PREDICTIVE FACTORS OF SMOKING

Predictive Factors of Smoking among Adults Based on Transtheoretical Model

Masoomeh Bagheri,1 Nasrin Roozbahani*2 & Mohsen Shamsi3

 

 1. MSc student in Health Education and Health Promotion, Dept. of Health Education and Health Promotion, School of Health, Arak University of Medical Sciences (AUMS), Arak, Iran

*2. PhD in Health Education and Health Promotion, Assistant Professor, Dept. of Health Education and Health Promotion, School of Health, AUMS, Arak, Iran (Corresponding Author) Roozbahani@arakmu.ac.ir

3. PhD in Health Education and Health Promotion, Assistant Professor, Dept. of Health Education and Health Promotion, School of Health, AUMS, Arak, Iran

 

ABSTRACT

Background and objective: It is necessary to identify factors influencing smoking in order to design effective interventions to reduce this behavior. This study aimed to determine the predictive factors of smoking among adults of Arak city based on Transtheoretical model (TTM).

Methods: This analytical- cross sectional study was carried out on 328 smokers 30 years of age and older in the city of Arak in 2014. Samples were selected randomly from family file numbers of Arak. Data were collected using a valid and reliable questionnaire including demographic information and questions related to Transtheoretical structure Model (stages of change, processes of change, temptation, Pros and Cons of smoking) and were analyzed using one-way ANOVA, Pearson correlation and linear regression.

Results: Most of the subjects (52.7%) were in the precontemplation stage of smoking cessation. Linear regression revealed that variables of change stages (R2 = -0.46, p > 0.001), temptation (R2 = -0.18, p > 0.001), hazards of smoking (R2 = -0.12, p > 0.001), early age of smoking (R2 = -0.14, p > 0.006), dramatic relief process of change (R2 = -0.12, p > 0.015) and the number of friends who smoke (R2 = -0.12, p > 0.048) were the predictor of daily smoking rates. The model was able to predict 37% of smoking rate variance.

Conclusion: Most subjects were in the precontemplation stage of quitting smoking and according to predictive factors of smoking it is necessary to plan an effective educational program for quitting smoking.

Paper Type: Research Article.

Keywords: Adult, Predictive factors, Smoking, Transtheoretical Model (TTM), Arak.

u Citation: Bagheri M, Roozbahani N, Shamsi M. Predictive factors of smoking among adults based on transtheoretical model. Iranian Journal of Health Education and Health Promotion.Falls 2015;3(3):[211-218].

 

 

عوامل پیش­بینی­کننده مصرف سیگار

عوامل پیش­بینی­کننده مصرف سیگار در بزرگ‌سالان شهر اراک بر اساس الگوی فرانظری

 

معصومه باقری،1 نسرین روزبهانی2* و محسن شمسی3

1. دانشجوی کارشناسی‌ارشد آموزش و ارتقاء سلامت، گروه آموزش و ارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، ایران

*2. دکتری تخصصی آموزش و ارتقاء سلامت، استادیار، گروه آموزش و ارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، ایران (نویسنده مسئول) Roozbahani@arakmu.ac.ir

3. دکتری تخصصی آموزش و ارتقاء سلامت، استادیار، گروه آموزش و ارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی اراک، اراک، ایران

چکیده

 زمینه و هدف: برای طراحی مداخلات مؤثر برای کاهش استعمال سیگار لازم است عوامل مؤثر بر این رفتار شناخته شود. هدف این مطالعه بررسی عوامل پیش‌بینی‌کننده مصرف سیگار در افراد بزرگ‌سال شهر اراک بر اساس الگو فرانظری بود.

مواد و روش‌ها: این مطالعه مقطعی- تحلیلی بر روی 328 فرد سیگاری بالای 30 سال شهر اراک در سال 1393 انجام شد. نمونه‌ها از سطح شهر به‌صورت تصادفی از روی شماره‌های پرونده خانوار انتخاب شدند. داده‌ها با استفاده از پرسشنامه پایا و روا مشتمل بر مشخصات جمعیت‌شناختی و سؤالات مربوط به سازه‌های الگوی فرانظری (مراحل تغییر، فرایندهای تغییر، وسوسه و فواید و مضرات مصرف سیگار) جمع‌آوری و با استفاده از آنالیز واریانس یک‌طرفه، همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی تجزیه‌وتحلیل شد.

یافته‌ها: بیشتر افراد موردمطالعه (7/52%) در مرحله پیش­تفکر ترک سیگار بودند. رگرسیون خطی مشخص کرد که متغیرهای مراحل تغییر (001/0>p ، 46/0- R=)، وسوسه (001/0>p ، 18/0 = 2R)، مضرات مصرف سیگار (001/0> p ، 17/0=2R)، سن شروع مصرف سیگار (006/0>p ، 14/0- = 2R)، فرایند تغییر تسکین نمایشی (015/0> p ، 12/0- =2R) و تعداد دوستان سیگاری (048/0>  p، 10/0=2R) پیشگویی‌کننده میزان مصرف سیگار روزانه بودند. این الگو توانست 37% از واریانس میزان مصرف سیگار را پیش‌بینی کند.

نتیجه‌گیری: بیشتر افراد موردمطالعه در مرحله پیش‌تفکر ترک مصرف سیگار بودند و با توجه به عوامل پیشگویی‌کننده میزان مصرف سیگار، لازم است برنامه آموزشی مؤثری برای ترک مصرف سیگار طراحی کرد.

نوع مطالعه: مطالعه پژوهشی.

کلیدواژه­ها: بزرگ‌سالان، عوامل پیش­بینی‌کننده، مصرف سیگار، الگو فرانظری

t استناد: باقری م، روزبهانی ن، شمسی م. عوامل پیش­بینی­کننده مصرف سیگار در بزرگ‌سالان شهر اراک بر اساس الگوی فرانظری. فصلنامه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت. پاییز 1394؛3 (3): [211-218].

 

مقدمه

مصرف سیگار ارتباط تنگاتنگی با بیماری‌های ریوی، انسدادی مزمن، به‌طورکلی مشکلات مربوط به سلامت از قبیل چاقی، بیماری مثل سرطان و بیماری کرونری قلبی، عروق محیطی و سرطان ریه دارد. طبق آمارهای سازمان جهانی بهداشت مصرف سیگار سالانه 6 میلیون مرگ و بیش از نیم تریلیون دلار آسیب اقتصادی را در پی دارد(1-2). بر این اساس، تعداد مرگ ناشی از مصرف سیگار در سال 2030 به فراتر از ده میلیون نفر خواهد رسید و به دلیل اینکه نیمی از این مرگ‌ها در افراد میان‌سال و مولد جامعه روی می‌دهد، می‌تواند باعث کاهش 20 تا 25 سال از عمر افراد 35 تا 61 ساله شود (3-4). مصرف سیگار در جمعیت 15-64 ساله ایرانی، 3/15% به­دست­آمد که بیشترین فراوانی نسبی مصرف سیگار در گروه‌های سنی 35 تا 64 سال بود (5).

برای کاهش رفتار غیربهداشتی لازم است عوامل مؤثر بر آن شناخته شوند. بعضی از مطالعات عوامل مؤثر بر استعمال دخانیات، به ویژه در دانش­آموزان را بررسی کرده‌اند (6-8)؛ اما در رابطه با عوامل پیشگویی‌کننده استعمال دخانیات در افراد 30-50 ساله ایرانی مطالعه‌ای یافت نشد. همچنین برای بررسی و فهم رفتار سیگار کشیدن از نظریه‌ها و الگو‌های مختلف علوم رفتاری استفاده شد. یکی از این الگو‌ها، الگوی فرانظری یا مراحل تغییر[1] است (9). پروچسکا و دی­کلمنته[2] این الگو را به‌عنوان الگوی کلی تغییر رفتار پیشنهاد داده‌اند (10) که در سال 1997 بازنگری شد (11). در این الگو فرض بر این است که رفتار در طی یک سری از مراحل انجام می‌گیرد و شامل چهار سازه مراحل و فرایندهای تغییر، خودکارآمدی و موازنه تصمیم‌گیری است (12). بر اساس این الگو، افراد برای تغییر از 5 مرحله شامل پیش‌تفکر، تفکر، آمادگی، عمل و نگهداری می‌گذرانند. مرحله پیش‌تفکر[3] مرحله‌ای است که فرد تمایل ندارد تا 6 ماه آینده تغییر نموده و رفتار بهداشتی را اتخاذ نماید. در مرحله تفکر[4] فرد به تغییر در شش ماه آینده فکر می‌کند، اما هنوز از آمادگی کامل برای تغییر برخوردار نیست. در مرحله آمادگی،[5] فرد برای تغییر آماده است و مقدمات شروع رفتار را فراهم می‌کند. در مرحله عمل،[6] فرد رفتار خود را تغییر داده است؛ اما مدت آن کمتر از 6 ماه است. در مرحله نگهداری،[7] فرد بیش از شش ماه است که تغییر رفتار داده است (13).

برای بررسی و فهم سیگار کشیدن در ایران مطالعات محدودی صورت گرفته است. بنابراین، مطالعه حاضر با هدف تعیین عوامل پیش‌بینی‌کننده مصرف سیگار در بین افراد 30-50 سال شهر اراک بر اساس الگوی فرانظری در 1393 انجام شد.

 

مواد و روش‌ها

در این مطالعه مقطعی– تحلیلی، 328 نفر از افراد 30-50 سال سیگاری شهر اراک در سال 1393 مورد بررسی قرار گرفتند. حجم نمونه بر اساس شیوع استعمال سیگار در استان مرکزی (27%)، آلفای 05/0 و بتای 20/0 و با استفاده از فرمول برآورد نسبت محاسبه شد (14). برای نمونه‌گیری، شهر اراک به چهار قسمت (شمال، جنوب، شرق و غرب) تقسیم شد و با مراجعه به مراکز و پایگاه‌های بهداشتی موجود در هر منطقه، از پرونده‌های خانوار به‌طور تصادفی تعدادی پرونده (بر اساس نسبت جمعیت مرکز به جمعیت کل مراکز) انتخاب شد. از افراد 30-50 ساله سیگاری هر خانوار (هر خانوار یک نفر) برای حضور در مرکز بهداشتی محله دعوت شد. در صورتیکه افراد به مراکز مراجعه نمی­کردند، به درب منزل و محل کارشان مراجعه ­شد. اگر خانوار فرد دارای معیار ورود به مطالعه نبود، پرونده دیگری به­طور تصادفی انتخاب می­شد. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: سیگاری بودن یا سابقه مصرف سیگار (مصرف حداقل یک نخ سیگار در روز)، سن بین 30-50 سال و داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن.

ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه‌های الگوی فرانظری بود. برای سنجش مراحل تغییر سیگار کشیدن از پرسشنامه دی­کلمنته و همکاران (15) و ولیسر و همکاران (16) استفاده شد. موقعیت‌های وسوسه‌انگیز مصرف سیگار با پرسشنامه وسوسه ولیسر و همکاران (17) شامل 9 سؤال با طیف لیکرت 5 قسمتی (از به‌هیچ‌وجه تا خیلی زیاد) و دامنه نمره 9-45 بررسی شد. فرایندهای تغییر با پرسشنامه پروچسکا و همکاران (18)، که شامل 20 عبارت با طیف لیکرت 5 قسمتی (از هرگز تا همیشه) و دامنه نمرات 20-100 بود، ارزیابی گردید. در این پرسشنامه، 10 عبارت مربوط به فرایندهای شناختی مصرف سیگار و 10 عبارت مربوط به فرایندهای رفتاری مصرف سیگار بودند. تعادل تصمیم‌گیری با پرسشنامه ولیسر و همکاران (19) که شامل 6 سؤال به‌صورت طیف لیکرت 5 رتبه‌ای (از مهم نیست تا به‌شدت مهم است) و دامنه نمرات بین 6-30 نمره ارزیابی شد. سه سؤال این پرسشنامه مربوط به فواید مصرف سیگار و سه سؤال دیگر مربوط به مضرات مصرف سیگار بود. روایی و پایایی این پرسشنامه در ایران در مطالعه شریفی­راد و همکاران (20) مورد تائید قرارگرفته است. در مطالعه حاضر، پایایی ابزار از طریق انجام یک مطالعه مقدماتی بر روی 30 فرد سیگاری بررسی شد که مقادیر آلفای کرونباخ پرسشنامه بالای 89/0 به­دست­آمد.

برای جمع‌آوری داده‌ها، بعد از امضاء رضایت‌نامه توسط شرکت‌کنندگان، پرسشنامه‌ها به‌وسیله مصاحبه تکمیل شدند. زمان تکمیل هر پرسشنامه حدود 20 دقیقه طول کشید. داده‌های جمع‌آوری‌شده وارد SPSS 20 شده و از طریق آمار توصیفی (توزیع فراوانی، میانگین، انحراف معیار و...) و همچنین از طریق آمار تحلیلی با استفاده از آزمون آنالیز واریانس، آزمون تعقیبی توکی، همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی[8] مورد تجزیه ‌و تحلیل قرار گرفت. سطح اطمینان نیز 95% در نظر گرفته شد.

 

یافته­ها

میانگین و انحراف­معیار سن 328 فرد شرکت‌کننده در این مطالعه 6/6 ± 7/37 سال، تعداد سال‌های مصرف سیگار بین 1 تا 36 سال با میانگین 3/7 ± 32/17 سال، حداقل و حداکثر سن شروع مصرف سیگار افراد 8 تا 43 سال با میانگین و انحراف معیار 56/5 ± 15/20 سال، تحصیلات افراد بین صفر تا 16 سال با میانگین و انحراف معیار 6/3 ± 85/8 سال، تعداد نخ‌های مصرفی سیگار در روز از صفر تا 40 نخ با میانگین 17/10 ± 66/17 نخ سیگار در روز بود. از تعداد کل، 21 نفر (4/6%) در زمان پژوهش سیگار نمی‌کشیدند و 114 نفر (8/34%) افراد علاوه بر سیگار از قلیان نیز استفاده می‌کردند. بیشتر شرکت­کنندگان در مطالعه مرد (7/91%)، متأهل (4/60%) و دارای شغل آزاد (5/52%) بودند. همچنین تمام دوستان بیشتر افراد شرکت‌کننده (6/36%) سیگاری بودند (جدول 1).

جدول 1. توزیع فراوانی متغیرهای جمعیت‌شناختی افراد شرکت‌کننده در مطالعه

انحراف معیار

میانگین

 متغیر کمی

6/6

6/3

56/5

17/10

7/37

85/8

15/20

66/17

سن

تحصیلات (سال رسمی)

سن شروع مصرف

مدت‌زمان مصرف (سال)

درصد

تعداد

 

متغیر کیفی

7/91

352

مرد

جنس

3/8

32

زن

100

328

کل

5/52

172

آزاد

شغل

5/37

123

کارگر

1/6

20

کارمند

6/0

2

خانه‌دار

3/3

11

بیکار

100

328

کل

5/9

31

جداشده

تأهل

4/3

11

همسر مرده

4/60

198

متأهل

7/26

88

مجرد

100

328

کل

6/36

120

تمام دوستان

دوستان سیگاری

7/20

68

اکثر دوستان

2/32

109

نصف دوستان

6/9

31

هیچ‌کدام

100

328

کل

 

ازنظر قرار گرفتن در مراحل تغییر، 173 نفر (7/52%) در مرحله پیش‌تفکر، 81 نفر (7/24%) در مرحله تفکر، 52 نفر (9/15%) در مرحله آمادگی، 9 نفر (7/2%) در مرحله عمل و 13 نفر (4%) در مرحله نگهداری بودند. به­عبارتی دیگر، بیشتر افراد شرکت‌کننده در مرحله پیش‌تفکر بودند.

میانگین نمره فرآیندهای تغییر، وسوسه، فوائد و مضرات مصرف سیگار در مراحل مختلف تغییر تفاوت معنا‌داری داشت (جدول 2). آزمون تعقیبی توکی نشان داد در فرایندهای تغییر مرحله پیش‌تفکر با مراحل دیگر، در وسوسه و فواید مراحل نگهداری و عمل با سه مرحله قبل و در مضرات مصرف سیگار مراحل نگهداری، عمل و آمادگی با مرحله پیش‌تفکر تفاوت معنادار داشتند.

 

جدول 2. مقایسه میانگین و انحراف معیار سازه‌های الگو فرانظری در مراحل تغییر استعمال سیگار

سازه‌های الگو

پیش‌تفکر (PC)

تفکر (C)

آمادگی (P)

عمل (A)

نگهداری (M)

میانگین کل

F

p

آزمون تعقیبی توکی

فرآیندهای تغییر

89/13 ± 40/54

56/12 ± 86/59

81/14 ± 77/62

16/3 ± 11/57

54/10 ± 69/59

77/13 ± 35/57

99/4

001/0

M,A, P,C >PC

وسوسه سیگار کشیدن

29/7 ± 19/28

29/7 ± 22/29

74/6 ± 15/30

32/1 ± 33/34

65/1 ± 31/33

09/7 ± 12/29

3/47

009/0

M,A>P,C,PC

فواید سیگار کشیدن

90/2 ± 91/7

48/2 ± 02/8

95/2 ± 61/8

58/1 ± 44/11

38/3 ± 92/10

91/2 ± 27/8

6/83

001/0

M,A>P,C,PC

مضرات سیگار کشیدن

23/3 ± 51/8

21/3 ± 64/9

70/2 ± 52/10

83/1 ± 88/10

65/2 ± 77/9

19/3 ± 22/9

69/5

001/0

M,A,P>PC

 

در رابطه با همبستگی بین میزان استعمال دخانیات و مراحل تغییر ترک استعمال دخانیات با سازه­های الگوی فرانظری، همان‌طور که در جدول 3 مشخص است، سازه مراحل تغییر، مضرات مصرف، سن و سن شروع مصرف با میزان استعمال دخانیات همبستگی منفی معنا­دار داشتند (001/0> p). در مورد همبستگی سازه­ها با مراحل تغییر ترک استعمال دخانیات، همه سازه­ها با مراحل تغییر رفتار مصرف دخانیات همبستگی مثبت داشتند. به طوری که مضرات مصرف، فواید مصرف، وسوسه، سن و فرآیندهای تغییر، بیشترین همبستگی را با سازه مراحل تغییر نشان دادند (001/0> p). ولی از عوامل جمعیت‌شناختی فقط تحصیلات با مراحل تغییر همبستگی معنا­دار منفی داشت.

جدول 3. ماتریس همبستگی سازه‌های الگو مراحل تغییر و متغیر جمعیت‌شناختی با میزان مصرف دخانیات و مراحل تغییر

 

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1- مصرف دخانیات

1

 

 

 

 

 

 

 

 

2- مراحل تغییر رفتار

**310/0-

1

 

 

 

 

 

 

 

3- فرآیندهای تغییر

049/0-

**023/0

1

 

 

 

 

 

 

4-وسوسه

029/0-

**160/0

023/0

1

 

 

 

 

 

5- فواید مصرف دخانیات

090/0-

**220/0

*120/0

**364/0

1

 

 

 

 

6- مضرات مصرف دخانیات

*127/0-

**228/0

**490/0

**203/0

**299/0

1

 

 

 

7- سن (سال)

*131/0-

*122/0

060/0-

042/0

038/0

*107/0

1

 

 

8- تحصیلات (سال)

043/0

*106/0-

073/0

089/0-

088/0-

51/0-

**510/0

1

 

9- سن شروع مصرف

*220/0-

007/0

039/0

**144/0-

046/0

048/0

**262/0

068/0

1

* 05/0>p  **015/0>p

 

در رابطه با متغیرهای پیشگویی‌کننده میزان مصرف سیگار، رگرسیون خطی مرحله­ای[9] مشخص کرد که متغیرهای مراحل تغییر (001/0>p ، 46/0- = 2R)، وسوسه (001/0>p ، 18/0=2R)، مضرات مصرف سیگار (001/0> p ، 17/0=2R)، سن شروع مصرف سیگار (006/0>p ، 14/0- =2R)، فرایند تغییر تسکین نمایشی (015/0> p ، 12/0- =2R) و تعداد دوستان سیگاری (048/0> p ، 10/0=2R) پیشگویی‌کننده میزان مصرف سیگار روزانه بودند. این الگو توانست 37% از واریانس مصرف سیگار را پیش‌بینی کند (جدول 4).

جدول 4. مدل رگرسیونی خطی مرحله‌ای پیشگویی‌کننده مصرف سیگار افراد شرکت‌کننده در مطالعه

پیش‌بینی‌کننده

B

انحراف استاندارد

Beta

t

p

عدد ثابت

90/18

57/3

 

29/5

001/0

مراحل تغییر

28/4-

48/0

45/0-

83/8-

001/0

وسوسه

24/0

07/0

17/0

41/3

001/0

سن شروع مصرف سیگار

25/0-

09/0

14/0-

77/2-

006/0

مضرات مصرف سیگار

54/0

17/0

17/0

20/3

001/0

فرایند تغییر (تسکین نمایشی)

59/0-

24/0

12/0-

45/2-

015/0

تعداد دوستان سیگاری

85/0

43/0

10/0

97/1

048/0

         37/0 = 2R

 

بحث

با توجه به اینکه استعمال دخانیات قابل‌پیشگیری‌ترین علت مرگ‌ومیر در جهان (علت حداقل یک‌چهارم همه مرگ‌های ناشی از بیماری‌های قلبی در سراسر جهان) است، یافتن مهم‌ترین عوامل مؤثر بر مصرف آن ضروری به نظر می‌رسد. مدل رگرسیونی در این مطالعه توانست 37% از واریانس مصرف سیگار را پیش­بینی کند. در این الگوی مراحل تغییر رفتار، وسوسه، مضرات مصرف، سن شروع مصرف سیگار، فرایند تغییر و تعداد دوستان سیگاری قوی‌ترین پیشگویی‌کننده‌های مصرف سیگار بودند. از بین این متغیرها، مراحل تغییر، سن شروع مصرف و فرایند تسکین نمایشی به‌طور معکوس میزان مصرف سیگار را پیش‌بینی کردند. به این معنا که با پیشرفت در مراحل تغییر، میزان مصرف سیگار کاهش می‌یابد؛ که مطابق با اصول الگو فرانظری است. در یافته‌های پروچسکا و همکاران (21) در سال 1985 فرآیندهای تغییر «افزایش آگاهی» و «خودارزشیابی مجدد»، وسوسه و مضرات مصرف سیگار قوی‌ترین پیشگویی‌کننده‌های پیشرفت در مراحل تغییر مصرف سیگار بودند. در مطالعه پروچسکا و همکاران افزایش آگاهی و وسوسه به‌صورت معکوس این پیشرفت را پیشگویی می‌کردند. ولی در مطالعه حاضر وسوسه، به‌صورت مثبت، مصرف سیگار را پیشگویی ‌کرد. دلیل تفاوت نیز به دلیل نوع متغیر وابسته است که در مطالعه ما میزان مصرف سیگار و در مطالعه پروچسکا و همکاران پیشرفت در مراحل تغییر بود. پس در واقع نتایج هر دو مطالعه از این موضوع حمایت می‌کنند که هر چقدر وسوسه کمتر باشد، احتمال مصرف سیگار کمتر می‌شود.

مطالعه کارلسون و همکاران (22) در سال 2003 نشان داد مضرات درک‌شده ناشی از مصرف سیگار به همراه فرآیند «مدیریت تقویت» به‌طور معنا‌داری در افراد غیرسیگاری بیشتر از افراد سیگاری است؛ که در این رابطه در مطالعه یاسین و همکاران (23) در سال 2013 فواید مصرف سیگار و فرآیند «رهایی خود» پیشگویی‌کننده عود مصرف سیگار بودند. همان‌طور که ملاحظه می‌شود در مطالعات مختلف، فرایندهای متفاوتی پیشگویی‌کننده بودند. در مطالعه حاضر فرایند تسکین نمایشی پیشگویی‌کننده مصرف سیگار بود. این فرایند موجب افزایش برانگیختگی عاطفی در مورد رفتار غیربهداشتی شخص گردیده و تأکید بر آرامشی دارد که می‌تواند از تغییر رفتار به ­دست ­آید. درواقع این حالت، تجربیات عاطفی را که به دنبال انجام یک رفتار مناسب یا نامناسب ممکن است بروز کند را نشان می‌دهد؛ مثل آشکار ساختن احساسی مانند ترس. یونانیان باستان یکی از بهترین روش‌های تسکین شخصی و بهبود رفتاری را برانگیختن هیجان‌ها می‌دانستند. اگر فرد هیجان‌ها را به‌صورت مستقیم آزاد کند، مخزن انرژی آن‌ها تخلیه‌شده از شر نشانه‌ها خلاص می‌شود. یعنی به فرد کمک می­کند تا هیجان‌های خود را آزاد کرده و از ستیز با آن‌ها رهایی یابد. افراد ممکن است با مشاهده یا شنیدن مطالبی در مورد کسانی که تغییر می‌کنند و یا از طریق گذاشتن خودشان به جای آنها به‌صورت هیجانی به حرکت درآیند.

در مطالعه حاضر هرچقدر افراد تعداد بیشتری سیگار می‌کشیدند، مضرات مصرف آن را نیز بیشتر درک می‌کردند؛ این موضوع شاید به این دلیل باشد که افراد با استعمال کمتر سیگار، خود را در معرض مضرات مصرف سیگار نمی‌بینند.

بر اساس نتایج، هر چه سن شروع مصرف سیگار پایین‌تر می­رفت، احتمال استعمال تعداد نخ­های سیگار افزایش می‌یافت. همچنین هر چه تعداد دوستان سیگاری نیز بیشتر بودند، این احتمال افزایش می‌یافت که این مورد مشابه مطالعه شریفی­راد و همکاران (20) در سال 1391 بود.

بیشتر افراد شرکت‌کننده در مطالعه (7/52%) در مرحله پیش‌تفکرِ رفتار استعمال دخانیات بودند. به این معنی که هیچ تصمیمی برای ترک سیگار حداقل تا شش ماه آینده نداشتند؛ که مشابه بسیاری از مطالعات انجام‌گرفته دیگر در ایران بود (19، 24-26).

بر اساس نتایج این مطالعه پیشنهاد می‌شود در مداخلات ترک استعمال دخانیات، افراد را بر اساس مراحل تغییر طبقه‌بندی کرده و برای مراحل مختلف برنامه‌های آموزشی متفاوتی ارائه شود. همچنین در برنامه آموزشی به مضرات مصرف سیگار تأکید شده و به مددجویان نحوه کنترل وسوسه آموزش داده شود. همچنین افرادی که تصمیم به ترک سیگار دارند، از هم‌نشینی با دوستان سیگاری منع شوند. در ضمن، به علت اینکه تعداد نخ سیگار مصرفی در بزرگ‌سالی به سن شروع مصرف هم بستگی دارد، لازم است برنامه‌های ویژه پیشگیری از استعمال دخانیات برای نوجوانان طراحی و اجرا شود.

از محدودیت‌های این مطالعه جمع‌آوری داده­ها به‌صورت خودگزارش‌دهی بود که می‌تواند احتمال خطا را به علت احتمال گزارش‌های غیرواقعی افزایش دهد.

نتیجه‌گیری: اکثر شرکت‌کنندگان در این مطالعه در مرحله پیش‌تفکرِ ترک استعمال سیگار قرار داشتند. مدل رگرسیونی در این مطالعه توانست 37% از واریانس مصرف سیگار را پیش‌بینی کند. در این الگو، مراحل تغییر رفتار، وسوسه، مضرات مصرف، سن شروع مصرف سیگار، فرایند تغییر تسکین نمایشی و تعداد دوستان سیگاری قوی‌ترین پیشگویی‌کننده‌های مصرف سیگار بودند. از بین این متغیرها، مراحل تغییر، سن شروع مصرف و فرایند تسکین نمایشی به‌طور معکوس میزان مصرف سیگار را پیش‌بینی کردند.

 

سپاسگزاری

این مطالعه برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد آموزش بهداشت مصوب در دانشگاه علوم پزشکی اراک در با کد اخلاق 12-156-92 است. از معاونت پژوهشی دانشگاه و همه افرادی که ما را در انجام این تحقیق یاری نمودند کمال تشکر داریم.

 

References:

1.       Nonnemaker J, Rostron B, Hall P, MacMonegle A, Apelberg B. Mortality and economic costs from regular cigar use in the United States, 2010. American journal of public health. 2014;104(9):e86-e91. Abstract/FREE Full Text

 

2.       Shahbazi H , Baghianimoghadam MH, Zinalabediny M, Amoie A , Zolghadr R. View of the people on the impact of visual media on the prevention and incidence of smoking among adolescents and young adults.Iranian Journal of Health Education and Health Promotion. 2013;1(3):33-46

Abstract/FREE Full Text

 

3.       Organization World Health. World Health Organization: process for a global strategy on diet, physical activity and health. 2003.

View Link

 

4.       Mathers CD, Loncar D. Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030. PLoS Med. 2006;3(11):e442.

Abstract/FREE Full Text

 

5.       Mehrabi S, Delavari A, Moradi G, Esmailnasab EN, Pooladi A, Alikhani S, et al. Smoking among 15-to 64-year-old Iranian people in 2005. Iranian Journal of Epidemiology. 2007;3(1):1-9.

Abstract/FREE Full Text

 

6.       Rahmanian K, Jafarzadeh A, Khalooei A. Determinants of Smoking Behavior among high School students in Jahrom. Payavard Salamat. 2010;4(2):88-96.

Abstract/FREE Full Text

 

7.       Charkazi A, Heshmati H, Neirizi O. Explaining Smoking among Students at Golestan University of Medical Sciences Based on BASNEF Model. J Health Syst Res. 2012;7(6):986-93.

Abstract/FREE Full Text

 

8.       Divsalar K, Nakhaei N. Prevalence and correlates of cigarette smoking among students of two universities in Kerman, Iran. Journal OF Babol university of medical sciences (JBUMS) 2008; 4(45): 78-83.

Abstract

 

9.       Prochaska JO DC. Stage and processes of self-change of smoking: Toward and integrative model. Consult Clin Psychol. 1983;51(3):390-5.

Abstract/

 

10.   Coulson N, Buchanan H. Student attendance at dental checkups: An application of the Transtheoretical Model. Health Education Journal. 2002;61(4):309-19.

Abstract

 

11.    Prochaska JO. Transtheoretical model of behavior change.  Encyclopedia of behavioral medicine: Springer; 2013. p. 1997-2000.

 Abstract/FREE Full Text

 

12.   Bartholomew LK, Parcel GS, Kok G, Gottlieb NH. Planning health promotion programs: an intervention mapping approach: John Wiley & Sons; 2011.

View Link

 

13.   Carlson LE, Taenzer P, Koopmans J, Casebeer A. Predictive value of aspects of the Transtheoretical Model on smoking cessation in a community-based, large-group cognitive behavioral program. Addictive behaviors. 2003;28(4):725-40.

Abstract

 

14.   Ebadi M, Vahdaninia M, Azin A, Aeenparast A, Omidvari S, Jahangiri K, and et al. Prevalence of tobacco consumption: Iranian health perception survey. payesh 2011; 10(2):365-372.

Abstract/FREE Full Text

 

15.   DiClemente CC, Prochaska JO, Fairhurst SK, Velicer WF, Velasquez MM, Rossi JS. The process of smoking cessation: an analysis of precontemplation, contemplation, and preparation stages of change. Journal of consulting and clinical psychology. 1991;59(2):295.

Abstract

 

16.   Velicer WF, Fava JL, Prochaska JO, Abrams DB, Emmons KM, Pierce JP. Distribution of smokers by stage in three representative samples. Preventive medicine. 1995;24(4):401-11.

Abstract

 

17.   Velicer WF, DiClemente CC, Rossi JS, Prochaska JO. Relapse situations and self-efficacy: An integrative model. Addictive behaviors. 1990;15(3):271-83.

Abstract/FREE Full Text

 

18.   Prochaska JO, Velicer WF, DiClemente CC, Fava J. Measuring processes of change: applications to the cessation of smoking. Journal of consulting and clinical psychology. 1988;56(4):520.

Abstract/FREE Full Text

 

19.   Velicer WF, DiClemente CC, Prochaska JO, Brandenburg N. Decisional balance measure for assessing and predicting smoking status. Journal of personality and social psychology. 1985;48(5):1279.

Abstract

 

20.   Sharifirad G, Charkazi A, Berdi-Ghourchaei A, Shahnazi H, Moudi M. Smoking Behavior Based on Stages of Change Model Among Iranian Male Students in 2009-2010 Academic Year. Zahedan Journal of Research in Medical Sciences. 2012;14(1):13-7.

Abstract/FREE Full Text

 

21.   Prochaska JO, DiClemente CC, Velicer WF, Ginpil S, Norcross JC. Predicting change in smoking status for self-changers. Addictive behaviors. 1985;10(4):395-406.

Abstract

 

22.   Carlson LE, Taenzer P, Koopmans J, Casebeer A. Predictive value of aspects of the Transtheoretical Model on smoking cessation in a community-based, large-group cognitive behavioral program. Addictive behaviors. 2003;28(4):725-40.

Abstract

 

23.   Yasin SM, Retneswari M, Moy FM, Taib KM, Isahak M, Koh D. Testing the Transtheoretical Model in Predicting Smoking Relapse among Malaysian Adult Smokers Receiving Assistance in Quitting. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 2013;14(4):2317-23.

Abstract/FREE Full Text

 

24.   Tawafian S, Agha Molaee T, Zare Sh. Applying the transtheoretical model to stages of change of smoking among adult population in Bndar Abas. Payesh. 2009;8(3):263-9.

Abstract/FREE Full Text

 

25.   Mazloomy S, Daraee M, Yasini Ardakani M. The Stages of Change in Smoking Cessation Among Smokers of Khorramabad. JSSU 2010; 18(3):170-178

Abstract/FREE Full Text

 

26.   Sharifirad GH. Smoking behavior among male student’s bases on trans-theoretical model. Journal of Fundamentals of Mental Health. 2012;4(52):386-95

Abstract/FREE Full Text

 

 


[1] Transtheoretical Model (TTM) or stages of change

[2] Prochaska & DiClemente

[3] precontemplation 

[4] contemplation

[5] preparation

[6] action

[7] maintenance

[8] stepwise

[9] stepwise