرت زیانبار
اشعه آفتاب در
دانشآموزان
پسر شهر زاهدان
انجام شد.
مواد
و روشها
این
مطالعه از نوع
مداخلهای
نیمهتجربی
با روش نمونهگیری
خوشهای
چندمرحلهای
بر روي200 نفر از
دانشآموزان
پسر ابتدایی
پایه ششم
ابتدایی شهر
زاهدان در سال
1392 انجام شد.
تعداد نمونهها
بر اساس سطح
اطمینان 95٪،
توان آزمون 80٪، میانگین
8 و انحرافمعیار5/2
(16) تعداد 97 نمونه
در هر گروه
کنترل و نفر در
گروه مداخله 103
محاسبه شد.
روش نمونهگیری
بر اساس تقسیمبندی
شهر زاهدان به
2 ناحیه آموزشوپرورش
1 و2 و سپس
انتخاب 4
مدرسه از هر
ناحیه (حاشیه-
مرکز) بهصورت
تصادفی انجام
شد.
پس
از تأیید
پژوهش با
شماره 5949 در
کمیته اخلاق
دانشگاه علوم
پزشکی زاهدان
جهت رعایت
اصول اخلاقی
از اداره
آموزشوپرورش
زاهدان مجوز
لازم کسب
گردید و سپس
هماهنگیهای
لازم انجام
گردید. ابتدا
پژوهشگران
خود را معرفی
و دانش آموزان
قبل از تکمیل
پرسشنامه توجیه
گردیدند که در
صورت تمایل
نداشتن برای
شرکت در طرح
جز نمونهها
در طرح بهحساب
نمیآمدند.
همچنین جهت
رعایت اصول
اخلاقی بعد از
گردآوری دادههای
مرحله بعد از
مداخله
محتوای
آموزشی (کلیپ کارتونی
و پویانمایی)
برای گروه
کنترل نیز ارائه
شد.
اطلاعات
افراد در دو
گروه مداخله و
شاهد توسط
پرسشنامه
محققساخته
گردآوری شد.
ابزار
مورداستفاده
پرسشنامهای
شامل سؤالاتی
در سه حیطه
اطلاعات
جمعیتشناختی
(4 سؤال)، آگاهی (9
سؤال) و حیطه
رفتارهای پیشگیریکننده
(7 سؤال) بود.
روایی محتوا و
صوری پرسشنامه
زیر نظر
متخصصین
پوست، آموزش
بهداشت و بهداشت
حرفهای
بررسی گردید
روایی
محتوایی و
صوری پرسشنامه
زیر نظر
متخصصین
پوست، آموزش
بهداشت و بهداشت
حرفهای بررسی
گردید. روایی
سازهها
عبارت بودند
از: آگاهی 82%،
رفتار 80%؛ روایی
تمامی سؤالات
بالاتر از 80% و
پایایی آن با
اجرای بررسی
اولیه بر روی 20
نمونه و
محاسبه آلفا
کرونباخ در کل
حجم نمونه
بالاتر از 70/0 بود که
پایایی
سؤالات آگاهی
72%، رفتار 78%
تائید شد.
پاسخ
سؤالات آگاهی
در سه حیطه
(بلی، خیر یا
نمی دانم)
تدوینشده
بود؛ به پاسخهای
صحیح نمره 2،
پاسخهای غلط
نمره صفر و به
پاسخهای نمیدانم
نمره 1 تعلق
گرفت. همچنین
پاسخهای
سؤالات
عملکرد در سه
حیطه (همیشه،
گاهی و یا
هرگز) با
نمرات به
ترتیب 2، 1 یا 0
رتبهبندی
شدند. در
مرحله اول
وضعیت
رفتارهاي
پیشگیریکننده
از اثرات زیانبار
و سایر
متغیرهاي
موردنظر در دو
گروه آزمون و
شاهد
موردبررسی
قرار گرفت.
دادههای این
مرحله با SPSS16
مورد تجزیهوتحلیل
قرار گرفتند.
محتواي
آموزش بر اساس
مستندات
موجود، مقالات
و نتایج
اطلاعات
مرحله اول و
شامل مطالبی
درباره مضرات
و فواید نور
خورشید، راههای
محافظت در
برابر خطرات
اشعه
ماوراءبنفش نور
خورشید، روشهای
صحیح استفاده
از کرم ضد
آفتاب و دیگر وسایل
پیشگیریکننده،
سرطان پوست و
علائم آن و
وسايل حفاظت شخصی
(كلاه، عينك و
پیراهن آستین
بلند) تدوین گردید.
با
توجه به شرایط
فراگیران و
نیازهای
آموزشی آنها
محتوای
آموزشی شامل
سخنرانی به
همراه کلیپ و
انیمیشن
کارتونی در
قالب
پاورپوینت
تهیه و تدوینشده
بودند. همچنین
در جلسات
آموزشی
اجراشده برای
ایجاد مشارکت
و حضور
فعالانه
افراد در
جلسات برای فراگیران
یک مسابقه
آموزشی
درباره
محتوای فیلم و
پاورپوینتهای
نمایش دادهشده
طراحی شد.
بعد
از پایان
مداخله
آموزشی دو ماه
زمان انتظار
برای ایجاد
تغییرات
رفتاری برای
گروه مداخله
در نظر گرفته
شد، سپس بعد
از گذشت دو
ماه مجدداً
دادههای
افراد در دو
گروه مداخله و
کنترل مجدداً
گردآوری شد.
سپس دادههای
گردآوریشده
از پرسشنامهها
با کمک SPSS16
وارد
کامپیوتر شده
و با استفاده
از آمار توصیفی
شامل جداول،
میانگین،
نمودار،
دامنه تغییرات
و نیز آمار
تحلیلی شامل
آزمونهای تی
زوجی، تی
مستقل و منویتنی
با سطح
معناداری 95%
موردبررسی
قرار گرفتند.
یافتهها
در
این پژوهش 200
دانشآموز
پسر مقطع ششم
ابتدایی شهر
زاهدان در دو
گروه (آزمون و
شاهد)
موردمطالعه
قرار گرفتند.
بررسی سطح
تحصیلات نشان
داد که 63% و 72%
پدران و
مادرانِ دانشآموزان
زیر دیپلم، 20% و
5/19% آنها دیپلم
و 17% و 5/8% پدران و
مادران به
ترتیب تحصیلات
دانشگاهی
داشتند و
آزمون کایاسکوئر
نشان داد که
پدران با (340/0p=)
و مادران با (313/0p=)
در دو گروه
مداخله و شاهد
از نظر سطح
تحصیلی اختلاف
معنادار
آماری
نداشتند (05/0p>).
همچنین 6/73%
پدران دارای
شغل آزاد و 4/26% آنها
کارمند بودند
(010/0p=) اما
3/89% مادران خانهدار
و7/9% آنها
کارمند بودند
(619/0p=). و
آزمون آماری
مانویتنی
نشان داد که
مادران در دو
گروه مداخله و
شاهد از نظر
شغلی اختلاف
معنادار
آماری
نداشتند (05/0p>).
جدول
1. مقایسه
میانگین نمره
آگاهی قبل و
بعد از مداخله
در گروه
مداخله و شاهد
در دانشآموزان
پسر پایه ششم
ابتدایی شهر
زاهدان در 1392
|
گروه |
قبل
از مداخله |
بعد
از مداخله |
تغییرات |
آزمون تی
زوجی |
|||
|
میانگین |
انحرافمعیار |
میانگین |
انحرافمعیار |
میانگین |
انحرافمعیار |
||
|
مداخله |
55/9 |
38/2 |
88/15 |
36/2 |
33/6 |
18/3 |
001/0p< |
|
شاهد |
7/9 |
52/2 |
63/10 |
64/2 |
88/0 |
57/3 |
016/0p= |
|
آزمون
نمونه مستقل
تی |
567/0p= |
001/0p< |
001/0p< |
طیف
نمره 0-18 |
|||
افزایش نمره
آگاهی در گروه
مداخله که تحت
آموزش قرار
گرفتند، بهطور
معناداری
بیشتر از نمره
آگاهی در گروه
شاهد بود (جدول
1).
جدول
2.
مقایسه
میانگین نمره
رفتار قبل و
بعد از مداخله
در گروه
مداخله و شاهد
دانش آموزان
پسر پایه ششم
ابتدایی شهر
زاهدان در 1392
|
گروه |
قبل
از مداخله |
بعد
از مداخله |
تغییرات |
آزمون تی
زوجی |
|||
|
میانگین |
انحرافمعیار |
میانگین |
انحرافمعیار |
میانگین |
انحرافمعیار |
||
|
مداخله |
15/6 |
69/2 |
55/10 |
70/2 |
39/4 |
52/3 |
001/0p< |
|
شاهد |
22/6 |
52/2 |
36/7 |
54/2 |
13/1 |
03/3 |
001/0p= |
|
آزمون
نمونه مستقل
تی |
847/0p= |
001/0p< |
001/0p< |
طیف
نمره 0-14 |
|||
نتایج آزمون مستقل
تی نشان
داد که قبل از
مداخله بین دو
گروه مداخله و
کنترل اختلاف
معناداری در
حیطه رفتاری
وجود نداشته (847/0 p=) ولی بعد
از مداخله بین
دو گروه
مداخله و کنترل
اختلاف
معناداری
آماری وجود
داشت (001/0p<). همچنین
آزمون آماری
تی زوجی نشان
داد که اختلاف
میانگین نمره
رفتار قبل و بعد
از مداخله در
هر دو گروه
مداخله و شاهد
معنادار است
(جدول 2).
مشاهده جدول 3
نشان میدهد
که استفاده از
کرم ضد آفتاب
در گروه مداخله
با فراوانی
بیشتری توسط
دانش آموزان
پس از مداخله
آموزشی گزارششده
است؛ بهطوریکه
9/70% دانشآموزان
اعلام کردند
که از کرم ضد
آفتاب برای محافظت
در برابر نور
خورشید
استفاده کرده
بودند (001/0p<).
جدول 3. توزیع فراوانی و فراوانی نسبی اقدامات محافظتکننده در برابر نور خورشید در گروه مداخله قبل و بعد از مداخله آموزشی
|
اقدامات
محافظتکننده |
قبل |
بعد |
p |
||
|
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
||
|
1-بازی در
کوچه و
خیابان در
ساعتهای 10 تا 3
بعدازظهر |
9/8 |
9 |
3/55 |
57 |
001/0 |
|
2-استفاده
از کلاه لبهدار
در هنگام
تابش شدید
آفتاب |
4/20 |
21 |
1/63 |
65 |
001/0 |
|
3-قرار
گرفتن در
سایه وقتی در
هنگام آفتاب
در مدرسه
هستم |
6/46 |
48 |
1/62 |
64 |
001/0 |
|
4-استفاده
از پیراهن
آستین بلند
در هنگام
تابش شدید آفتاب |
7/9 |
10 |
1/62 |
64 |
001/0 |
|
5-استفاده
از کرم ضد
آفتاب در
هنگام تابش
شدید آفتاب |
0/35 |
36 |
9/70 |
73 |
001/0 |
|
6-استفاده
از عینک
آفتابی در
هنگام تابش
شدید آفتاب |
1/30 |
31 |
1/62 |
64 |
001/0 |
|
استفاده
مجدد از کرم
ضد آفتاب پس
از شستشو دست
و صورت |
4/18 |
19 |
5/49 |
51 |
001/0 |
بحث
هدف
از اين
مطالعه،
تأثیر آموزش
به روش کلیپ کارتونی
در رابطه با
رفتارهاي
پیشگیریکننده
از اثرات زیانبار
اشعه آفتاب در
دانش آموزان
پسر مقطع ششم
ابتدایی شهر
زاهدان در سال
1392-1393 بود كه بدين
منظور 200 دانشآموز
در بررسی وارد
شدند.
در
نگاه کلی،
آموزش به روش
کلیپ کارتونی
موجب افزایش
نمرات آگاهی و
عملکرد دانش
آموزان گردید.
بستِبِل (17) اظهار
میکند که 75٪
یادگیری از
طریق حس
بینایی صورت
میگیرد و
درصد
ماندگاری
مطالب در ذهن
زمانی که حسهای
بینایی و
شنوایی
همزمان بکار
گرفته شوند 70%
است و به
وسیله فیلمهای
آموزشی،
الگوسازی نقش
مربوط به
رفتارهای
بهداشتی و نگرشها
و ارزشهای
مرتبط را میتواند
بهطور
قدرتمندی
ارائه نمود.
در
این مطالعه
استفاده از
کرم ضد آفتاب
بیشترین
رفتاری بود که
گزارش شد. بهطوریکه
قبل از مداخله
آموزشی
استفاده از
کرم ضد آفتاب 35٪ که
بعد از مداخله
به 9/70 ٪ افزایش یافت.
پس از کرم ضد
آفتاب سایر
رفتارها به
ترتیب
استفاده از
کلاه لبهدار
1/63%، عینک آفتابی
و پیراهن
آستین بلند و
قرار گرفتن در
سایه 1/62%، بازی
در کوچه و
خیابان در
ساعات اوج
تابش10 تا 3
بعدازظهر 57٪ و
کمترین
رفتاری گه
گزارش شد
استفاده مجدد از
کرم ضد آفتاب
پس از شستشو
دست و صورت 51٪ بود.
مطالعه
مقطعیدواتی و
همکاران (18)
درباره شیوع
رفتارهای محافظتکننده
در برابر نور
خورشید در
بانوان که بر
اساس الگوی
اعتقاد
بهداشتی
انجامشده
بود، تجزیهوتحلیل
عوامل مرتبط
با رفتارهای
محافظتکننده
در برابر نور
خورشید نشان
داده بود که
تردد در سایه
(94%)، محدودیت
زمانی خروج از
خانه (53%)،
استفاده از
کرم ضد آفتاب
(8/15%)، عینک
آفتابی (6/11%)،
کلاه و دستکش (4/3%)
بیشترین
میزان را
داشته بودند (18).
باقیانیمقدم
و همکاران (19)
دریک مطالعه
مداخلهای
درباره سرطان
پوست بین دانشآموزان
شهر یزد
مشاهده کردند
که استفاده از
کرم ضد آفتاب
(6/45%)، استفاده
مجدد از کرم
ضد آفتاب پس
از شستشوی دست
و صورت (8/16٪)،
عینک آفتابی
(2/14%)؛ و پوشیدن
پیراهن آستین
بلند (6/12%)، کلاه
لبهدار (2/8%)
رفتارهای
محافظتکنندهای
بودند که در
دانشآموزان
رایج شده بود
و استفاده از
دستکش به میزان
1/3٪ رفتاری بود
که کمترین
میزان را برای
آن گزارش کرده
بودند.
در
مطالعه
مداخلهای
میرزایی و
همکاران (20) که
درباره
ارتقای رفتارهای
حفاظتی در
کودکان
(مداخله
آموزشی برای مادران)
انجام دادند،
استفاده از
کرم ضد آفتاب 3/77%
با فراوانی
بیشتری در بین
سایر روشهای
حفاظتی دیده
شد که با
نتایج مطالعه
حاضر مطابقت
دارد. همچنین
در مطالعه آنها
استفاده از
لباس و پرهیز
از مواجهه با
آفتاب
رفتارهای
محافظتکنندهای
بودند که با
فراوانی
کمتری گزارش
شدند.
در
مطالعه
مداخلهای
سارادای و
همکاران (21)
درباره
محافظت در
برابر نور خورشید
در دانشآموزان
ابتدایی
مشاهده کردند
که استفاده از
کرم ضد آفتاب
قبل از مداخله
به میزان 64%
بوده که بعد
از مداخله به 5/77%
افزایشیافته
بود و این
رفتار
محافظتی بیشترین
افزایش را
داشته بود و
بعدازآن
استفاده از
کلاه بود که
از 1/33 به 3/42
افزایشیافته
بود. آنها
همچنین گزارش
کرده بودند که
سایر رفتارها ازجمله
استفاده از
عینک آفتابی و
پوشیدن لباس و
پیراهن آستین
بلند و قرار
گرفتن در سایه
قبل و بعد از
مداخله تغییر
فراوانی
نداشتند.
رایت
و همکاران (22) که
دانش، نگرش و
رفتار دانشآموزان
دختر و پسر را
در 24 مدارس
ابتدایی آفریقای
جنوبی
موردمطالعه
قرارداده
بودند نشان دادند
که رایجترین
رفتار
محافظتی در
برابر اشعه
آفتاب استفاده
از کرمهای ضد
آفتاب بوده (4/65%)
و پسازآن به
ترتیب قرار
گرفتن در سایه
هنگام اوج تابش
آفتاب (0/48%) و
پوشیدن با
لباس مناسب (5/45٪)
بوده است.
نتایج مطالعات
رایت و
همکاران،
سارادای و
همکاران در
استفاده از
کرم ضد آفتاب
بهعنوان
رفتار
محافظتی با
نتایج مطالعه
حاضر همراستا
میباشند.
مِهه و
همکاران (23)
مطالعهای را
با هدف بررسی
رفتارهای
محافظت از
آفتاب در
بیماران خاص
(گیرندگان
پیوند کلیه)
به انجام
رسانیدند و
دریافتند که 68%
افراد در خارج
از خانه از
کرم ضد آفتاب
استفاده میکردند،
63% از خروج از
منزل در ساعات
اوج تابش آفتاب
خودداری میکردند،
35% از افراد
همواره کلاه
میپوشیدند و
36% آنها نیز از
پیراهنهای
آستین بلند
استفاده میکردند.
سرکاتو و
همکاران (24) در
بررسی آگاهی،
نگرش و رفتار
والدین
کودکان مدرسه
ابتدایی
درباره
محافظت در برابر
نور خورشید
نشان دادند که
64% آنها از کرم
ضد آفتاب، 34% از
پیراهن آستین
بلند و 29% از
کلاه استفاده
میکردند.
همچنین 23% والدین
در ساعتهای
اوج تابش از
خروج از منزل
اجتناب میکردند.
در
اين مطالعه
بیشترین
وسيله
محافظتکننده
مورداستفاده
دانشآموزان
كرم ضد آفتاب
بود. با توجه
به مطالعه
حاضر و سایر
تحقیقات
انجامشده میتواند
گفت اكثريت
نوجواناني كه
تمايل به استفاده
از رفتارهاي
پیشگیریکننده
از سرطان پوست
داشتند،
بيشتر از كرم
ضد آفتاب
استفاده میکردند.
کرمهای ضد
آفتاب بهوضوح
از آفتابسوختگی
جلوگیری میکنند
و استفاده
مرتب و بهموقع
آنها یکی از
مهمترین
رفتارهای
پیشگیریکننده
از سرطان پوست
است. آزمایشهای
بالینی بهوضوح
نشان دادند که
کرمهای ضد
آفتاب در کاهش
بروز کراتوز
اکتینیک و کارسینوم
سلول سنگفرشی
مؤثر هستند.
با این حال،
تحقیقات نشان
داده است که
وقتی به مدت
طولانی در
تماس با اشعه
آفتاب هستیم،
کرم ضد آفتاب بهتنهایی
قادر نیست در
برابر اشعه ماوراءبنفش از
پوست و چشم
محافظت کند و باید
به همراه کرم
از سایر وسایل
حفاظتی شامل (لباس،
کلاه، دستکش
یا عینک) نیز
استفاده کنیم
(25-26).
ازجمله
نقاط قوت این
مطالعه بهکارگیری
روشهای
آموزشی
متناسب با
گروه
موردمطالعه
بود که تأثیر
به سزایی در
بالابردن
آگاهی دانشآموزان
داشت و ما را
رسیدن به هدف
آموزش بهداشت
که تغییر
رفتار مطلوب
بود کمک کرد و
ازجمله نقاط
ضعف مطالعه میتواند
به جمعآوری
دادههای
مرتبط با
رفتارها از
طریق
خودگزارشی
اشاره کرد که
ممکن است در
ارزیابی
نتایج تورش
ایجاد کرده
باشد.
نتیجهگیری: برنامههای
آموزشي به روش
کلیپ کارتونی
میتواند یک
راه روش مناسب
آموزشی برای
هشیارسازی
دانشآموزان و
نوجوانان در
رابطه با
خطرات مواجهه با
آفتاب،
ارتقای میزان
انجام
رفتارهاي پيشگيرانه
در مواجهه
اشعه آفتاب و
نیز سرطان پوست
باشد. همچنین
یافتهها نشان
داد که
استفاده از
کرم ضد آفتاب
بیش از سایر
رفتارهای
محافظتکننده
تحت تأثیر
مداخلات
آموزشی قرار
میگیرد.
همچنین نتایج
مطالعه بهوضوح
بیان میکنند
که رسانههای
آموزشی
تصویری و بهویژه
کلیپ کارتونی
با توجه به
قدرت جذبکنندگی
بالایی که در
کودکان و
نوجوانان و
دانشآموزان
دارند میتوانند
نقش مؤثری در
انتقال محتوی
آموزشی ایفا
نمایند و شانس
موفقیت
مداخلات آموزشی
را افزایش
دهند.
اين مطالعه
پيشنهاد میدهد
كه برنامههای
آموزشی و بهویژه
برنامههای
بهداشتی رایج
در مدارس اگر
بر اساس روش
کلیپ کارتونی
تدوین شوند،
میتوانند
نقش مهمی در
ارتقای
آگاهی، نگرش،
عملکرد و
نهایتاً حفظ و
ارتقای سلامت
دانشآموزان
داشته باشند و
این مداخلات
بهتر است که
با پشتیبانی و
سیاستگذاری
سلامتی همراه
باشند.
یکی از
محدودیتهای
مطالعه جمعآوری
دادههای
مربوط به
رفتارها از
طریق
خودگزارشی
بوده که ممکن
است در
ارزیابی
نتایج تورش
ایجاد کند.
مطالعات
بیشتری جهت
سنجش
رفتارهای
محافظتکننده
دانشآموزان
لازم است.
همچنین این
مطالعه بر روی
دانشآموزان
پسر انجام شد.
لذا برای
مقایسه تفاوت
جنس در
استفاده از
وسایل محافظتکننده
پژوهش بر روی
دانشآموزان
دختر نیز
ضروری است.
سپاسگزاری
این
مطالعه بخشی
از پایاننامه
درجه کارشناسی
ارشد است.
بدینوسیله
از معاونت
پژوهشي
دانشگاه علوم
پزشكي زاهدان
به خاطر تأمين
بودجه طرح،
رياست محترم
آموزشوپرورش،
دانشآموزان و
همكاراني كه
در اجراي اين
طرح ما را یاری
نمودند، تشكر
و قدرداني میشود.
Refrences:
1- Kasparian
NA, McLoone JK, Meiser B.
Skin cancer-related prevention and screening behaviors: a review of the
literature. Journal of behavioral medicine. 2009;32(5):406-28.
2- Diffey B, Norridge Z. Reported sun exposure,
attitudes to sun protection and perceptions of skin cancer risk: a survey of
visitors to Cancer Research UK’s SunSmart campaign
website. British journal of dermatology. 2009;160(6):1292-8.
3- Hawk J, Young A, Ferguson J. Cutaneous photobiology. Rook's Textbook of Dermatology, Eighth Edition. Oxford: Blackwell science; 2010.1-24. P24.
4- Kullavanijaya P, Lim HW. Photoprotection. Journal of the American Academy of Dermatology. 2005;52(6):937-58.
5- Falk M, Anderson C. Influence of age, gender, educational level and self-estimation of skin type on sun exposure habits and readiness to increase sun protection. Cancer epidemiology. 2013;37(2):127-32.
6- Baek YS. Apparatus for
measuring radioactivity of radioactive sample without loss of radioactive
particles. Google Patents; 2013.
7- Shahbazi D, Danesh,
A. investigation of cancers incidence relevant to radiation in Chaharmahal and Bakhtiari
province during five years (1998-2002. Journal of Shahrekord Uuniversity of Medical
Sciences. 2004;6(1):7-13.
8- Nabizadeh R, Salehi
S, Younesian M, Naddafi K.
Evaluation of the Relationship Between Global Ultraviolet Indea
in Different Regions of Iran with Skin Cancer in 1383. Iranian
Journal of Health and Environment. 2010;2(4):258-67.
9-Harris JM, Salasche SJ, Harris RB. Can Internet‐Based Continuing Medical Education Improve Physicians' Skin Cancer Knowledge and Skills? Journal of general internal medicine. 2001;16(1):50-6.
10- Saridi M, Toska A, Rekleiti M, Wozniak G, Liachopoulou
A, Kalokairinou A, et al. Sun-protection habits of
primary students in a coastal area of Greece. Journal of skin
cancer. 2012;2012.
11- Glanz K, Halpern AC, Saraiya
M. Behavioral and community interventions to prevent skin cancer: What works? Archives of dermatology. 2006;142(3):356-60.
12- Glanz K, Mayer JA. Reducing ultraviolet radiation exposure to prevent skin cancer: methodology and measurement. American journal of preventive medicine. 2005;29(2):131-42.
13 Tehrani H, Taghdisi
MH. Community Action: A Strategy for Health Promotion. Iranian
Journal of Health Education and Health Promotion. 2015;2(4):255-9.
14- Gilaberte Y, Alonso JP, Teruel MP, Granizo C, Gállego J. Evaluation of a health promotion intervention for skin cancer prevention in Spain: the SolSano program. Health Promotion International. 2008;23(3):209-19.
15- Tehrani H, Khanjani
N, Majlessi F, Sadeghi R, Doostan F. Modern media-based intervention on promotion of
women’s physical activity. Wulfenia journal. 2014;21(6):260-70.
16- McClendon BT, Prentice-Dunn S. Reducing skin cancer risk: an intervention based on protection motivation theory. Journal of Health Psychology. 2001;6(3):321-8.
17- Moemeni L, Yarandi
AN, Haghani H. Comparative study of the effects of
education using vcd and booklet in two different
times on pre-operative anxiety. Iran Journal of Nursing.
2009;21(56):81-93.
18- Davati a, Moradi Lakeh m, Forghani h, Moosavi st. Sun Protective
Behaviors in Iranian Women and Their Related Factors. 2. 2008;15(72):7-12
19- Baghianimoghadam M, Mohammadi S, Noorbala M, Mazloomy Mahmoodabad S. An intervention based on protection
motivation theory in reducing skin cancer risk. J Pak Assoc Dermatol. 2011;21(3):141-8.
20- Mirzaei A, Mohammadi S, Mazloomi S, Jalilian M, Hatamzadeh N. Promotion of Sun Protection in Children: An
Educational Intervention Based on Social Cognitive Theory to Skin Cancer
Prevention via Mother Education. Journal of Ilam University of Medical Sciences. 2012;
19(4):38-45
21- Saridi M, Toska A, Rekleiti M, Sarafis P, Zoukas L. An Educational Intervention in Primary School
Students Regarding Sun Protection: A Pilot Study. Primary
Health Care. 2014;4(153):2-5
22- Wright CY, Albers PN, Oosthuizen MA, Phala N. Self‐reported sun‐related knowledge,
attitudes and behaviours among schoolchildren
attending South African primary schools. Photodermatology, photoimmunology & photomedicine. 2014;30(5):266-76.
23- Mahé E, Morelon E, Fermanian J, Lechaton S, Pruvost C, Ducasse M-F, et al.
Renal-transplant recipients and sun protection. Transplantation.
2004;78(5):741-4.
24- Cercato M, Nagore
E, Ramazzotti V, Sperduti
I, Guillén C. Improving sun-safe knowledge, attitude
and behaviour in parents of primary school children:
a pilot study. Journal of Cancer Education. 2013;28(1):151-7..
25- Saraiya M, Glanz K, Briss PA, Nichols P, White C, Das D, et al. Interventions
to prevent skin cancer by reducing exposure to ultraviolet radiation: a
systematic review. American journal of preventive medicine.
2004;27(5):422-66.
26- Tempark T, Chatproedprai
S, Wananukul S. Attitudes, knowledge, and behaviors
of secondary school adolescents regarding protection from sun exposure: a
survey in Bangkok, Thailand. Photodermatology, photoimmunology & photomedicine. 2012;28(4):200-6.