CHILDREN SEXUAL HEALTH EDUCATION AND HEALTH PROMOTION

 

Understanding Childhood's Sexual Curiosity: An Introduction to Sexual Health Education and Health Promotion

M. Ghorbani1, F. Zamani-Alavijeh2*, P. Shahry3, K. Zare4, T. Marashi5

1. Social Determinants of Health Research Center, Faculty of Health, Ahvaz Jundishapur University of Medical Sciences, Ahvaz, Iran.

*2. Social Determinants of Health Research Center, Faculty of Health,  Ahvaz Jundishapur University of Medical Sciences, Ahvaz, Iran. (Corresponding Author)

3. Social Determinants of Health Research Center, Faculty of Health,  Ahvaz, Jundishapur University of Medical Sciences, Ahvaz, Iran.

4. Department of Nursing, Faculty of Nursing, Ahvaz Jundishapur University of Medical Sciences, Ahvaz, Iran

5. Department of Health Education and Promotion, School of Health, Shahid beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran

ABSTRACT

Background and objective: Many parents face challenges to respond to child sexual questions. These questions are generally non-projected, but appropriate and proportionate response to such questions is the most challenging for parenting issues. So, identifying sexual questions that are frequently asked by children, and on the other hand, through proper education to parents, response to curious questions of children can be tailored to age and gender correctly. Therefore, this study was designed to explore children’s sexual questions.

Methods: This research was a qualitative content analysis study. The samples were selected on the basis of objective and purposive sampling. Samples consisted of 20 parents living in the city of Ahvaz. Data were gathered through semi-structured and unstructured interviews. The collected data were analyzed qualitatively through content analysis simultaneously and using the software MAXQDA 10.

Results: Children sexual curious questions suggested 3 main themes: 1) changes in sexual characteristics, 2) gender differences and relations between the sexes, & 3) pregnancy, child birth and pregnancy prevention- which consisted of 9 sub-classes.

Conclusion: The reason and process of pregnancy, how baby is born and sex differences were the most questions that children had asked. In order to answer the sexual questions properly in regard to age and gender, it is recommended that an educational package be designed to answer children questions.

Paper Type: Research Article.

Keywords: Sex education, Sex questions, Content analysis, Qualitative research, MAXQDA 10, Ahvaz.

u Citation: Ghorbani M, Zamani-Alavijeh F, Shahry P, Zare K, Marashi T. Understanding childhood's sexual curiosity: An introduction to sexual health education and health promotion. Iranian Journal of Health Education and Health Promotion. Falls 2015;3(3): [198-210].

 

 

 

آموزش و ارتقای سلامت جنسی  کودکان

شناخت کنجکاوی‌های جنسی کودکانه: مقدمه‌ای بر آموزش و ارتقای سلامت جنسی آنان

مهسا قربانی1 ، فرشته زمانی علویجه2 ، پروین شهری3 ، کوروش زارع4 ، طیبه مرعشی5

 

1.        دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، اهواز، ایران

2.        دانشیار مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، اهواز، ایران (نویسنده مسئول) تلفن: 09125452971  f_zamani@gmail.com

3.        کارشناس ارشد مامایی، مربی، دانشکده بهداشت، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی جندي شاپور اهواز، اهواز، ایران

4.        دکتري پرستاري، استادیار، دانشکده پرستاري، دانشگاه علوم پزشکی جندي شاپور اهواز، اهواز، ایران

5.        دکتراي آموزش بهداشت، استادیار، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

زمینه و هدف: بسیاری از والدین برای پاسخ به سؤالات جنسی کودکان با چالش مواجه هستند. این سؤالات عموماً غیرمغرضانه هستند، لیکن پاسخ مناسب و متناسب به این قبیل سؤالات ازجمله پرچالش‌ترين موضوعات تربيتي والدین محسوب مي‌شود. لذا با شناسایی سؤالات جنسی که مکرراً از طرف کودکان مطرح می‌شوند و از طرف دیگر، آموزش صحیح به والدین، می‌توان متناسب با سن و جنس، پاسخی مناسب به سؤالات کنجکاوانه کودکان ارائه نمود. به همین منظور این مطالعه براي تبیین سؤالات جنسی کودکان طراحی‌شده است.

مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر یک تحقیق کيفي از نوع تحلیل­محتوا است و نمونه‌ها بر اساس هدف پژوهش و نمونه‌گیری مبتنی بر هدف انتخاب شدند. نمونه‌های پژوهش را 20 والد ساکن شهر اهواز تشکیل می‌دادند. داده‌ها از طریق مصاحبه فردی نیمه‌ساختاریافته و بدون ساختار جمع‌آوری گردید. داده‌ها به روش کیفی و هم‌زمان با جمع‌آوری آن‌ها و از طریق تحلیل محتوا و با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA10 تجزیه‌وتحلیل شدند.

یافته‌ها: سؤالات ‌کنجکاوانه جنسی کودکان نشان دهنده 3 مضمون اصلی بود: تغییر ویژگی‌های جنسی، تفاوت‌های جنسی و روابط بین دو جنس و باروری، تولد و پیشگیری؛ که خود از 9 طبقه‌ فرعی تشکیل‌شدند.

نتیجه‌گیری: علت و جریان بارداری، نحوه‌ تولد و تفاوت‌های جنسی بیشترین سؤالات کودکان بودند. توصیه می‌شود یک بسته آموزشی مختصر و مفید با توجه به سؤالات جنسی کودکان تهیه شود که پاسخ مناسب و متناسب با سن و جنس کودک در آن شرح داده شود.

نوع مطالعه: مطالعه پژوهشی.

کلیدواژه­ها: آموزش سؤالات کنجکاوانه جنسی، تحلیل محتوا، تحقیق کیفی،  MAXQDA 10، اهواز.

t استناد: قربانی م، زمانی­علویجه ف، شهری پ، زارع ک، مرعشی ط. شناخت کنجکاوی‌های جنسی کودکانه: مقدمه‌ای بر آموزش و ارتقای سلامت جنسی آنان. فصلنامه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت. پاییز 1394؛3 (3):] 198-210].

 

مقدمه

اغلب پدر و مادرها با سؤالات غیرمغرضانه­ای از طرف کودکان خود مواجه می‌شوند و امکان دارد برای پاسخ دادن به آن‌ها با چالش مواجه شوند. به این منظور، آموزش جنسی در سنین پایین و نیز ارتباط باز و به‌موقع با کودکان می‌تواند تأثیری مثبت ازنظر ایمنی جنسی و نتایج آن داشته باشد (1). كنجكاوي كودك يكي از نیرومندترین پایه‌های تربيت اوست و جواب ندادن به سؤالات او و يا سركوب­كردن اين کنجکاوی‌ها ممكن است هرگونه كنجكاوي را در آينده از بين ببرد. اگر ما مسئله جنسي را هم‌ردیف ساير فعالیت‌های آنان قرار دهيم و آن را تابو نشماريم، بسياري از مشكلات موجود در عصر حاضر وجود نخواهد داشت (2). پاسخ به سؤالات کنجکاوانه جنسی کودکان قسمتی از تربیت جنسی آن‌ها به شمار می‌رود.

تربيت جنسي از مشكلات و دغدغه‌های خانواده‌ها است و پدران و مادران در برابر غريزه جنسي كودكانشان نمي‌توانند بی‌تفاوت باشند؛ زيرا تربيت جنسي از دشوارترين و حساس‌ترین تربیت‌ها بوده كه اندك اشتباه و غفلتي در آن ممكن است باعث گمراهی کودکان شود (3). مسئله جنسي موضوعي است كه والدين در مورد آگاه­كردن فرزند خود نسبت به آن در هراسند و اين تصور را دارند كه آگاهي فرزندشان نسبت به مسائل جنسي باعث گمراهي آن‌ها خواهد شد و حجب و حياي والدين نیز در ارائه اطلاعات جنسي به فرزندان باعث سردرگمي آنان در این مسئله مي‌شود (4). خانواده نقش مهم و قدرتمندی در اجتماعی­شدن جنسی کودکان دارند (5). توجيه ضرورت طرح مسائل جنسي توسط والدين با هدف آموزش امور جنسي به فرزندانشان امری لازم است (6). مشکل موجود در مسیر تربیت جنسی کودکان نداشتن آگاهی و حجب کاذب است. این دو عامل مانع ارتباط بین والدین و فرزندان برای بیان حقایق به روش اصولی و صحیح می­شود (7). نيازهاي والدين در اين خصوص مشخص نيست و والدين هنوز تعريف درستي از آموزش جنسي را ندارند.

 باوجوداینکه در كشورهاي غربي آموزش‌های جنسي متنوعی به نوجوانان داده مي‌شود، ولي به نظر مي‌رسد اكثر نوجوانان هنوز هم آگاهي لازم در اين زمينه را به دست نیاورده‌اند (8). تنها 9/25% مادران قادر به پاسخ‌گویی صحيح به سؤالات جنسی فرزندانشان هستند (9). به هر میزان که والدين در تربيت جنسي كودك از روش‌ها و برنامه‌هاي جامع، اصولي و منطقي استفاده كنند، تربيت جنسي کامل‌تری انجام خواهد شد (8). تربیت جنسی جامع می‌تواند به كودكان و نوجوانان کمک کند تا چارچوبي از موضوعات بهداشتی و اجتماعی پیچیده و بحرانی را در ذهن ایجاد کند. فراهم­کردن اطلاعات دقیق درباره روابط جنسی و مسائل مرتبط با آن می‌تواند نتیجه تصمیم‌گیری‌هایی باشد که به زندگی‌های سالم‌تر بیانجامد (10).

دوران قبل از بلوغ زمانی مناسب است تا والدین، قبل از آغاز رفتارهای جنسی، پیام‌های پیشگیری از خطر جنسی را به فرزندان خود منتقل کنند (11). پرورش کودک باید طبق مراحل روانی صورت بگیرد تا او را به حداکثر رشد و بالندگی برساند (2). پاسخ مناسب و به جا به كنجكاوي‌هاي كودكان یکی از پرچالش‌ترين موضوعات تربيتي محسوب مي‌شود (11). در ایران برنامه آموزشي مدون و مناسبي در اين زمينه وجود ندارد و بیشتر نوجوانان آگاهی‌های جنسي را از منابع نامناسب و با روش‌های نادرست كسب می­کنند و اطلاعات كافي پیرامون اين موضوع ندارند (12).

آيات و روايات و احكام مختلف در اسلام به‌صورت مستقيم‌ و غيرمستقيم به مسائل جنسي و تعديل آن پرداخته­اند؛ لذا مي‌توان نتيجه گرفت كه این موضوع در اسلام از ضروريات بوده و نمي‌توان اجازه داد كه اين مسئله خودبه‌خود با مرور زمان ‌برای فرد حل شود.

اگر هدف تربيت جنسي از منظر مسئولان آموزش و پرورش و والدين روشن نباشد، راه نيل به هدف هم مسلماً آشكار نخواهد شد (13). یکی از هدف‌هاي تربيت جنسي دادن معلومات و اطلاعات جزئي است. نمي‌توان با بي‌تفاوتي با مسائل جنسي برخورد كرد و از دادن اطلاعات و راهنمایی کودکان و نوجوانان پرهيز نمود. فرزندان با برخورد صحیح و آموزش می‌توانند به‌گونه‌ای تربيت شوند كه تنها در سايه عشق واقعي از زندگي جنسي لذت ببرند و لذت سعادت و عشق خود را با تشكيل خانواده تحقق بخشند (13). پژوهش انجام‌یافته توسط وایکاف[1] و همكاران (11) در سال 2007 نشان داد كه دوره قبل از بلوغ بهترين زمان براي پدران و مادران است تا قبل از آغاز رفتارهاي جنسي پیام‌های پيشگيري از خطرات جنسي را به فرزندان خود ارائه نمايند. طبق مطالعه کیفی ابوالقاسمي، مرقاتی­خویی و تقدیسی (14) در سال 1389 توانمندسازی والدين به‌ویژه مادران در دانش، نگرش و رفتار و مشاركت و حمايت والدين در نهاد مدرسه و ارتقاي تعاملات خانه و مدرسه از اولویت‌های تربيت جنسي كودكان تعیین‌شده است. مطالعه میلر و همکاران (5) در سال 2009 به این نتیجه رسید که شکاف­های موجود پیرامون ارتباط والدین با فرزندان و نتایج رفتاری مرتبط با این ارتباط در مطالعات آینده باید بحث و بررسي شوند. مطالعه کیفی استون  و همكاران (1) در سال 2013 به‌منظور بررسي موانع موجود پیرامون ارتباط زودهنگام بین والدين و کودکان در مورد مسائل جنسي بيان مي‌دارد كه احتمالاً همه پدران و مادران با سؤالات غيرمغرضانه‌اي در اين زمينه از طرف کودکان مواجه شده‌اند. طبق این تحقيق تعدادي از موانع براي برقراري ارتباط عبارت بودند از: ضرورت حفظ معصوميت كودكانه، توضيحات متناسب با سن، احساس ناراحتي و ترس از نقدها و داوري‌هاي كودكان. نتايج مطالعه ویلسن، دالبرث و کو (15) نشان داد كه والدين اعتقادی به صحبت­كردن در مورد مسائل جنسي با كودكانشان را دارند و معتقد بودند كه انجام اين كار مي‌تواند مؤثر باشد؛ اما تابه‌حال آن را انجام نداده‌اند. در این کار، يكسري موانع اولیه‌ای وجود داشت. یکی از این موانع تصور والدين بود که فکر می­کردند كودكانشان خيلي كوچك هستند و نمي‌دانستند كه چگونه بايد در اين مورد با آن‌ها صحبت كنند.

آنچه که ایرانیان از تربیت جنسی در ذهنشان نقش می‌بندد با غرب کاملاً متفاوت است. منظور ایرانیان از تربیت جنسی، تعدیل و جهت‌دهی به رفتار فرزندان است و با بی‌بندوباری کاملاً مخالف هستند (16). طبق مطالعات مرقاتی­خویی، ابولقاسمی و اسمیت (17) در زمینه آموزش جنسی در ایران اختلاف‌نظر وجود دارد؛ اطلاعات غلط والدین، جهل و ناآگاهی در مورد رشد جنسی کودکان در این پژوهش مشهود بود. تربیت جنسی به دلیل اینکه دارای ابهامات فکری و نظری بوده و دارای موانع اجرایی است، با مشکلات زیادی روبرو است (18). آموزش و تربیت جنسی در غرب به دلیل استفاده صحیح از آزادی­های نامحدود است، درحالی‌که چنین مسئله‌ای در جامعه ایرانی مطرح نیست. قوانین و هنجارهای موجود در هر فرهنگ و جامعه تعیین‌کننده‌ رفتارهای قابل‌قبول در هر فرهنگ است (19). تنوع فرهنگ‌ها در جهان باعث شده است که ما شاهد هنجارها و فرهنگ‌های متفاوتی در سراسر جهان و در ایران باشیم و بر این اساس ارزش‌ها و اعتقادات گوناگونی در مناطق مختلف شکل‌گرفته است (19). به دلیل اینکه شرایط حاکم بر ایران ازنظر فرهنگی، اجتماعی و دینی با غرب متفاوت است، بنابراین نتایج کشورهای خارجی قابل‌تعمیم به ایران نیست (20). ساختار فرهنگی خانواده‌ها نیز از عوامل کمبود مهارت در مدیریت رفتار جنسی کودکان در ایران شناخته‌شده است (14).

عواقب به‌موقع تربیت­نکردن فرزندان در امور جنسی  می‌تواند شروع روابط جنسی زودهنگام و محافظت­نشده و با شرکای متعدد باشد؛ امری که جوانان را در معرض خطر بارداری و بیماری‌های مقاربتی ازجمله ویروس HIV قرار می‌دهد (5،21). مطالعه‌ای که بر اساس نظرسنجی از مادران آمریکایی انجام‌شده نشان می‌دهد که 47% دانش­آموزان دبیرستانی رابطه جنسی داشته‌اند؛ به‌طوری‌که حتی 6% از آن‌ها اولین مقاربت را در 13 سالگی تجربه کرده بودند (5). تحقیقات دیگری نشان دادند که در برخی از جوامع غربی در صورت ارتباط درست و به‌موقع والدین و فرزندان، بارداری­های ناخواسته زودرس کاهش‌ می­یابد. دراین‌بین، مهارت والدین در آموزش و تربیت جنسی فرزندان از عوامل اساسی در شکل‌دهی به رفتارهای نوجوانان قلمداد شده است (22). همواره ارتباط و تعامل بین والدین و فرزندان می‌تواند ارتباط معناداری با رفتارهای جنسی فرزندان داشته باشد (23)؛ زیرا این ارتباط می‌تواند یک عامل حفاظتی برای طیف وسیعی از رفتارهای جنسی فرزندان باشد (21). افزایش و تنوع فرهنگ‌ها در جوامع برای ارتقای سلامت جنسی نوجوانان به دلیل شیوع عفونت‌های جنسی، یک نیاز فوری به برنامه‌های بهداشتی را ایجاد کرده است.

در هیچ فرهنگ و مذهبی به اندازه‌ اسلام تمایلات جنسی به‌طور دقیق با قوانین دینی ادغام نشده است. تفکرات دینی نفوذ زیادی روی دیدگاه‌ها و نظرات مسلمانان در مورد تمایلات جنسی دارد. در اسلام تمایلات جنسی به‌عنوان تجلی معنویت محسوب می‌شود (24). برای پی بردن به اهميت نقش والدين همين بس كه از 95 هزار ساعت زندگي كودك تا پايان 11 سالگي، فقط 5 هزار ساعت آن در مدرسه و 5 هزار ساعت با خويشان و آشنايان و مابقي در خانه است. لذا تا خانواده اصلاح نشود، اميدي به اصلاح جامعه نخواهد بود (25).

تربيت جنسي جزء لاينفك تربيت فرزندان است كه بايد به‌وسیله والدين و مربيان صورت گيرد. اما در خانواده و مدرسه به آن اهميت كافي داده نمی‌شود و والدين بیشتر اوقات نيز از وظيفه خود شانه خالي می‌کنند (2). با شناسایی سؤالات جنسی که بیشتر از طرف کودکان پرسیده می‌شود و آموزش صحیح به والدین، می‌توان آن‌ها را برای پاسخگویی مناسب و متناسب با سن کودکانشان توانمند کرد.

این مطالعه براي تبیین تجربيات والدین در زمینه سؤالات جنسی فرزندان طراحی‌شده است. به علت اینکه عوامل تأثیرگذار بر این پدیده ناشناخته است و سؤال درباره ماهیت و رفتارهای والدین در این مورد است، این رفتارها حاکی از تعامل اجتماعی بین والدین، فرزندان و جامعه است و دامنه‌ عواملی که باعث اصلاح این الگوهای تربیتی می‌شود هنوز ناشناخته است. براي اينكه به سؤالاتی مانند «اين پديده چيست؟» پاسخ مناسب داده شود و نیز زماني كه پژوهشگران نمی‌دانند كه چه چيزي را نمی‌شناسند و نمی‌دانند چه چيزي را در زمينه موردمطالعه خود به دست خواهد آورند، بايد از تحقيق كيفي استفاده کرد (26). بنابراین، این موضوع باید در بستر طبیعی خود مورد بازشناسی قرار گیرد. پس در این پژوهش از مطالعه کیفی برای یافتن پاسخ سؤالات این مطالعه استفاده‌شده است. به همین منظور، این مطالعه براي تبیین تجارب والدین در زمینه‌ سؤالات جنسی کودکان جهت ارتقای تربیت جنسی فرزندان طراحی‌شده است.

 

مواد و روش­ها

این پژوهش کيفي از نوع تحلیل محتوا[2] بوده و برای انتخاب مشارکت‌کنندگان به‌عنوان واحدهای اصلی نمونه‌گیری، از روش مبتنی بر هدف استفاده شد (27). مشارکت‌کنندگان پژوهش 20 نفر از والدین ( 16 زن و 4 مرد) شهر اهواز با میانگین سنی 25-45 سال بودند. معیارهای انتخاب شرکت‌کنندگان در مطالعه، داشتن تجربه مستقيم در تربیت فرزند (يعني حداقل داشتن يك فرزند) و توانایی و علاقه‌مند به بازگویی تجربيات خود بود. براي دستیابی به گروه‌های مختلف مردم، جمع‌آوری داده‌ها در محیط‌های طبيعي و متنوعي که دسترسی به والدین امکان‌پذیر باشد صورت گرفت (28).

داده‌های پژوهش از طریق مصاحبه فردی نیمه‌ساختاریافته یا بدون ساختار جمع‌آوری گردید. براي رعايت اصول اخلاقي، افراد از اهداف پژوهش آگاه شدند، برای پژوهش از آن‌ها اجازه گرفته شد. با تکمیل فرم رضایت آگاهانه، به ايشان اطمينان داد شد كه اطلاعات و نام آن‌ها محرمانه خواهد ماند. جمع‌آوری داده‌ها با تعيين وقت قبلي از شرکت­کنندگان شروع شد. هر مصاحبه بین 30 تا 90 دقیقه طول کشید. مصاحبه‌ها توسط ضبط صوت «ویس ریکوردر»[3] ضبط شدند و به شرکت‌کنندگان نام مستعار داده شد. سپس مصاحبه‌ها کلمه به کلمه پیاده شدند. جمع‌آوری داده تا زمان اشباع (27)، یعنی تا زمانی كه با ادامه مصاحبه کد جديدي به دست نياید و داده‌ها همه تكرار شوند، ادامه داشت (26). اشباع به معنی تکرار و تأیید داده‌های جمع‌آوری‌شده قبلی است (26،29).

داده‌ها به روش کیفی و هم‌زمان با جمع‌آوری آن‌ها و از طریق تحلیل محتوا، به‌وسیله نرم‌افزار MAXQDA 10 تجزیه‌وتحلیل شد. طبق نظر الو و کینگاس[4] تحلیل محتوا روشی منظم و عینی برای توصیف پدیده‌ها است. تحلیل محتوا روشی منظم و قابل تکرار بر اساس قواعد و قوانین مشخص کدگذاری است که با استفاده از آن کلمات یک متن به گروه‌ها و طبقات کوچک‌تر تقسیم و طبقه‌بندی می‌شوند (30). هدف از تحلیل محتوا شناسایی اهداف، ارزش‌ها، فرهنگ و تمایلات متن موردنظر یا نویسنده یا مصاحبه‌شونده است؛ یا به عبارتی هدف شناسایی ناخودآگاه متن است (31).

نتیجه دو رویکرد کمی و کیفی متفاوت است. محصول رویکرد کمی عدد و رقم است که با استفاده از روش‌های آماری می‌توان آن را دست‌کاری نمود (31). ولی پیامد تحلیل محتوای کیفی مفاهیم و طبقاتی است که پدیده‌ موردنظر را توصیف می‌کند (31). تحلیل محتوای قراردادی در مطالعاتی به کار می‌رود که هدفش توصیف پدیده باشد؛ طبقات از پیش تعیین‌شده وجود نداشته باشد، نظریه یا متون در مورد آن پدیده اندک و محدود باشد. در این مطالعه از تحلیل محتوای قراردادی استفاده ‌شد. از مزایای این روش به­دست­آوردن مستقیم اطلاعات از خود افراد است. دانش تولیدشده در تحلیل محتوا از داده‌های واقعی متن استخراج می‌شود. داده‌ها از طریق مصاحبه و با سؤالات باز جمع‌آوری می‌شوند و پژوهشگران برای استخراج مفاهیم در داده‌ها غوطه‌ور می‌شوند. تحلیل داده‌ها با خواندن مکرر متون صورت می‌گیرد و کدگذاری شکل می‌گیرد تا اینکه درنهایت مفاهیم اصلی استخراج شوند (31). با مقايسه مستمر مفاهیم و وقایع به شناسایی پدیده موردنظر پرداخته شد. کدگذاری در سه سطح صورت گرفت: (1) كدهاي سطح اول ذاتي بوده؛ زيرا همان كلماتي هستند كه خود شرکت‌کننده‌ها استفاده كرده‌اند. (2) در كد‌گذاري سطح دوم، كدهاي سطح اول بر اساس مناسبتي كه باهم داشتند در يك دسته‌بندی يا خوشه قرار گرفتند. کدهای سطح دوم از فشرده­ و خلاصه كردن كدهاي سطح اول حاصل ‌شدند. (3) كدهاي سطح سوم، از تجمع و فشرده‌سازی كدهایي که در سطح دوم باهم مشابهت داشتند به­دست­آمدند. طبقات بر اساس شباهت‌ها و تفاوت‌هایشان مرتب طبقه‌بندی می­شوند (26). برای ارزیابی کیفیت یافته‌ها و افزایش ارزشمندي- موثق­­بودن[5] نتایج، از روش‌هایی که گوبا و لینکلن[6] پیشنهاد کردند، استفاده شد. این دو محقق براي برقراری موثــق­بــودن چهار معیار را مطرح نمودند (25) که شامل اعتبار و صحت داده‌ها،[7] قابليت اعتماد و وابستگي داده‌ها،[8] قابليت تائيد،[9] قابليت انتقال[10] يا تعميم نتايج.

برای اطمینان از صحت و اعتبار داده‌ها و مفاهیم استخراج‌شده از بازنگری شرکت‌کنندگان استفاده شد؛ یعنی مفاهیمی که بیانگر دیدگاه شرکت‌کنندگان نبود اصلاح گردید. همچنین مفاهیم استخراج‌شده توسط افراد متخصص که در زمينه كار كيفي داراي تجربه كافي بوده‌اند کنترل شد.

 

یافته­ها

جنس و سن شرکت‌کنندگان  در جدول 1 نشان داده شده است.

جدول 1. مشخصات جمعیت‌شناختی ‌شرکت‌کنندگان

مشارکت‌کننده

جنس

سن

مدت مصاحبه (دقیقه)

1

زن

35

45

2

زن

32

52

3

زن

37

30

4

مرد

41

36

5

زن

45

62

6

زن

41

39

7

زن

34

47

8

زن

38

74

9

زن

32

90

10

زن

35

52

11

مرد

42

68

12

زن

36

71

13

زن

30

40

14

مرد

43

53

15

زن

27

39

16

زن

33

84

17

زن

25

31

18

زن

29

56

19

زن

31

48

20

مرد

39

30

 

در این مطالعه درمجموع 235 کد اولیه به­دست­آمد. درنهایت، کنجکاوی‌های کودکان در مورد مسائل جنسی در سه مقوله اصلی جای گرفت: 1) تغییر ویژگی‌های جنسی، 2) تفاوت‌های جنسی و روابط بین دو جنس و 3) باروری و تولد و پیشگیری (جدول 2).

 

جدول 2. مضامین‌  اصلی و طبقات فرعی

مضامین اصلی

مضامین فرعی

سؤالات کنجکاوانه جنسی کودکان

تغییر

ویژگی‌های جنسی

تغییرات و رشد اندام‌های جنسی

حالت نعوظ

قاعدگی

تفاوت‌های جنسی

و روابط بین دو جنس

تفاوت‌های جسمی دختر و پسر

ازدواج و روابط بین دو جنس

عشق و دوست داشتن

باروری، تولد و پیشگیری

علت و جریان بارداری

چگونگی تشکیل بچه

زندگی داخل رحمی

نحوه‌ تولد

وسایل پیشگیری از بارداری

کاندوم

قرص پیشگیری از بارداری

 

1. ویژگی‌ها و تغییرات جنسی

1-1. تغییرات و رشد اندام‌های جنسی: تغییر در اندام‌های جنسی و رشد آن‌ها مسئله‌ای در ذهن کودکان است که باعث تعجب کودکان شده و آن‌ها نمی‌دانند که در بدن آن‌ها چه اتفاقی می‌افتد. مادری این‌چنین بیان می‌کند:

دخترم کلاس چهارم بود. سینه‌هاش کمی متورم شده بود. خیلی ناراحت بود و همیشه میومد و می‌گفت چرا اینجوریه؟ منم می­گفتم داری بزرگ میشی. در جواب من می‌گفت دوست ندارم بزرگ بشم....

1-2. حالت نعوظ: والدین اظهار داشتند کودکان پسر در مواقع خاصی دچار نعوظ و به دنبال آن اضطراب و پرخاشگری می‌شوند و آن‌ها واقعاً در قانع­کردن کودکانشان عاجزند. بنا به گفته‌ مشارکت‌کنندگان، آن‌ها نمی‌دانند با این مسئله چگونه برخورد کنند یا به چه صورت کودکانشان را آرام کنند. مادری شاغل و 37 ساله دارای پسر 9 ساله این‌چنین می‌گوید:

در يكي دو سال اخير با حالت گريه ميومد. حالت نعوظ پيش ميومد براش. نه اينكه حسي داشته باشه.، مثلاً دستشویی‌اش نگرفته و مي­خواد بره دستشويي، ميومد گريه می‌کرد نشون می‌داد اين چرا این‌جوری شده؟ مي‌گفت تو نمي‌فهمي من چي میگم اصلاً. نمي‌تونستم قانعش كنم. واقعاً در توانم نبود.

مادر دیگری این‌چنین بیان کرد که پسر هفت‌ساله‌اش می‌گفت:

نمي‌تونم بهش دست بزنم. وقتی‌که اين، این‌جوری ميشه، حواسش پرت مي‌شد. مي‌گفت وقتي دارم كتاب مي‌خونم يا دارم نقاشي مي‌كشم، وقتی‌که اين، این‌جوری ميشه ديگه نمي‌تونم كارمو ادامه بدم. فكرمو خراب مي­كنه؛ قلقلكم ميده.

گاهی نیز کودکان سؤالی را مطرح نمی‌کنند و والدین خود نگران پاسخگویی به این نیاز کودکانشان برای دانستن می‌باشند. پدری 43 ساله که فرزند پسر 13 ساله دارد می‌گوید:

من می­دونم که پسرم الآن یک سنی هست که برخی وقتا این حالت بهش دست میده. ولی نه اون ازم سؤالی کرده و نه من چیزی بهش گفتم.

1-3. قاعدگی: بعضی از والدینی نسبت به ارائه‌ آموزش‌ها در سن مناسب کودکانشان حساسیت داشتند و لازم می‌دیدند که در زمان مقرر این آموزش‌ها را به فرزندانشان انتقال دهند. خانم 35 ساله دارای دو فرزند دختر و پسر می‌گوید:

من آموزش مسائل بلوغ به بچه‌هام با توجه به سنشون می‌دادم. مثلاً دخترم قبل از اینکه پریود بشه، مسائل بهداشتی و نکات مربوطه رو بهش گفتم.

خانم 38 ساله دارای دختر هشت‌ساله این‌چنین می‌گوید:

دخترم نوار بهداشتیام رو تو کمدم دید و ازم سؤال کرد که این چیه؟ من هم همه‌چیز رو در مورد قاعدگی برایش توضیح دادم.

2. تفاوت‌های جنسی و روابط بین دو جنس: تفاوت‌های جنسی و روابط بین دو جنس از سه زیرطبقه تشکیل‌شده است: تفاوت جسمی دختر و پسر، ازدواج و روابط بین دو جنس و عشق و دوست داشتن؛ که در ادامه به توضیح آن‌ها پرداخت می­شود.

2-1. تفاوت جسمی دختر و پسر: سؤال کودکان در مورد تفاوت‌های خود با جنس مخالف یکی دیگر از دغدغه‌های والدین ایرانی است. مادری دارای مدرک کارشناسی و 37 ساله عرب‌زبان می‌گوید:

بعد از دوران ابتدایی که یه سری سؤال‌ها رو از من می­پرسید، از طریق عکس‌های کارتونی تفاوت ظاهری دختر و پسر رو بهش می‌گفتم. من برای آموزش یه سری از مسائل به پسرم، از طبیعت الهام می‌گیرم؛ چون در طبیعت چیزهای بی‌پرده‌ای است.

مادر دیگری، 38 ساله، این‌چنین می‌گوید:

يه سؤالی كه ازم پرسيد این بود كه چرا ...(ناحيه تناسلي) در شما خانوما اينجوريه؟ فرق مي­كنه؟ من چي بگم بهش؟ چه جوري براش توضيح بدم اون فقط مي‌خنديد به اين قضيه. مي‌گفت مامان اين شكليه. من اصلاً جا خوردم. هنگ كردم؛ گفتم كه فرق مي‌كنه. قانع نشد. دوباره باز مي‌پرسيد مامان چرا فرق مي‌كنه؟ گفتم كه خوب فرق مي‌كنه، ديگه سؤال نكن زشته. بعداً مي‌فهمي. خيلي نمي‌خواستم عميق بشه تو اين قضيه.

مادر 35 ساله می‌گوید:

چون من هم دختر دارم هم پسر، این دو باهم تفاوت دارند. به هر حال دخترم يه مقدار شيطنتش بيشتره. پسرا بیشتر تو بازین. نه اينكه سؤال نكنه. منتها زیاد به این مسایل کاری ندارن. دخترم زیاد مي­پرسه. اینکه چرا بدن بابا مو داره و بدن تو نداره؟ يا شكم بابا داره بزرگ ميشه ميخواد نی‌نی بياد؟

مادر دیگری که دوران ابتدایی پسرش در خارج از ایران بودند بیان می‌کند:

مدرسه‌اش طوري بود كه لازم نبود من براش هيچي آموزش بدم. چون در مدرسه دو جنس باهم بودن. دقیقاً در مدرسه­شون همه‌چیز رو از قبیل خانما تفاوتشون چيه با آقايون، چه سني تفاوت‌ها شروع ميشه. خوشبختانه اينو اونجا مدرسه‌اش اعمال می‌کرد. لزومي نداشت من چيزي بگم.

2-2. ازدواج و روابط بین دو جنس: سؤالات کودکان در برخی مواقع باعث نگرانی والدین می‌شود. بخصوص وقتی سؤالات در حول‌وحوش ازدواج و روابط بین دو جنس پرسیده می‌شود، والدین در پاسخ به کودکانشان درمانده می‌شوند.

 خانمی 35 ساله می‌گوید:

پسرم تازگیا یاد گرفته بعضی چیزا رو بگه. مثلا میگه چرا باید ازدواج کنیم؟ نباید حس کنجکاویه بچه بیشتر بشه، اطلاعات رو باید بسته به بچه پفت تا کنجکاویش برانگیخته نشه. چون بعدش این­قدر سؤال می­پرسن که آدم خودش گیر می­کنه.

مادر دیگری می‌گوید:

دخترم این روزا فقط در مورد ازدواج سؤال می‌کنه. می‌گه من کی ازدواج می‌کنم؟ یا تو چرا با بابا ازدواج کردی؟ و از این قبیل سؤالا.

مادری 45 ساله می‌گوید:

پسرم سيزده سالشه. الآن مي­دونه كه خانوم­ها و آقايون يه رابطه‌ای بينشون صورت مي­گيره. ولي راستش من خودم به‌شخصه توي اين رابطه صحبت نكردم؛ و اين رابطه هم طوري نيست كه بتوني فيلم نشونش بدي چون ممكنه بچه احساساتي هم بشه.

2-3. عشق و دوست داشتن: کودکان نسبت به رفتارها و تظاهرات جنسی والدین خود نیز حساسیت داشته و حس کنجکاوی کودکان برانگیخته می‌شود. مادری دراین‌باره این‌چنین بیان می‌کند که:

وقتي من و باباش نزديك هم نشسته باشيم، يا دراز كشيده باشيم، مي‌خنده ميگه ماما تو بابايي رو دوست داري؟ مي‌خوایي بوسش كني؟ سؤالايي مثل اين كه معلومه از روي كنجكاويه.

3. باروری، تولد و پیشگیری: این مضمون خود به سه زیرطبقه (علت و جریان بارداری، نحوه‌ تولد و وسایل پیشگیری از بارداری) به شرح زیر تقسیم می‌شود:

3-1. علت و جریان بارداری:  علت و جریان بارداری از دو طبقه‌ فرعی­تر تشکیل‌شده است. این دو طبقه عبارت­اند از: چگونگی تشکیل بچه و زندگی داخل رحمی.

الف. چگونگی تشکیل بچه: یکی از سری سؤالاتی که توسط کودکان از والدینشان پرسیده می‌شود در مورد چگونگی تشکیل بچه است. اینکه بچه چگونه تشکیل می‌شود؟ یا چطور بچه وارد شکم مادرش می‌شود؟ مشارکت‌کنندگان بیان داشتند که این سؤالات غیرمغرضانه هستند و حتماً باید از جانب والدین پاسخ درست و منطقی دریافت کنند. بااینکه والدین خود پاسخ را می‌دانند ولی اینکه چگونه و با چه بیان و جملاتی می‌خواهند پاسخ دهند، عاجز و ناتوان‌اند.

مادر 32 ساله دارای دختر 5 ساله می‌گوید:

یه بار از من پرسید: «مامان دوستم بچه آورده. مامان چطور بچه میارن؟ از کجا میارن؟» من موندم بهش بگم یا نگم. ترسیدم بهش بگم ممکنه رو مسائل این‌طوری حساس بشه. نگم از دیگران چیزایی یاد بگیره که ممکنه درست هم نباشن. هی سؤالشو تکرار می‌کرد و می‌پرسید.

مادر دیگری می‌گوید:

فلان موقع من کجا بودم؟ تو شکمت بودم؟ منم گفتم: «نه اون موقع تو اصلاً نبودی.» دوباره پرسید: «پس کجا بودم؟» باباش برگشت گفت: «تو هنوز تو شکم مامان نرفته بودی. اون موقع تو شکم من بودی.» حالا می‌پرسه چه جوری از شکم تو رفتم شکم ماما؟

ب. زندگی داخل رحمی: طبق تجربیات والدین، زندگی داخل رحمی موضوعی است که بچه‌ها از تصور آن در هراسند. به این معنی که هر وقت با مادرشان در مورد خودشان سؤال می‌کنند یا با مشاهده عکس و فیلم به عدم حضور خود پی ‌می‌برند، شروع به سؤال از والدین می‌کنند که کجا بودند‌؟ وقتی با پاسخ «تو اون موقع تو شکمم بودی» مواجه می‌شوند تازه سؤال‌ها و ترسشان شروع می‌شود.

مادری 35 ساله دیپلمه که دارای پسر هفت‌ساله است این‌چنین می‌گوید:

پسرم ميگه اي واي من مي‌ترسم. بعد ميگه چرا من يادم ميره تو شكمت چه جوري بودم؟ من الآن مي‌ترسم اونجا تاريكه؟ چه جوريه؟ و از این‌جور سؤالا.

در ادامه مصاحبه که پرسیده شد: «شما در پاسخ فرزندتان چه می­گویید؟» اظهار داشتند:

بعضی وقتا میمونم توش که چی جوابشو بدم. یه بار بهش گفتم تو پیش فرشته‌ها بودی. بعد بیشتر سؤال می­کنه که حالا فرشته‌ها کجان؟

3-2. نحوه‌ تولد: نحوه و فرایند تولد موضوعی است که ذهن کودکان را به خود مشغول کرده و آن‌ها پاسخ خود را از والدینشان می‌خواهند. خانم 37 ساله عرب‌زبان که پسر یازده‌ساله دارد می‌گوید:

پسرم در مورد تولدش پرسید که از کجا به دنیا اومده؟ من بهش گفتم که تو شکم من بودی. بعد دکترا شکمم رو بریدن و تورو بیرون آوردن و جای عمل سزارین را هم بهش نشان دادم. ولی اگه زایمان طبیعی بود، اصلاً بهش نمی‌گفتم. به نظرم حتی به دخترها هم نباید گفت چون مکانسیم وحشتناکی است.

مادری در مورد دختر پنج‌ساله‌اش می‌گوید:

دخترا بیشتر روی این مسایل حساس‌ترند و کنجکاوی و توجه مي­كنن. درسته كه الآن چيزي حاليش نيست. سؤالایی مثل‌اینکه من قبلاً کجا بودم؟ يا بچه چه جوري به دنيا مياد؟ يا شكمتو ميبرن بچه مياد بيرون؟ بارها شده اين سؤالا رو بپرسن.

مادری 35 ساله و دیپلمه این‌چنین بیان کرد که:

در مورد نحوه زایمان و اینکه بچه چطور به دنیا می‌آید بیشتر دخترم سؤال می‌پرسید. البته گاهی پسرم هم می‌پرسید. ولی دخترا نسبت به پسرا بیشتر کنجکاوی می‌کنند. اوایل به دخترم می‌گفتم که هر کی بچه می­خواد میره بیمارستان میاره؛ قانع می‌شد. بعضی وقت‌ها که دوست داشتن بچه کوچک داشته باشیم، میگفتن مامان برو بیمارستان بچه بیار. بعد که بزرگ‌تر شدن 7-8 ساله بازهم سؤال می‌پرسیدن. من هم بشون می‌گفتم بچه از ناف میاد بیرون. اون جواب قبلی دیگه براشون قانع‌کننده نبود.

3-3. وسایل پیشگیری از بارداری: سؤالات کودکان در مورد وسایل پیشگیری از بارداری به دو قسمت سؤال در مورد کاندوم و در مورد قرص‌های پیشگیری تقسیم می‌شود. بیشتر والدین با این قبیل سؤالات مواجه هستند که بچه‌ها آن‌ها را دیده‌اند و نمی‌دانند چیست. والدین معتقدند که سؤالاتشان جهت‌دار نیست بلکه فقط از حس کنجکاوانه‌شان نشأت گرفته است.

پدری 41 ساله دراین‌باره این‌چنین می‌گوید:

ما رفتيم داروخانه نسخه‌ای كه دكتر براي همسرم نوشته بود را بگيريم. ديدم كه پسرم فوكوس كرده رو كاندوما. نسخه را گرفتيم. مي‌خواستيم كه بياييم گير داد كه اينا چیه؟ تا من بيام جوابشو بدم، گفت بابا اينا آدامس هستند؟ از اينا برام بخر. گفتم اينا آدامس نيستند،؛ دارو هستند و براي بزرگ‌تراست.

مادر 35 ساله‌ای این‌چنین اظهار داشت:

من قرص می‌خورم. دخترم به آن نگاه مي‌كرد. ازش گرفتم پرسيد كه اين چيه؟ الآن بهش گفتم كه بايد من اين قرصو بخورم چون زنم.

 

بحث

این مطالعه با هدف شناسایی تجارب والدین در زمینه سؤالات جنسی فرزندانشان صورت گرفته است. یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد که با توجه به این تجارب، سؤالات آن‌ها را می‌توان در سه مقوله اصلی موردبحث و بررسی قرارداد: 1) ویژگی‌ها و تغییرات جنسی، 2) تفاوت‌های جنسی و روابط بین دو جنس و 3) باروری و تولد و پیشگیری.

تجارب والدین در زمینه سؤالات جنسی فرزندانشان در سه دسته‌ اصلی مورد اشاره قابل‌بحث است. دسته اول شامل ویژگی‌ها و تغییرات جنسی است. در این مضمون، سه موضوع اصلی مطرح می‌شود: (1) تغییرات و رشد اندام­های جنسی، (2) مسئله‌ نعوظ در پسران و (3) قاعدگی در دختران.  حالت نعوظ، مسئله‌ای است که در پسربچه‌ها شاهد آن هستیم. نعوظی که مربوط به مسئله بلوغ است، باید از جانب والدین بخصوص پدران آموزش‌های لازم به فرزندانشان داده شود. که متأسفانه پدران از این وظیفه مهم شانه خالی می‌کنند. شاید به دلیل حجب کاذب باشد یا اینکه نمی‌دانند با چه بیان و جملاتی فرزندانشان را آگاه کنند. در این میان، جنسیت والدین و تجربه آن‌ها در آموزش جنسی، این مسئله را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. این یافته با مطالعه واکر (32) همسو است. توانمندسازی والدین نسبت به آموزش‌های جنسی فرزندانشان باعث می‌شود که فرزندان آن‌ها به اطلاعات لازم و ضروری دسترسی داشته باشند؛ اطلاعاتی که ازلحاظ کیفیت مطلوب و درست است (33).

دراین‌بین، خوشبختانه بیشتر مادران در مورد بلوغ و قاعدگی قبل از اینکه دختران با آن مواجه شوند اطلاعات درست و تکمیلی را به فرزندانشان ارائه می‌دهند. طبق مطالعات انجام‌شده مادران با فرزندان دختر خود راحت‌تر از پسرانشان رابطه برقرار می‌کنند (34) و بیشتر می‌توانند در مورد موضوعات جنسی با آن‌ها صحبت می‌کنند (5).

درون‌مایه بعدی تفاوت‌های جنسی بین دو جنس بوده و اغلب موضوعی است که ذهن کودک را به خود مشغول کرده و از والدینشان سؤالاتی دراین‌باره می‌پرسند. اینکه والدین چه جوابی می‌دهند و چگونه فرزندانشان را قانع می‌کنند هنوز جای بحث است. پاسخ درست و قانع‌کننده ندادن به سؤالات کنجکاوانه‌ کودک باعث سرکوب کنجکاوی‌های او در آینده می‌شود (2). با توجه به اینکه امروزه بیماری‌های منتقله جنسی نظیر HIV و سوءاستفاده جنسی و وقوع بارداری نوجوانان در حال گسترش است، بنابراین دوران قبل از بلوغ، قبل از آغاز رفتارهای جنسی، زمان مناسب برای والدین است تا پیام‌های پیشگیری از خطر جنسی را به فرزندان خود، منتقل کنند (11). در این مطالعه، سؤالات کودکان در این مضمون متفاوت بود. یکی ازموارد تفاوت‌های جنسی ازلحاظ ناحیه‌ تناسلی‌شان بود. والدین در مواجهه با این‌گونه سؤالِ کودک عاجز و درمانده می‌شدند. بنا به اظهار شرکت‌کنندگان، آن‌ها نمی‌دانستند که چگونه باید سؤال فرزندشان را پاسخ دهند. سؤال بعدی کودک در مورد ازدواج و چرایی آن بود؛ اینکه چرا باید ازدواج کنیم؟ یا من کی ازدواج می‌کنم؟ با کی ازدواج می‌کنم؟ در این موارد هم والدین نمی‌دانستند که چه عکس‌العملی باید در برابر سؤال فرزندانشان از خود نشان بدهند. و این‌گونه اظهار می‌کردند که چون این سؤالات و رفتار کودکان به‌صورت ناگهانی بروز می‌کند، آن‌ها نیز هیچ‌گونه مطالعه یا آمادگی در برابر سؤالات کودکانشان ندارند. این نوع وضعیت باعث می‌شد که نتوانند به‌موقع و آن‌طور که صحیح است وظیفه‌شان را درست انجام دهند و پاسخ خود را هدایت کنند.

با توجه به فرهنگ خانواده‌ها، در بین خانواده‌های ایرانی سکوت و چشم‌پوشی در برابر سؤالات جنسی کودکان به یک هنجار تبدیل شده است (35). مطالعات نشان داده است نه‌تنها پاسخ به کنجکاوی‌های جنسی کودک باعث فعالیت جنسی زودهنگام در کودک نمی‌شود، بلکه باعث به تعویق انداختن آن نیز خواهد شد (32). طبق یافته‌های این مطالعه، سؤالات کنجکاوانه‌ کودکان تکرار می‌شود. طبق اظهارات مشارکت‌کنندگان، درصورتی‌که کودک قانع نشود، سؤال خود را تکرار یا در یک موقعیت دیگر دوباره همان سؤال را خواهد پرسید. ولی آنچه باعث نگرانی والدین می‌شود ادامه‌دار بودن سؤالات کودکان است. به این معنی که با پاسخ به یک سؤال، سؤال دیگری به ذهن کودک می‌رسد که در جهت تکمیل سؤال قبلی اوست. زيرا در صورت قانع نشدن كودكان، آن‌ها براي يافتن جواب سؤالاتشان به راه‌های ديگري ازجمله اينترنت، ماهواره و به‌خصوص همسالان روي می­آورند. كه این راه نه‌تنها پاسخ درستي را در برابر کنجکاوی‌هایشان قرار نمی­دهد، بلكه ممكن است بيشتر سبب انحراف آن‌ها و ایجاد مشکل برای خود فرد و درنهایت جامعه شود.

سؤال در مورد باروری، تولد و پیشگیری از باروری مضمون بعدی بود. نحوه‌ تولد و چگونگی تشکیل بچه بیشترین حجم سؤالات را به خود اختصاص می‌داد. سؤال در مورد وسایل پیشگیری از بارداری، که کودکان مشاهده کرده بودند، و دراین‌بین اظهار عجز و ناتوانی والدین در پاسخ به سؤال کودکانشان مطرح بود. در اکثر موارد نیز با اینکه والدین تحصیلات دانشگاهی داشتند، در این مورد نمی‌دانستند پاسخ درست و مناسب چیست. آیا باید جواب درست و کامل به فرزندشان می­دادند یا خیر. یافته‌های این مطالعه مشخص کرد آن‌هایی که در دوران ابتدایی فرزندشان در خارج از ایران بودند، مشکلی در ارتباط با فرزندشان نداشتند؛ زیرا آن­ها آموزش و توضیح در کلیه موارد مذکور را از دوم ابتدایی آغاز می­کردند.

این مطالعه مشخص کرد که دختربچه‌ها نسبت به پسران کنجکاوی بیشتر در مورد مسائل جنسی داشتند. سؤالات پسران بیشتر جنبه‌ فنی داشته و شروع کنجکاوی‌های جنسی پسران دیرتر از دختربچه‌ها بود. به‌طوری‌که طبق نظر والدین تمایل دختربچه‌ها برای دیدن فیلم‌های ماهواره‌ای دارای صحنه‌های عاشقانه  بیشتر از پسران بود. پسربچه‌ها اغلب تمایل داشتند فیلم‌های پلیسی و جنجالی را ببینند. طبق مطالعه فرمیهنی­فراهانی (15) سؤالات جنسی کودکان صرفاً از حس کنجکاوانه‌ آن‌ها نشأت می‌گیرد و کودک نباید برای پرسش‌های جنسی مورد بازخواست قرار بگیرد.

با توجه به اینکه رسانه‌های جمعی، به­ویژه اینترنت و ماهواره در حال گسترش هستند، توانمندسازی والدین برای پاسخ به سؤالات جنسیِ فرزندان نیازی ضروری برای کودکان امروزی است. برای والدین نیز مرز مشخصی بین آموزش درست یا غلط وجود ندارد. لذا نتایج این پژوهش هم‌نظر با مطالعه ابوالقاسمي، مرقاتی­خویی و حسینی (36) است که توانمندسازی والدين به‌ویژه مادران در دانش، نگرش و رفتار و مشاركت و حمايت والدين در نهاد مدرسه و ارتقاي تعاملات خانه و مدرسه را از اولویت‌های تربيت جنسي كودكان می‌دانستند. به نظر می‌رسد که اعتمادبه‌نفس والدین و راحتی آن‌ها در بیان مسائل جنسی به فرزندان و نیز مهارت و دانش کافی و در اختیار داشتن متون مناسب برای برقراری این ارتباطِ مهم مفید خواهد بود.

والدین عموماً اذعان داشته‌اند که از دانش لازم برای مواجهه با سؤالات کنجکاوانه کودک برخوردار نبودند. بنابراین، لازم است کلاس‌های فرزندپروری در کنار کلاس‌ها و کارگاه‌های تخصصی در برنامه آموزشی حتی در محل اشتغالشان و یا در سراهای محله گنجانده شود. زیرا به دلیل مشغولیت زیاد والدین نمی‌توانند به دنبال کسب و افزایش دانش خود در این زمینه باشند. والدین باید با فرزندان خود تعامل داشته و در برابر سؤالات کنجکاوانه آن‌ها پاسخگو باشند. باید توجه کرد که اگر همه آموزش‌های لازم به کودکان به‌صورت اصولی و منطبق با سنشان ارائه نشود، می‌تواند اثر مخرب داشته باشد. زیرا درست و به‌موقع پاسخ­ ندادن به کنجکاوی‌های جنسی کودکان باعث می‌شود که عادات نادرست جنسی در کودک شکل‌گرفته و باعث اختلالات روحی وی می­شود (37). در پاسخ به سؤالات جنسی کودک نمی­توان طفره رفت و او را قانع نکرد. زیرا در این صورت، کودک از دیگران سؤال می‌کند و دلسوزی دیگران و هدایت درست کودک توسط دیگران بر ما پوشیده است. کوهستانی، روزبهانی و باغچقی (19) نیز در مطالعه خود به این نکته اشاره‌کرده­اند که نوجوانان به دلیل خجالت از والدین، پرسش‌های جنسی خود را با آنان مطرح نمی‌کنند و مهم‌ترین منبع آن‌ها برای کسب اطلاعات بیشتر همسالانشان بوده است (38). طبق پژوهش دیگر (39) نیز والدین به‌عنوان منبع ارجح برای یافتن پاسخ سؤالات جنسی‌شان ذکرشده است. در پاسخ به سؤالات کودکان باید سن و رشد نیز  در نظر گرفته شود و به سخنان او احترام قائل شد. این­که در قبال پرسش کودک چه چیزی وارد ذهنش می‌شود از اهمیت  ویژه­ای دارد (38). بنابراین، لازم است والدین علاوه بر علاقه‌مندی، تمایل و احساس راحتی در پاسخگویی به سؤالات کنجکاوانه فرزندانشان، از توانمندی کافی در این زمینه نیز برخوردار باشند. به همین دلیل تورنبل، وِرش و شِیک (40) اعتقاد داشتند که توانمندی والدین در امر تربیت جنسی کودکان نقش مهمی دارد. رهنما، علیان و محمدی (41) در مقاله خود در سال 2007 علاوه بر اشاره به اهمیت تربیت جنسی کودکان، به حجب و حیای والدین و نداشتن آگاهی آن‌ها به‌عنوان عامل بازدارنده در برقراری ارتباط اصولی و صحیح با فرزندان اشاره داشتند. استون و همکاران (1) در سال 2013 نیز به ناراحتی والدین اشاره‌کرده­اند. یعنی خجالت و ناراحتی والدین مانع از برقراری ارتباط مؤثر بین والدین و فرزندانشان می‌شود. میلر و همکاران (5) در سال 2009 به این نتیجه رسیدند که شکاف­های موجود در ارتباط والدین و فرزندان و نتایج رفتاری مرتبط با این ارتباط در مطالعات آینده باید بحث و بررسي شوند. نتایج مطالعات فوق در راستای همین تحقیق است.

از محدودیت‌های این مطالعه، همکاری نکردن بیشتر پدران بود. بااینکه مصاحبه‌گر مرد بود ، باوجوداین تعداد اندکی از پدران حاضر به مصاحبه شدند و در پاسخ به سؤالات کودکانشان اظهار می‌کردند که نقشی نداشته و همه بار مسئولیت بر عهده مادران است؛. از دلایل این امر می‌توان به آگاهی نداشتن و به‌ویژه حجب کاذب پدران اشاره کرد. البته بافت فرهنگی منطقه‌ زندگی نیز تأثیر زیادی در این موضوع داشته است. توصیه می‌شود یک بسته آموزشی مختصر و مفید با توجه به سؤالات جنسی کودکان تهیه شود تاپاسخ مناسب و متناسب با سن و جنس کودک در آن شرح داده شود و در کلاس­های توانمندسازی به والدین تحویل داده شود. مسلماً والدین نیز مشتاقانه در این کلاس‌ها شرکت خواهند نمود؛ زیرا بنا به اظهارات شرکت‌کنندگان آن‌ها نمی‌توانند در یکجا به پاسخ سؤالات کودکشان دسترسی داشته باشند. بنا به بیانات آن‌ها، اینترنت و کتاب‌ها به‌جای پاسخ­های مفید و مختصر بیشتر به حاشیه‌ها یا با توضیحات اضافی می­پردازند. لذا در این وضعیت، مخاطب خود را در دریایی از اطلاعات می‌یابد که باز از هدف اصلی مخاطب دور است. چنانچه در مطالعه‌ مرقاتی­خویی، ابوالقاسمی و تقدیسی  (35) به علاقه‌مند بودن والدین برای دریافت این آموزش‌ها اشاره‌شده است. این علاقه‌مندی والدین در این پژوهش نیز مشهود بود. پیشنهاد می‌شود که در مطالعات آتی در مورد راهکارهای افزایش توانمندی والدین در جهت کنترل خجالت آن‌ها و سایر موانع در زمینه بحث‌های جنسی با فرزندانشان مطالعه بیشتری انجام شود.

 

سپاسگزاری

این مقاله از طرح‌های مصوب دانشگاه علوم پزشکی اهواز به شماره طرح SDH-9211 و کد اخلاق  Ajums.rec.1392.268 برگرفته شده است. بدین‌وسیله مراتب تشکر و قدردانی را از دانشگاه علوم پزشکی اهواز و کلیه مشارکت‌کنندگان عزیز که در انجام این تحقیق ما را یاری نمودند ابراز می‌داریم.

References:

 Stone N, Ingham R, Gibbins K. ‘Where do babies come from?’Barriers to early sexuality communication between parents and young children. Sex Education. 2013;13(2):228-40. Abstract/FREE Full Text

 

Zaboli R, Sanaeinasab H. The Challenges and Solutions for Action of Social Determinants of Health in Iran: A Qualitative Study. Iranian Journal of Health Education and Health Promotion. 2014;2(1):5-16. Abstract/FREE Full Text

 

Truax CB, Carkhuff R. Toward effective counseling and psychotherapy: Training and practice: Transaction Publishers; 2007.

View Link

 

Vandermassen G. Sexual Selection A Tale of Male Bias and Feminist Denial. European Journal of Women's Studies. 2004;11(1):9-26.

Abstract/FREE Full Text

 

Miller KS, Fasula AM, Dittus P, Wiegand RE, Wyckoff SC, McNair L. Barriers and facilitators to maternal communication with preadolescents about age-relevant sexual topics. AIDS and Behavior. 2009;13(2):365-74.

Abstract/FREE Full Text

 

Nash MR, Hulsey TL, Sexton MC, Harralson TL, Lambert W. Long-term sequelae of childhood sexual abuse: Perceived family environment, psychopathology, and dissociation. Journal of consulting and clinical psychology. 1993;61(2):276-283

Abstract

 

Farmahini Farahani M. Appropriate Content for Sex Education in Secondary Schools. Daneshvar Rafrar. 2005;11(9):1-14.

Abstract

 

Sobhaninezhad M, R H, R. E. Analytical study of sexual training style of families in tehran province. Counseling Research and Development. 2007;21(6):27-48.

Abstract/FREE Full Text

 

Johnson AM, Mercer CH, Erens B, Copas AJ, McManus S, Wellings K, et al. Sexual behaviour in Britain: partnerships, practices, and HIV risk behaviours. The Lancet. 2001;358(9296):1835-42. Abstract

 

Brissette I, Wales K, O'Connell M. Evaluating the wellness school assessment tool for use in public health practice to improve school nutrition and physical education policies in New York. Journal of school health. 2013;83(11):757-62.

Abstract

 

Wyckoff SC, Miller KS, Forehand R, Bau J, Fasula A, Long N, et al. Patterns of sexuality communication between preadolescents and their mothers and fathers. Journal of Child and Family Studies. 2008;17(5):649-62.

Abstract/FREE Full Text

 

Faghihi A-N, Shokoohi-Yekta M,  AP. Sexual Education of Children and Adolescents based on Islamic View and Psychological Studies. Biquarterly Journal of Islamic Education  2009;3(7):80-51.

Abstract

 

Athar S. Sex education, teenage pregnancy, sex in Islam and marriage. Sex education: An Islamic perspective. 1996:1-20.

Abstract/FREE Full Text

 

Abolghasemi N, MerghatiKhoei E, Taghdissi H. Teachers' perceptions of sex education of primary school children. Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2010;8(2):27-39.

Abstract/FREE Full Text

 

Wilson EK, Dalberth BT, Koo HP. "We're the Heroes!": Fathers' Perspectives on Their Role In Protecting Their Preteenage Children from Sexual Risk. Perspectives on Sexual and Reproductive Health. 2010;42(2):117-24.

Abstract

 

Voyer D, Voyer S, Bryden MP. Magnitude of sex differences in spatial abilities: a meta-analysis and consideration of critical variables. Psychological bulletin. 1995;117(2):250.

Abstract

 

Merghati-Khoei E, Abolghasemi N, Smith TG. “Children are Sexually Innocent”: Iranian Parents’ Understanding of Children’s Sexuality. Archives of sexual behavior. 2014;43(3):587-95. Abstract/FREE Full Text

 

Amini  M, Tammanaei far  MR, Pashaei  R. Sexual education in Iranian high school curricula. Curriculum Research. 2011;1(1):169-202.

Abstract/FREE Full Text

 

Forozi-Azizzadeh M, Mohammad-Alizadeh S. Attitude and Opinion of Parents about Sex Education of Adolescents and Its Contents in Kerman. The Journal of Shahid Sadoughi University of Medical Sciences. 2007;15(2):93-9.

Abstract/FREE Full Text

 

Koohestani HR, Roozbahani N, Baghcheghi N. Adolescent boys’ lived experience of puberty: A qualitative study. Iran Journal of Nursing. 2009;22(57):53-65.

Abstract/FREE Full Text

 

Bastien S, Kajula L, Muhwezi W. A review of studies of parent-child communication about sexuality and HIV/AIDS in sub-Saharan Africa. Reprod Health. 2011;8(25):1-17.

Abstract/FREE Full Text

 

Kim S. Miller, Beth A. Kotchick, Shannon Dorsey, Forehand R, Ham AY. Family Communication About Sex: What Are Parents Saying and Are Their Adolescents Listening?. Family Planning Perspectives. 1998;30(5):218-22.

Abstract

 

Wilson EK, Dalberth BT, Koo HP, Gard JC. Parents' perspectives on talking to preteenage children about sex. Perspectives on sexual and reproductive health. 2010;42(1):56-63.

Abstract

 

Smerecnik C, Schaalma H, Gerjo K, Meijer S, Poelman J. An exploratory study of Muslim adolescents' views on sexuality: Implications for sex education and prevention. BMC public health. 2010;10(1):533-44

Abstract/FREE Full Text

 

25.          Davis-Kean PE. The influence of parent education and family income on child achievement: the indirect role of parental expectations and the home environment. Journal of family psychology. 2005;19(2):294-304

 Abstract

 

 Polit D, Hungler B. Essentials of nursing research: methods, appraisal, and utilization. Issues Compr Pediatr Nurs. 1992;15(4):281-2.

Abstract

 

Sharifi rad Gr, Bagheyani moghaddam MH, Shamsi M, rezaeyan M. Research in Health Sciences. Tehran: Asare sobhan; 1388.

Abstract/FREE Full Text

 

Pope C, Ziebland S, Mays N. Qualitative research in health care: Analysing qualitative data. BMJ: British Medical Journal. 2000;320(7227):114-116

Abstract/FREE Full Text

 

Speziale HS, Streubert HJ, Carpenter DR. Qualitative research in nursing: Advancing the humanistic imperative: Lippincott Williams & Wilkins; 2011.

View Link

 

Zeighami R, Nesami MB, Oskouie F, Nikravesh MY. Content analysis. Iran Journal of Nursing. 2008;21(53):41-52.

Abstract/FREE Full Text

 

Elo S, Kääriäinen M, Kanste O, Pölkki T, Utriainen K, Kyngäs H. Qualitative Content Analysis. SAGE Open. 2014;4(1):2158244014522633.

Abstract/FREE Full Text

 

Walker JL. A qualitative study of parents' experiences of providing sex education for their children: The implications for health education. Health Education Journal. 2001;60(2):132-46.

Abstract

 

Chimaraoke Otutubikey  I. Home-Based Sexuality Education Nigerian Parents Discussing Sex With Their Children. Youth Society. 2008; 39( 4): 575-600.

Abstract/FREE Full Text

 

King BM, Lorusso J. Discussions in the home about sex: Different recollections by parents and children. Journal of Sex and Marital Therapy. 1997;23(1):52-60.

Abstract

 

Merghati khoie E, Abolghasemi  N, Taghdisi  M. Child sexual health: qualitative study, explaining the views of parents. Scientific Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2013;11(2):65-74.

Abstract/FREE Full Text

 

Abolghasemi N, MerghatiKhoei E, Taghdissi H. Teachers' perceptions of sex education of primary school children. Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2010;8(2):27-39.

Abstract/FREE Full Text

 

Brooks-Gunn J, Furstenberg Jr FF. Adolescent sexual behavior. American psychologist. 1989;44(2):249-257

Abstract

 

Amiri AG. Discussions in the field of family and child. tehran: Amiri; 1985.

Abstract/FREE Full Text

 

Martin KA, Luke K. Gender differences in the ABC’s of the birds and the bees: What mothers teach young children about sexuality and reproduction. Sex Roles. 2010;62(3-4):278-91.

Abstract/FREE Full Text

.

Turnbull T, van Wersch A, van Schaik P. A review of parental involvement in sex education: The role for effective communication in British families. Health Education Journal. 2008;67(3):182-95. Abstract

 

Rahnama A, Elieen H, Mohammadi H. Principles of Sexual Education in Islam. Training & Learning Researches. 2007;1(24):97-110.

Abstract/FREE Full Text

 

 

 


[1] Wyckoff

[2] content analysis

[3] Voice Recorder

[4] Elo & Kyngäs

[5] trusthworthiness

[6] Guba & Lincoln

[7] credibility

[8] dependability

[9] confirmability

[10] transferability