Breastfeeding Behaviors
predictive factors
Predictive Factors Associated with Breastfeeding
Initiation and Duration Behaviors of 6-months Postpartum Mothers Referred to
Health Centers in the City of Qazvin Based on Theory of Planned Behavior
Amir Pakpour, 1*
Mehran Alijanzadeh,2 Mahnaz Pouresmaeil,3
Fahimeh Taherkhani,4 Rana Mohammadgholiha4 & Narges
Jozi4
*1. Assistant Professor in Health
Education, Social Determinants of Health Research Center, Qazvin University of
Medical Sciences (QUMS), Qazvin,
Iran (Corresponding author) Tel:
02833239259 Pakpour_amir@yahoo.com
2. Ph.D. Candidate in Health Care
Management, Social Determinants of Health Research Center, QUMS, Qazvin, Iran
3. MSc in Health Education, Social Determinants
of Health Research Center, QUMS, Qazvin, Iran
4. BSc in Public Health, Social
Determinants of Health Research Center, QUMS, Qazvin, Iran
ABSTRACT
Background and objective: Exclusive breastfeeding (EBF) is an important issue in the field of
children's health promotion. The aim of this study was to identify the
predictive factors of breastfeeding behaviors in order to improve the quality
of breastfeeding among Iranian mothers.
Materials and methods: A longitudinal study was conducted to
collect the data from a large sample of 1445 six-months postpartum mothers
referred to health centers in the city of Qazvin, Qazvin province, Iran in
2014. Demographic variables and the constructs of Theory of Planned Behavior
(TBP) were measured by a questionnaire. Use of Pearson and Spearman correlation
tests along with analysis of variance were conducted to investigate potential
associations. Then both hierarchal multiple regression and logistic regression
were applied to identify potential determinative factors through SPSS version
21.00.
Results: The average age of the participants
was 28.6±5.5 and the majority of maternal were housewives (75.2%). Variables
such as age, income, employment and primiparity were associated with EBF (p
< 0.05). The constructs of TPB could significantly predict the EBF behavior,
which accounts for 59% of the variance among the predicting factors.
Self-identity and moral norms could increase the variance by an additional 15%.
Younger mothers with lower education levels and insufficient income were at
higher risk of EBF cessation.
Conclusion: Interventions to promote knowledge, attitude and behavioral
control towards EBF among the young mothers with low socioeconomic status
should be considered.
Paper Type: Research Article.
Keywords:
Breastfeeding behavior, Exclusive
breastfeeding (EBF), Theory of Planned Behavior (TPB), Breastfeeding predictive
factors, Iranian mothers, Qazvin.
|
u Citation: Pakpour A., Alijanzadeh
M., Pouresmaeil M., Taherkhani F., Mohammadgholiha R., Jozi N. Predictive Factors
Associated with Breastfeeding Initiation and Duration Behaviors of 6-months
Postpartum Mothers Referred to Health Centers in the City of Qazvin Based on
Theory of Planned Behavior. Iran J Health Educ Health Promot. Spring 2016;4(1) |
عوامل
پیشگوییکننده
رفتار شیردهی
مادران
عوامل پیشگوییکننده
آغاز و تداوم
رفتار شیردهی
در مادران
دارای کودک 6
ماهه مراجعهکننده
به مراکز
بهداشتی
درمانی شهر
قزوین بر اساس
الگوی رفتار
برنامهریزیشده
امیر
پاکپورحاجی آقا،1*
مهران علیجان
زاده،2
مهناز
پوراسماعیل،3
فهیمه
طاهرخانی،4
رعنا محمدقلیها4
و نرگس
جوزی4
*1. استادیار
آموزش
بهداشت، مرکز
تحقیقات
عوامل اجتماعی
مؤثر بر
سلامت،
دانشگاه علوم
پزشکی قزوین،
قزوین، ایران
(نویسنده
مسئول) تلفن: 02833239259 pakpour_amir@yahoo.com
2. دانشجوی
دکتری تخصصی
مدیریت
بهداشت و
درمان، مرکز
تحقیقات
عوامل اجتماعی
مؤثر بر
سلامت،
دانشگاه علوم
پزشکی قزوین،
قزوین، ایران
3. کارشناسیارشد
آموزش
بهداشت، مرکز
تحقیقات
عوامل اجتماعی
مؤثر بر
سلامت،
دانشگاه علوم
پزشکی قزوین،
قزوین، ایران
4. کارشناسی
بهداشت عمومی،
مرکز تحقیقات
عوامل اجتماعی
مؤثر بر سلامت،
دانشگاه علوم
پزشکی قزوین،
قزوین، ایران
چکیده
زمینه
و هدف: تغذیه
انحصاری با شیر
مادر موضوعی
مهم در زمینه
ارتقا سلامت
کودکان است.
هدف از این
مطالعه شناسایی
عوامل مرتبط پیشگوییکننده
رفتار شیردهی
بهمنظور
شناخت رفتار شیردهی
در مادران ایرانی
بود.
مواد
و روشها: مطالعه
حاضر بهصورت
طولی انجام
شد. نمونه
پژوهش 1445 از
مادران دارای
کودک شش ماهه
مراجعهکننده
به مراکز
بهداشتی شهر
قزوین در سال 1393
بودند. متغیرهای
جمعیتشناختی
و سازههای
نظریه رفتار
برنامهریزیشده
توسط
پرسشنامه
اندازهگیری
شد. ارتباط
عوامل با استفاده
از ضریب
همبستگی اسپیرمن
و پیرسون سنجیده
شد. برای تجزیه
وتحلیل سایر
دادهها از
رگرسیون
سلسله مراتبی
و رگرسیون
لجستیک با
استفاده از SPSS ورژن 21
استفاده شد.
یافتهها:
میانگین
سن مادران
شرکتکننده
در مطالعه
برابر5/5±6/28 سال
بود. 2/75% مادران
خانهدار
بودند. متغیرهای
همچون سن،
درآمد،
اشتغال و نخستزایی
با تغذیه
انحصاری با شیر
مادر رابطه
معنادار داشت
(05/0p<). سازههای
نظریه رفتاری
برنامهریزیشده
بهطور
معناداری تغذیه
انحصاری با شیر
مادر را با پیشبینی
59% واریانس
عوامل پیشبینی
نمود. خودهویتی
و هنجارهای
اخلاقی
توانست واریانس
را تا مقدار 15%
افزایش دهد.
همچنین
مادران جوان و
با سطح آموزش
پایین و درآمد
ناکافی، ریسک
بالاتری در
جهت توقف شیردهی
داشتند.
نتیجهگیری: بهمنظور
بهبود شیردهی
انحصاری باید
مداخلات لازم
در جهت ارتقا
دانش، نگرش و
کنترل رفتاری
بین مادران
جوان با وضعیت
اقتصادی
اجتماعی پایین
بهمنظور
بهبود شیردهی
انحصاری در
نظر گرفته
شود.
نوع
مقاله: مطالعه
پژوهشی.
کلیدواژه:
رفتار
شیردهی، تغذیه
انحصاری با شیر
مادر، نظریه
رفتار برنامهریزیشده،
عوامل پیشگوییکننده
شیردهی، مادران
ایرانی، قزوین.
|
t استناد: پاکپورحاجی
آقا الف.، علیجان
زاده م.،
پوراسماعیل
م.، طاهرخانی
ف.، محمدقلیها
ر.، جوزی ن.
عوامل پیشگوییکننده
آغاز و تداوم
رفتار شیردهی
در مادران
دارای کودک 6
ماهه مراجعهکننده
به مراکز
بهداشتی
درمانی شهر
قزوین بر
اساس الگوی
رفتار
برنامهریزیشده.
فصلنامه
آموزش
بهداشت و
ارتقاء
سلامت. بهار
1395؛4(1) |
مقدمه
امروزه، توجه ملي بر
اين نكته معطوف شده است كه سالهای اوليه عمر،
بهعنوان فرصت طلائي بر پيشبرد
سلامت
كودك مؤثر است (1).
یکی از مهمترین
راههای
بهبود سلامت
کودکان در
جوامع مختلف شیردهی
است. مطابق با یافتههای
یونیسف بیش از
سه هزار کودک
هرروزه از بیماریهای
عفونی به علت
تغذیه با بطری
شیر میمیرند
و 5/1 میلیون
کودک سالانه
به دلیل تغذیه
نشدن با شیر
مادر به سمت
مرگ سوق پیدا
میکنند (2).
در اواخر دهه
1990، مادران
نسبت به مزایای
شیر مادر آگاهی
بیشتری یافته
بودند و اغلب
آنها تغذیه
با شیر مادر
را برای کودک
خود انتخاب میکردند.
اما تأثیر برخی
از عوامل منجر
به این شد که
رفتارهای غلط
شیردهی از خود
نشان دهند و
فوراً شیردهی
را قطع کرده و
تغذیه کمکی را
برای کودک خود
آغاز کنند؛ این
امر صدمات جسمی،
روانی و
اقتصادی-
اجتماعی جبرانناپذیری
به کودک و
درنهایت
جامعه وارد می
کند (3).
شیرمادر،
تغذیه ای
مطلوب برای
رشد و تکامل
کودکان است؛ شیردهی
مادر تأثیرات
عاطفی و زیستی
به سزایی بر
سلامت خودِ
مادر و نیز
کودک دارد (4-5). سازمان
جهانی بهداشت
تغذیه انحصاری
با شیر مادر
را تا سن 6 ماهگی
برای کودکان
توصیه کرده
است (6).
تغذیه با شیر
مادر فواید بسیاری
برای مادر و
نوزاد دارد؛
کلستروم
موجود در شیر
مادر حاوی
مقادیر زیادی
ایمونوگلوبولین
و مواد مغذی
است که نوزاد
را در مقابل بیماریها
ازجمله بیماریهای
عفونی مانند بیماریهای
اسهالی، ذاتالریه
و اختلالات
آلرژیک مانند
آسم و اگزما ایمن
میکند (7).
طبق نظر
سازمان جهانی
بهداشت، شروع
تغذیه با شیر
مادر در ساعت
اول تولد، میزان
مرگومیر
نوزاد را 19 تا 22%
کاهش میدهد (8).
مطالعه اولانگ
و همكاران
(9) نشان
دادند که فقط56%
کودکان ایراني تا چهارماهگی و 28% تا ششماهگی تغذیه انحصاری با شیر مادر داشتند؛ این میزان کمتر
از میزان پیشنهادی سازمان جهاني بهداشت بود.
مطالعه پیمایش
ملی پایش و
ارزشیابی
پکپارچه[1]
در سال 1384 در ایران
نشان داد که میزان
تغذیه انحصاری
با شیر مادر
در کودکان زیر6
ماه 1/23% است؛ که این
میزان در
استان قزوین 9/31%
بود (10).
اگرچه در بیشتر
موارد
تغذیه
با شیر مادر
در بدو تولد
شروع میشود اما ادامه شیردهی، به
ویژه
بهصورت
انحصاري از
شیر مادر،
در
مواردي نادیده گرفته میشود (11).
در این
زمینه، شناسایی عوامل مؤثر بر شیردهی مادران
حائز
اهمیت است؛ این
امر به خاطر
هدایت
برنامههای ترویج تغذیه شیر مادر با تمرکز بر
این عوامل
در
جهت افزایش توانایی و تمایل
مادران به
شیردهی است. در
مطالعه
اولانگ و
همکاران قطع شیردهی
در شهرها بیشتر
از روستاها
بود و مهمترین
دلایل قطع شیردهی
قبل از 6 ماهگی
توصیه پزشک (54%)،
ناکافی بودن شیر
مادر (28%) و پس از 6
ماهگی ناکافی
بودن شیرمادر
(45%)، بیماری
مادر و مصرف
دارو (10%)، بیماری
کودک (6%) شاغل
بودن مادر (3%)
بود. نتایج نیز
نشان داد
استفاده از
بطری و پستانک
منجر به افزایش
احتمال قطع شیردهی
میشود (9).
مکیدن صحیح و مکرر
شیر در وضعیت مناسب و در روزهاي اول و سایر
موارد مانند
آرامش
خاطر و نگرانینداشتن مادر، سابقه قبلی زایمان و سابقه قبلی شیردهی موفق، حمایت همسر و افراد خانواده و نیز اطمینان خاطر
از تأمین اقتصادي و شغلی
میتواند
نقش
مؤثري در تداوم شیردهی داشته باشد. درحالیکه
هماتاق نبودن مادر
و نوزاد، شیردهی دیرتر، شروع
نکردن به موقع تغذیه تکمیلی، ترخیص نشدن همزمان مادر و نوزاد، زایمان سزارین و فقدان تمامی عوامل ذکرشده میتواند منجر به قطع
روند مناسب شیردهی شود (12).
بنابراين، اندازهگیری
نگرشها و باورها، تعيين هنجارهای اجتماعي و شناسايي
موانع
موجود
در
زمينه
تغذیه با شیر
مادر میتواند به درک رفتار شیردهی
کمک
کند.
نظريات
متعددي در
مورد نقش
باورها و عقايد
جمعیتها در
مورد انجام
رفتارهای
سلامتی مطرحشده
است. دراینبین،
نظریههای
شناخت
اجتماعي
چهارچوب خوبي
براي فهم
رفتارهای
سلامتی ارائه
میدهند
(13). نظريه رفتار برنامهریزیشده[2]
يكي
از الگوهای
شناختهشده تغيير رفتار است.
نظريه رفتار برنامهریزیشده، الگوي شناختي-اجتماعي انتظارِ
ارزش
است.این
نظریه، قصد را تعیینکننده اصلی رفتار می
داند. در این الگو، خودِ قصد تحت
تأثير سه سازه
مستقل
نگرش،
هنجار انتزاعي و كنترل درکشده است. اعتقاد فرد به نتایج رفتار و ارزشیابی او به
شکلگیری نگرش
منجر
میشود.
بعضی
اعتقادات رفتاري از تجارب مستقیم خود
فرد سرچشمه میگیرند، برخی از طریق
کسب
اطلاعات و
برخی دیگر از تجربه مستقیم دیگران به وجود می آیند. نگرش نسبت به رفتار، بازتابی از
برآیند
ارزشیابی مثبت
یا منفی شخص از
اتخاذ آن رفتار است.
هنجارهاي ذهنی
نیز تحت تأثیر باورهاي فرد
در مورد
انتظارات دیگران و
نیز انگیزه او براي
برآوردن این انتظارات
است.
پس، این هنجارها به
معنی درك فشارهاي
اجتماعی برايتصمیم
به
انجام
دادن یا انجام
ندادن
رفتار است. باورهاي
هنجاري به صورت تائید یا رد
انجام رفتار موردنظر
توسط
سایر
افرادِ مهم از
نظر فرد تعریف می شود. انگیزه فرد
براي
پیروي
از خواست دیگران و پذیرش انتظارات بهعنوان
انگیزه فرد
براي برآوردن انتظارت دیگران شناخته میشود. کنترلِ رفتاري درکشده یعنی درجهای از احساس فرد در مورد
اینکه انجام دادن یا انجام
ندادن
یک رفتار تا چه
حد
تحت
کنترل ارادي وي است.
کنترل رفتاري درکشده
بهصورت مستقیم و
نیز غیرمستقیم از طریق
قصد
ممکن
است بر رفتار تأثیر بگذارد. این سازه تحت تأثیر عقیده شخص در
مورد میزان آسانی یا سختی
رفتار است و اغلب از کنترل واقعی بر
رفتار نشأت میگیرد.
به
دلیل اهمیت
تغذیه با شیر
مادر و لزوم
شناسایی
عوامل مؤثر در
ایجاد رفتار،
بر اساس اصول
نظری، لازم
است تا مؤثرترین
سازهها در ایجاد رفتار و اثر
مستقیم یا غیرمستقیم آنها شناسایی
شوند. این امر
به این خاطر
است تا
بر اساس آن بتوان مداخلات آموزشی مؤثری طراحی و برنامهریزی کرد (14).
لذا
مطالعه حاضر با هدف
بررسي
عوامل پیشگوییکننده
آغاز و تداوم
رفتار شیردهی
در مادران
دارای کودک 6 ماهه
مراجعهکننده
به مراکز
بهداشتی
درمانی استان
قزوین انجام
شد. بر اساس
نتایج این
پژوهش تا با
نتایج
حاصل
از آن، بتوان عوامل مؤثر
بر حفظ و
تداوم شیردهی
مادران را مشخص کرد
و این
عوامل را به
مسئولان، کارکنان بهداشتی، مادران و خانوادههای آنان
معرفی
کرد.
مواد
و روشها
این پژوهش یک
مطالعه طولی
بود که در سال 1393 بر روی 1445
مادر دارای
کودک 6 ماهه
مراجعهکننده
به مراکز
بهداشتی
درمانی استان
قزوین انجام
شد. نمونههای
مطالعه بهصورت
خوشهای طبقهبندیشده
دومرحلهای
انتخاب شدند.
ابتدا استان
قزوین به پنج
شهرستان قزوین،
البرز،
تاکستان، آبیک
و بوئینزهرا
تقسیم شد. سپس مركز
بهداشت هر
شهرستان بهعنوان
طبقات انتخاب
و تمام مراكز
شهري-روستایی
به عنوان خوشه
در نظر گرفته
شدند. نمونهها
متناسب با
جمعيت مراكز
بهداشتی
(طبقات)
انتخاب شدند.
در مرحله اول،
تعدادي خوشه
از هر مركز بهطور
تصادفي
انتخاب و سپس
در مرحله دوم
نمونهگیری
تصادفي در هر
خوشه انجام شد. حجم نمونه
برای نسبت 45% با
سطح اطمینان 95%
و خطای 5% تعداد
1056 نمونه به دست
آمد. با
توجه به نوع
نمونهگیری
اثر طرح 25/1 و
پاسخ افراد 90%
در نظر گرفته
شد و تعداد
نمونه نهایی 1445
نفر برآورد شد.
دادهها با
استفاده از پرسشنامه محققساخته گردآوري
شدند. این
پرسشنامه
دارای هفت بخش
بود. بخش
اول، سؤالات
جمعیتشناختی
شامل این
موارد بود: سن
مادر، تاریخ
تولد نوزاد،
جنس شیرخوار،
بیماری شیرخوار،
بیماری مادر،
محل سکونت،
سطح درآمد
خانواده، شغل مادر،
نوع زایمان،
سطح تحصیلات
مادر، وزن
تولد شیرخوار، ترم بودن شیرخوار.
بخش دوم
شامل 16 سؤال سه
گزینهای
آگاهی بود؛ بهعنوانمثال
شیردهی باعث
کاهش سرطان
پستان و
تخمدان میشود.
به پاسخ های
صحیح یک و به
پاسخ های غلط
صفر تعلق
گرفت. بخش
سوم شامل 9 سؤال
براي اندازهگیری
نگرش بود. بهعنوانمثال
تغذیه کودک با
شیر مادر برای
من کاری خوشایند
است. طیف پاسخ
ها بین نمره
پنج (مطلوبترین
پاسخ) و صفر
بود. در بخش
چهارم از سه
سؤال
پنج گزینهای برای سنجش نرمهای انتزاعی
استفاده شد. سؤالات قسمت چهارم نیز بر اساس
طیف
لیکرت
با گزینههای پاسخ از 1
(کاملاً
مخالف) تا 5
(کاملاً
موافق) اندازهگیری
شد. بهعنوان مثال
برای خانوادهام
مهم است که من
فرزندم را با
شیر مادر تغذیه
کنم. بخش پنجم: براي
اندازهگیری سازه کنترل رفتاري درکشده از سه سؤال استفاده شد. این قسمت نیز بر
اساس طیف لیکرت با گزینههای پاسخ از1
(کاملاً
مخالف) تا 5
(کاملاً
موافق) اندازهگیری
شد. بهعنوانمثال
اگر بخواهم
برای من آسان
است که به
فرزندم شیر
بدهم. در بخش
ششم سؤالات
مربوط بهقصد
رفتاری شامل
3 سؤال پنج گزینهای
بود. بهعنوانمثال،
تصمیم دارم در
هر شرایطی
کودکم را با شیر
مادر تغذیه
کنم . بخش آخر یعنی
هفتم مربوط به
رفتار شیردهی
بود که تعداد
دفعات شیردهی،
مدتزمان شیردهی،
علت قطع شیردهی،
ادامه تغذیه
با شیرمادر پس
از شروع تغذیه
کمکی را مورد
ارزیابی
قرارداد.
جهت
تعيين روایی
علمي پرسشنامه از روایی
محتوایي
استفاده شد.
در اين روش،
پرسشنامه با
توجه به منابع
و كتب معتبر و
ساير
پرسشنامههای
تائید شده در
اين زمينه
تهيه و پس از
تائید
اساتيد،
کارشناسان
بهداشت
خانواده و
متخصصین
اطفال، بر
اساس نظرات
ايشان و با
هماهنگي خبرگان
اصلاحات لازم
صورت گرفت. براي
تعيين پايايي
نيز از طريق
انجام روش
بازآزمون
بررسي و تعيين
گرديد بهاینترتیب
كه پرسشنامه
توسط تعدادي
از مادران
تكميل و پس از
يك هفته
دوباره
پرسشنامهها
به همان افراد
داده شد؛
مقدار ضریب
آزمون
بازآزمون
برابر با 96% بود.
دادهها با
استفاده از
نرمافزار SPSS
ورژن 21 تجزیهوتحلیل
شدند و نتايج با
استفاده از
جداول و
نمودارها
گزارش شد.
ضریب همبستگي
پيرسون و اسپیرمن
براي شناسايي
متغيرهاي جمعیت
شناختی و
شناسایی
رابطه
معنادار متغیرهای
جمعیتشناختی
با رفتار شیردهی
بکار رفت.
آزمون تي زوجي
براي بررسي اثرات
متغيرهاي
کنترل بالقوه
استفاده شد.
علاوه بر اين،
آناليز
رگرسيون
سلسله مراتبي
براي بررسي
قدرت پیشبینیکنندگی
کنترل رفتاري
متصور، قصد،
برنامهريزي
براي عمل و
برنامهريزي
براي از عهده
برآمدن با
رفتار تغذیه
انحصاری با شیر
مادر استفاده
شد. تکنيک
جانسون- نيمن[3] براي
شناسايي
محدوده در
دامنه
متغيرهاي ميانجي
(قصد) بکار رفت.
یافتهها
بهطورکلی
1445 مادر در
مطالعه شرکت
کردند. ازآنجاییکه
20 نفر از
مادران
پرسشنامه پیگیری
را 6 ماه پس از
تولد کودک تکمیل
نکردند، از
مطالعه خارج
شدند. باوجوداین،
تفاوت
معنادار بین
مادران خارجشده
از مطالعه و
مادران مشارکتکننده
در متغیرهای
نظریه رفتار
برنامهریزیشده
یا متغیرهای
زمینهای
مشاهده نشد. میانگین سنی
مادران 6/28 (با
انحراف معیار
46/5 سال) و میانگین
تحصیلات 7/6 سال
بود. از بین
مادران شرکتکننده
در مطالعه 1087
نفر (/75%) شاغل
نبودند، 756 نفر
(5/52%) نخستزا
بودند و1160 نفر (3/80%)
از آنان قصد شیردهی
داشتند (جدول 1).
جدول 1. فراوانی و میانگین سازه های مدل رفتار برنامهریزیشده و متغیرهای جمعیتشناختی مادران
دارای کودک 6
ماهه مراجعهکننده
به مراکز
بهداشتی
درمانی شهر
قزوین در سال 1393
(1445=n)
|
فراوانی
و میانگین |
متغیرها |
|
46/5±59/28 |
سن (میانگین
±
انحراف معیار) |
|
66/3±70/6 |
سالهای
تحصیل |
|
36/597
±49/918 |
درآمد
خانوار (1000 ریال) |
|
86/3±36/9 |
آگاهی |
|
33/1±17/4 |
نگرش |
|
35/1±33/3 |
هنجارهای
انتزاعی |
|
31/1±23/3 |
کنترل
رفتاری درکشده |
|
16/1±19/3 |
قصد رفتاری |
|
42/1±35/3 |
هنجارهای
اخلاقی |
|
19/1±28/3 |
خود هویتی |
|
تعداد
(%) |
|
|
737(0/51%) 708 (0/49%) |
جنس کودک پسر دختر |
|
758
(5/52%) 687
(5/47%) |
فرزند
اول بله خیر |
|
359
(8/24%) 1086
(2/75%) |
وضعیت
اشتغال شاغل خانهدار |
|
494
(2/34%) 951
(8/65%) |
نوع زایمان طبیعی سزارین |
|
1161
(3/80%) 284
(7/19%) |
تغذیه با شیر
مادر هنگام
تولد بله خیر |
|
490
(4/34%) 935
(6/65%) |
تغذیه با
شیرمادر در 6
ماهه اول
تولد بله خیر |
بیشتر
مادران شاغل
در این مطالعه
نگرش مثبت و
قصد شیردهی
داشتند. آنها
اهمیت فشار
اجتماعی را
برای شیردهی
به نوزادان
درک کرده و
ادعا می کردند
که شیردهی خود
را تحت کنترل
دارند. آزمون
همبستگی
ارتباط
معناداری بین
سن، درآمد،
وضعیت
اشتغال، نخستزایی
با قصد و
تداوم شیردهی
نشان داد
(جدول 2). همچنین
همه متغیرهای
ساختاری نظریه
رفتار برنامهریزیشده
همچون نگرش،
هنجارهای
انتزاعی،
کنترل رفتاری
درکشده و
قصد، خودهویتی
و هنجارهای
اخلاقی با یکدیگر
همبستگی
داشتند (جدول 2).
در مرحله اول،
کنترل رفتاری
درکشده پیشگوییکننده
معناداری برای
قصد شیردهی
بود. تجزیه و
تحیلها نشان
داد که مادران
با تحصیلات بیشتر
و درآمد بیشتر
خانوارها قصد
راسختری برای
شیردهی
داشتند. همچنین
خودهویتی و
هنجارهای
اخلاقی بهطور
معناداری
اختلاف (واریانس)
مدل را حدود 6/14%
افزایش داد
(جدول 3). متغیرهای
نظریه رفتار
برنامهریزیشده
9/58% واریانس قصد
شیردهی را پیشبینی
میکردند.
جدول 2.
جدول همبستگی
متقابل متغیرهای
زمینهای و
ساختاری دارای
کودک 6 ماهه
مراجعهکننده
به مراکز
بهداشتی
درمانی شهر
قزوین در سال 1393
(1445=n)
|
|
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
|
1. سن |
09/0 |
06/0- |
*13/0 |
**21/0- |
05/0 |
**10/0 |
08/0 |
06/0 |
08/0 |
**15/0 |
07/0 |
05/0 |
*16/0 |
06/0 |
|
2. جنس
کودک+ |
|
08/0 |
03/0 |
02/0 |
06/0 |
01/0 |
04/0 |
03/0 |
02/0 |
05/0 |
04/0 |
02/0- |
05/0 |
05/0 |
|
3. وضعیت
اشتغال + |
|
|
**31/0 |
03/0 |
**24/0 |
*12/0 |
08/0 |
07/0 |
04/0 |
**16/0 |
12/0 |
02/0 |
**14/0 |
08/0 |
|
4.
درامد |
|
|
|
03/0 |
**34/0 |
02/0 |
03/0 |
05/0 |
07/0 |
05/0 |
02/0 |
10/0 |
**11/0 |
07/0 |
|
5.
فرزند نخست+ |
|
|
|
|
*11/0 |
08/0 |
06/0 |
05/0 |
07/0 |
*09/0 |
02/0 |
04/0 |
**13/0 |
**10/0 |
|
6. تحصیلات |
|
|
|
|
|
**12/0 |
*09/0 |
*10/0 |
*09/0 |
**11/0 |
05/0 |
08/0 |
**19/0 |
*09/0 |
|
7. نگرش |
|
|
|
|
|
|
**32/0 |
**40/0 |
*20/0 |
**24/0 |
**35/0 |
**28/0 |
**29/0 |
**22/0 |
|
8.
هنجارهای
انتزاعی |
|
|
|
|
|
|
|
**35/0 |
**39/0 |
**29/0 |
**19/0 |
**37/0 |
**17/0 |
**28/0 |
|
9.
کنترل رفتاری
درکشده |
|
|
|
|
|
|
|
|
**39/0 |
**34/0 |
**29/0 |
**21/0 |
**19/0 |
**40/0 |
|
10. قصد
رفتاری |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
**31/0 |
**38/0 |
**28/0 |
**19/0 |
**35/0 |
|
11. تغذیه
با شیر مادر
در 6 ماهه اول
تولد |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
**21/0 |
**24/0 |
**30/0 |
**45/0 |
|
12. خود
هویتی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
**47/0 |
**19/0 |
**45/0 |
|
13.
هنجارهای
اخلاقی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
**23/0 |
**44/0 |
|
14. آگاهی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
**26/0 |
|
15. تغذیه
با شیر مادر
هنگام تولد |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
*05/0p<
** 01/0p<، ضریب
همبستگی
جدول 3. پیشگوییکنندههای
قصد رفتاری
برای تغذیه
انحصاری با شیرمادر
در سال 1393 (1445=n)
|
|
β |
تغییرات
2R |
تغییرات |
انحراف
|
95% CI |
|
|
پایینترین |
بالاترین |
|||||
|
t گام اول |
|
494/0 |
**703/7 |
|
|
|
|
سن |
020/0 |
|
|
031/0 |
041/0 |
076/0 |
|
فرزند
نخست |
|
|
|
|
|
|
|
خیر |
|
|
|
|
|
|
|
بله |
041/0 |
|
|
084/0 |
124/0- |
206/0 |
|
تحصیلات |
**100/0 |
|
|
070/0 |
034/0 |
167/0 |
|
وضعیت
اشتغال |
|
|
|
|
|
|
|
خانهدار |
|
|
|
|
|
|
|
شاغل |
067/0 |
|
|
046/0 |
240/0- |
277/0 |
|
درامد
خانوار |
**109/0 |
|
|
031/0 |
049/0 |
169/0 |
|
آگاهی |
**140/0 |
|
|
034/0 |
073/0 |
207/0 |
|
نگرش |
**165/0 |
|
|
036/0 |
094/0 |
236/0 |
|
هنجارهای
انتزاعی |
**322/0 |
|
|
037/0 |
248/0 |
395/0 |
|
کنترل
رفتاری درکشده |
**497/0 |
|
|
035/0 |
429/0 |
565/0 |
|
t گام دوم |
|
146/0 |
**65/31 |
|
|
|
|
سن |
023/0 |
|
|
020/0 |
034/0- |
080/0 |
|
فرزند
نخست |
|
|
|
|
|
|
|
خیر |
|
|
|
|
|
|
|
بله |
015/0 |
|
|
029/0 |
043/0- |
072/0 |
|
تحصیلات |
**113/0 |
|
|
033/0 |
047/0 |
179/0 |
|
وضعیت
اشتعال |
|
|
|
|
|
|
|
خانهدار |
|
|
|
|
|
|
|
شاغل |
062/0 |
|
|
046/0 |
152/0- |
028/0 |
|
درامد
خانوار |
**167/0 |
|
|
052/0 |
064/0 |
269/0 |
|
آگاهی |
**103/0 |
|
|
034/0 |
036/0 |
170/0 |
|
نگرش |
**102/0 |
|
|
037/0 |
028/0 |
175/0 |
|
هنجارهای
انتزاعی |
**289/0 |
|
|
038/0 |
216/0 |
362/0 |
|
کنترل
رفتاری درکشده |
**384/0 |
|
|
040/0 |
305/0 |
463/0 |
|
خود
هویتی |
**215/0 |
|
|
043/0 |
131/0 |
299/0 |
|
هنجارهای
اخلاقی |
**077/0 |
|
|
034/0 |
010/0 |
144/0 |
در مرحله
اول، احتمال
تداوم رفتار شیردهی
در مادران غیر
شاغل خانهدار
با تحصیلات
بالاتر بیشتر
بود (جدول 4). در
مرحله دوم،
سازه کنترل
رفتاری درکشده
و قصد بهطور
معناداری تمایل
به شیردهی را
پیشبینی میکرد.
همچنین نتایج
نشان داد توان
یا قدرت قصد
برای پیشبینی
بیشتر از
کنترل رفتاری
درکشده بود
(جدول 4).
جدول
4: پیشگوییکنندههای
رفتار آغاز و
تداوم تغذیه
انحصاری با شیرمادر
در سال 1393(1445=n)
|
متغیر |
تغذیه
با شیر مادر |
|||||||
|
شروع |
تداوم |
|||||||
|
β |
OR |
CI 95% |
β |
OR |
95%CI |
|||
|
t گام
اول |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
سن |
014/0- |
986/0 |
960/0 |
012/1 |
016/0- |
984/0 |
959/0 |
010/1 |
|
فرزند
نخست |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
خیر |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
بله |
297/0 |
346/1 |
997/0 |
817/1 |
**298/0 |
347/1 |
011/1 |
795/1 |
|
تحصیلات |
***114/0 |
121/1 |
081/1 |
162/1 |
***109/0 |
115/1 |
076/1 |
156/1 |
|
وضعیت
اشتغال |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
شاغل |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
خانهدار |
***803/0 |
233/2 |
509/1 |
304/3 |
***654/0 |
923/1 |
291/1 |
862/2 |
|
درامد
خانوار |
023/0- |
977/0 |
945/0 |
011/1 |
09/0 |
991/0 |
959/0 |
024/1 |
|
t گام دوم |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
سن |
015/0- |
985/0 |
957/0 |
013/1 |
014/0- |
986/0 |
961/0 |
011/1 |
|
فرزند
نخست |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
خیر |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
بله |
279/0 |
321/1 |
960/0 |
820/1 |
*298/0 |
347/1 |
004/1 |
807/1 |
|
تحصیلات |
**086/0 |
090/1 |
047/1 |
134/1 |
***100/0 |
103/1 |
063/1 |
145/1 |
|
وضعیت
اشتغال |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
شاغل |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
خانهدار |
***746/0 |
109/2 |
372/1 |
240/3 |
*520/0 |
681/1 |
113/1 |
539/2 |
|
درامد
خانوار |
**078/0 |
081/1 |
030/1 |
134/1 |
032/0 |
993/0 |
960/0 |
027/1 |
|
قصد |
***858/0 |
881/2 |
382/2 |
484/3 |
***122/0 |
663/2 |
028/2 |
497/3 |
|
کنترل
رفتاری درکشده |
***241/0 |
272/1 |
158/1 |
398/1 |
***980/0 |
130/1 |
036/1 |
232/1 |
*05/0p<
** 01/0p<
*** 001/0p<
بحث
هدف از این
مطالعه بررسي
عوامل پیشگوییکننده
آغاز و تداوم
رفتار شیردهی
در مادران
دارای کودک 6
ماهه مراجعهکننده
به مراکز
بهداشتی
درمانی استان
قزوین بود.
نتایج مطالعه
نشان داد، 80%
مشارکتکنندگان
بعد از تولد
نوزاد قصد شیردهی
داشتند؛ اما
تنها 34% آنها،
توانایی حفظ
رفتار شیردهی
را بعد از 6 ماه
را گزارش
کردند. متغیرهای
شناختی مثل
آگاهی از تأثیرات
مفید شیردهی،
نگرش،
هنجارهای ذهنی،
خودهویتی و
هنجارهای
اخلاقی عوامل
معنادار برای
پیشگویی قصد
و عمل انجام
رفتار شیردهی
بودند. اکثریت
مطالعات پیشین
درصد کمتری
(حدود 50%) از شیردهی
مادران را پیش
از 6 ماه از زایمان
گزارش کرده اند
(15-18). در
مطالعهای در
بنگلادش تنها
36% نوزادان در 6
ماهه اول توسط
مادرانشان شیر
داده شدند (19)؛ که
مشابه گزارش
مطالعات جنوب
آسیا بود. در این
مطالعات میزان
شیردهی در ماههای
سوم، چهارم و
ششم پس از زایمان
به ترتیب از
مقدار 48% به 26 و
سپس به 11% کاهش یافت (20). در
کشورهای کمتر
توسعه یافته
مقدار شیردهی
برخلاف
کشورهای
توسعه یافته
بسیار پایین
تر است. طبق
مطالعات مکدونالد
نزدیک به 62%
مادرانِ جمعیت
کانادا طبق
توصیههای
سازمان جهانی
بهداشت رفتار
شیردهی
داشتند (21).
نیلسن و
همکاران (22)
نیز نشان
دادند در
اسکاتلند
درصد دریافت
رفتار شیردهی
مادران به
نوزادان در 15 و 25
هفته پس از
تولد بسیار بیشتر
از میانگین سایر
کشورهای جهان
بود.
طبق الگوهای
رفتاری، حفظ
بسیاری از
رفتارهای
سلامت محور بسیار
مشکل است؛ اما
اذعان میشود
که زمانی که
قصد انجام
رفتار ویژهای
قوی باشد، عمل
به رفتار
موردنظر بسیار
بیشتر از زمانی
است که قصد
انجام رفتار
فوق ضعیف باشد
(23). در
مطالعه حاضر
کمتر از نیمی
از مادرانی که
در ذهن خود
قصد شیردهی به
نوزاد را
هنگام تولد
نوزاد
داشتند،
توانستند عمل
شیردهی را پس
از 6 ماه انجام
دهند. این
مسئله نشان میدهد
که قصد حرکت
به سمت رفتاری
همچون شیردهی،
عاملی پیشبینی
تأییدی و
بسنده برای
حفظ رفتار نیست؛
درحالیکه
عوامل زیادی
ممکن است در این
زمینه مؤثر
بوده باشند.
در مطالعه بای
و همکاران (24)
استفاده از
ساختار نظریه
رفتار برنامهریزیشده
همچون نگرش،
هنجار ذهنی و
کنترل
رفتارهای دریافتی
ارتباط
معناداری را
با قصد شیردهی
(تمایل شیردهی)
مادران نشان
داد. در
مطالعه مشابه
دیگر (25) ساختار
نظریه رفتار
برنامهریزیشده،
نقش مؤثری در
پیشبینی
رفتارهای شیردهی
مادران برای 6
ماه نشان داد
و 50% تغییرات
تمایل به شیردهی
به نوزادان را
پیشبینی
نمود؛ که یافتههای
مطالعات
موردبررسی
همسو با
مطالعه حاضر
بود.
هوگ و
آبراهامز (26) بیان میکنند،
هنگامیکه
رفتاری به
صورت مثبت در
اجتماع جلوه
گر شود،
ارتباط رفتار
با قصد انجام
این عمل بسیار
محتملتر است.
بر طبق نتایج
این مطالعه،
هنجارهای
اخلاقی اثر
خود را بر
رفتار شیردهی
نشان داد؛ بهطوریکه
منجر به کاهش
شکاف بین قصد
و انجام رفتار
شیردهی شد.
نتایج
استفاده از این
الگوهای جدید
در نظریه
رفتار برنامهریزیشده
در مطالعات پیشین (27) نیز
گزارششده
بود. طبق نتایج
مطالعه حاضر
عوامل سن، وضعیت
اقتصادی و
اشتغال با قصد
شیردهی
ارتباط داشت.
همچنین آموزش
و درآمد بهعنوان
یک پیشبینیکننده
معنادار برای
این مسئله تعریف
شدند. یافتههای
گزارششده در
مطالعات قبلی (28) حاکی از
آن بود که خطر
از شیر گرفتن
زودرس
نوزادان در
مادران با سن
پایینتر از 20
سال، شش برابر
بیشتر از سایرین
است. سطح تحصیلات
مادر نیز بهعنوان
یک عامل در
جهت شیردهی
مناسب به
نوزاد گزارششده
است؛ بهطوریکه
مادرانی که
تحصیلات پایینتری
داشتند،
احتمال توقف شیردهی
در آنها بیشتر
بود (29).
مادرانِ شاغل
به علت سرکار
رفتن، زمان
کافی نداشتند
و از نوزادان
خود بیشتر جدا
بودند. این
مسئله ممکن
است در شیردهی
به نوزاد
اختلال ایجاد
کند (30).
درآمد بالای
خانوار یک
نشانگر مثبت
برای شیردهی
است. در صورتی که
خانوارهای
درآمد مناسب
دارند، بهتر
است مادران سر
کار نروند تا
زمان کافی برای
حضور در کنار
کودک داشته
باشند. بدینوسیله
مادر خواهد
توانست شرایطی
را برای شیردهی
مناسب به
نوزاد خود
فراهم کند.
در
مطالعه حاضر
نخستزایی
نشانگری برای
پیشگیری از شیردهی
مناسب به کودک
نمایان شد؛ که
این مسئله
منطبق بر
مطالعه انجامشده
در کشور هند
بود (28).
ممکن است این
مسئله مرتبط
با آگاهی و
مهارت ناکافی
مادر برای شیردهی
صحیح به نوزاد
باشد. همچنین
ممکن است تصور
غلط که شیردهی
اثر نامطلوب
بر تناسباندام
و بهبود پس از
زایمان
دارند، باعث
اختلال شیردهی
مادر به نوزاد
شود.
یکی از
محدودیت های این
مطالعه
انتخاب یک
استان برای
مطالعه بود؛
لذا نمی توان
نتایج را بر
سایر استانها،
به دلیل تفاوتهای
فرهنگی و
اقتصادی، تعمیم
داد. در این
مطالعه شیردادن
توسط خود فرد
گزارش شده
بود؛ که این
مسئله ممکن
است باعث ایجاد
مقداری خطا
گردد.
نتیجهگیری:
درنهایت میتوان
اظهار داشت که
متغیرهایی
مانند آگاهی و
نگرش مادران و
نیز متغیرهای
زمینهای
مانند تحصیلات،
وضعیت اشتغال
و درآمد
خانوار میتواند
تأثیرات عمدهای
بر روی رفتار
شیردهی
مادران داشته
باشد. آگاهی و
نگرش میتواند
بهعنوان
نشانگرهایی
قوی در جهت
بهبود رفتار شیردهی
مادران تأثیر
بگذارد. شناخت
صحیح این متغیرها
و توجه به آنها
میتواند بر
موانع رفتار
عدم شیردهی
مادران غلبه
نماید و به
بهبود میزان شیردهی
در مادران بهخصوص
در مادران
جوان و مادران
در حال تحصیل
و با درآمد پایین
منجر گردد.
سپاسگزاری
از مرکز تحقیقات
عوامل اجتماعی
مؤثر بر سلامت
و شورای پژوهشی
دانشگاه علوم
پزشکی قزوین
بهپاس حمایت
از این طرح
تحقیقاتی
قدردانی میگردد.
References
1. Olds
DL. Prenatal and infancy home visiting by nurses: From randomized trials to
community replication. Prev Sci.
2002 Sep 1;3(3):153-72. http://dx.doi.org/10.1023/A:1019990432161
2. Hunt
H. breastfeeding and society. Pediatric nursing.2006; 18(8): 240-246
3. Shadzi
Sh. Principles for reaching children’s Health. Esfahan Kankash.1998; 100-102
4. Marshall
JL, Godfrey M, Renfrew MJ: Being a good mother;
managing breastfeeding and merging identities. Social ScienceMedicine.2007;
65(10):2147-2159
5. Kamer
MS, Kakuma R. The optimal duration of exclusive breastfeeding: a systematic
review. Adv Exp Med Biol.2004; (554): 63–77
6. WHO: The World Health Organizations Infant
Feeding recommendation http://www.who.int/nut/
7. The
World Health Organizations: Indicators for Assessing Infant and Young Child
Feeding Practices Part 1 Definition. Washington DC [USA]: World Health
Organization. Dept. of Child and Adolescent Health and Development; 2007
8. Adhikari M, Khanal V, et al. Factors
associated with early initiation of breastfeeding among Nepalese mothers:
further analysis of Nepal Demographic and Health Survey. 2011 International
Breastfeeding Journal.2014; (9): 21-27.
9. Olang
B, Heidarzadeh A, Strandvik B, Yngve A. Reasons given by mothers for
discontinuing breastfeeding in Iran. International Breast Feeding Journal.2012;
(7): 1-9.
10. National
Integrated Monitoring and Evaluation Survey (IMES) of Family Health. Islamic
Republic of Iran
Summer.2009; (1): 272-4
11. Hockenberry, Wilson k. Wong’s nursing care
of infant and children. 8th ed. Missouri: Mosby; 2007.p. 290-291
12. Ziaee T,
Qanbari A, HassanzadehRad A, Yazdani MA. The causes failure in breastfeeding in
the first 6 month of life among children under 3 years Referred to health centers
of Rasht city, IJOGI.2015; 15(18): 32-39.
13. Tehrani
H, Majlessi F, Shojaeizadeh D, Sadeghi R, Kabootarkhani MH. Applying
Socioecological Model to Improve Women’s Physical Activity: A Randomized
Control Trial. Iranian Red Crescent Medical Journal.
2016;18(2).
14. Defranc
A, Van den Broucke S, Leroy R, Hoppenbrouwers K. Measuring oral health behavior
in Flemish health care workers: an application of the theory of planned
behavior Community Dental Health.2008; 25(2): 107-1417-
15. Mgongo, M., et al.,
Prevalence and predictors of exclusive breastfeeding among women in Kilimanjaro
region, Northern Tanzania: a population based cross-sectional study.
International Breastfeeding journal.2013; 8(1): p. 12.
16. Queluz, M.C.,
et al., [Prevalence and determinants of exclusive breastfeeding in the city of
Serrana, Sao Paulo, Brazil]. Rev Esc Enferm USP. 2012; 46(3): 537-43.
17. Noughabi, Z.S.,
et al., Prevalence and factors associated with exclusive breastfeeding at 6
months of life in Tehran: a population-based study. Eastern Mediterranean
Health Journal.2014; 20(1): 24-32.
18. Olang, B., et
al., Breastfeeding in Iran: prevalence, duration and current recommendations. International Breastfeeding journal 2009; 4: 8.
19. Joshi, P.C., et
al., Prevalence of exclusive breastfeeding and associated factors among mothers
in rural Bangladesh: a cross-sectional study. International
Breastfeeding journal. 2014; 9: 7.
20. Laisiriruangrai,
P., et al., Prevalence of exclusive breastfeeding at 3, 4 and 6 months in
Bangkok Metropolitan Administration Medical College and Vajira Hospital.
Journal of Medical Association Of Thailand. 2008;
91(7): 962-7.
21. McDonald, S.D.,
et al., Prevalence and predictors of exclusive breastfeeding at hospital
discharge. Journal of Obstetrics and Gynecology.2012; 119(6): 1171-9.
22. Nielsen, S.B.,
et al., Adequacy of milk intake during exclusive breastfeeding: a longitudinal
study. Pediatrics. 2011; 128(4): 907-14.
23. VafaiNajar A,
Masihabadi M, Moshki M, Ebrahimipour H, Tehrani H, Esmaeli H, et al.
Determining the Theory of Planned Behavior’s Predictive Power on Adolescents’
Dependence on Computer Games. Iranian Journal of Health
Education and Health Promotion. 2015;2(4):303-11.
24. Bai, Y., S.M.
Wunderlich, and A.D. Fly, Predicting intentions to continue exclusive
breastfeeding for 6 months: a comparison among racial/ethnic groups. Maternal
and Child Health Journal.2011; 15(8): 1257-64.
25. Bai Y,
Middlestadt SE, Peng CY, Fly AD. Predictors of continuation
of exclusive breastfeeding for the first six months of life. J Hum Lact.
2010 Feb 1;26(1):26-34. http://jhl.sagepub.com/content/26/1/26.short
26. Hogg, M.A. and
D. Abrams, Social identification: a social psychology of intergroup relations
and group processes. 1988, London: Routledge.
27. Hamilton, K.,
et al., Predicting mothers' decisions to introduce complementary feeding at 6
months. An investigation using an extended theory of planned behaviour. Appetite. 2011; 56(3): 674-81.
29. do Nascimento,
M.B., et al., Exclusive breastfeeding in southern Brazil: prevalence and
associated factors. Breastfeed Med.2010; 5(2): 79-85.
30. Mascarenhas ML,
Albernaz EP, Silva MB, Silveira RB. Prevalence of exclusive
breastfeeding and its determiners in the first 3 months of life in the South of
Brazil. J. Pediatr. (Rio J.). 2006 Aug;82(4):289-94. http://dx.doi.org/10.1590/S0021-75572006000500011