Preventive Behaviors

Prediction of Osteoporosis Preventive Behaviors using Health Belief Model

Mohammad Vahedian-Shahroodi,1 Elaheh Lael-monfared,2* Habibullah Esmaily,3 Hadi Tehrani4&  Hamidreza Mohaddes-Hakkak5,

 

1. Assistant Professor, Health Sciences Research Center, Dept. of Health and Management, School of Health, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran.

*2. MSc in Health Education and Promotion, Student Research Committee, Faculty of Health, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran. (Corresponding Author, Emai: Elm_monfared@yahoo.com)

3. Associate Professor, Health Sciences Research Center, Dept. of Biostatistics and Epidemiology, School of Health, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran.

4. Assistant Professor, Health Sciences Research Center, Dept. of Health and Management, School of Health, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran.

5. Assistant Professor, Dept. of Health, School of Health, Bojnoord University of Medical Sciences, Bojnoord, Iran.

 

ABSTRACT

Background and objective: In all societies with increasing age, reduced bone mass.  Osteoporosis is a common disease in middle-age and older persons, especially women. Therefore the necessity of implement strategic plans to prevent osteoporosis is important. This study was designed to determine Prediction of osteoporosis preventive behaviors through the use of Health Belief Model.

Methods: This is a cross-sectional study among 402 women, with a multi-stage cluster sampling was performed in Mashhad in 2014 years. The data collection was a questionnaire consistent with the structures of health belief model and IPAQ and FFQ. Data were analyzed using the software SPSS16 and Descriptive analysis (frequency, percentage, mean ± SD) and analysis (correlation coefficient, regression and Linear regression). The significance level was 0/5.

Results: Based on finding, The mean age of the participants was 36/5 ± 8/1 years. Monthly average calcium intake 14703/1 ± 8377/5 (mg), the 63/7% of the total amount of physical activity in inactive groups, respectively. Construct barriers perceived (p = 0/008) had a significant impact on the feeding behavior of calcium intake. Self- efficacy (p> 0/001) had a significant impact on physical activity behavior.

Conclusion: The results showed that the HBM to predict well for osteoporosis preventive behaviors in women. Its use in training programs will be effective.

Paper Type: Research Article

KEYWORDS: Lifestyle, Health Belief Model, Osteoporosis, Preventive behavior.

Citation: Vahedian-Shahroodi M, Lael-monfared E, Esmaily H, Tehrani H  & Mohaddes-Hakkak HR. Prediction of Osteoporosis Preventive Behaviors using Health Belief Model. Iranian Journal of Health Education and Health Promotion 2014;2(3): [199-207]

 

رفتارهای پیشگیری‌کننده

پیش‌بینی رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری پوکی­ استخوان از طریق کاربرد الگوی اعتقاد بهداشتی

 

محمد واحدیان شاهرودی،1 الهه لعل­منفرد،2* حبیب­الله اسماعیلی،3 هادی طهرانی 4 و حمید­رضا محدث­حکاک5

 

1. استادیار آموزش بهداشت، مرکز تحقيقات علوم بهداشتي، گروه بهداشت و مدیریت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکي مشهد، مشهد، ايران.

*2. دانشجوی کارشناسي ارشد آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکي مشهد، مشهد، ايران. (نویسنده مسئول، رایانامه: Elm_monfared@yahoo.com)

3. دانشیارآمار حیاتی، مرکز تحقيقات علوم بهداشتي، گروه آمار زیستی و اپیدمیولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکي مشهد، مشهد، ايران.

4. استادیارآموزش بهداشت و ارتقای سلامت، مرکز تحقيقات علوم بهداشتي، گروه بهداشت و مدیریت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکي مشهد، مشهد، ايران.

5. استادیارآموزش بهداشت و ارتقای سلامت، گروه بهداشت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکي بجنورد، بجنورد، ايران.

چکیده

زمینه و هدف: در تمام جوامع با افزایش سن، توده استخوانی کاهش می‌یابد. پوکی استخوان بیماری شایع دوران میان‌سالی و سالمندی به خصوص در زنان است. به همین دلیل، ضرورت اجرای طرح‌های راهبردی پیشگیری‌کننده از بیماری پوکی استخوان حائز اهمیت است. این پژوهش با هدف تعیین پیش‌بینی رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری پوکی استخوان از طریق کاربرد الگوی اعتقاد بهداشتی انجام‌شده است.

مواد و روش­­ها: این پژوهش یک مطالعه توصیفی و مقطعی بود که در میان 402 نفر از زنان شهر مشهد، با روش خوشه‌ای چندمرحله­ای در 1393 انجام شد. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه مبتني بر الگوی اعتقاد بهداشتي به­ همراه سؤالات جمعیت‌شناختی و پرسشنامه عملکرد فعالیت بدنی و کلسیم دریافتی بود. پس از تأیید روایی و پایایی ابزار، این پرسشنامه مورد استفاده قرار گرفت. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS16 و آزمون­های توصیفی (فراوانی و درصد، میانگین و انحراف‌معیار) و آزمون­های تحلیلی (ضریب همبستگی، رگرسیون لوجستیگ و رگرسیون خطی) در سطح معناداری 05/0 انجام ‌شد.

یافته­ها: میانگین سنی زنان مورد پژوهش 1/8± 5/36 سال بود. میانگین میزان کلسیم دریافتی ماهیانه آنان 5/8377± 1/14703 میلی­گرم بود؛ 7/63% آنان از نظر میزان فعالیت بدنی در گروه کم‌تحرک بودند. آزمون رگرسیون خطی نشان داد سازه موانع درک­شده (008/0=p) پیش‌بینی­کننده رفتار تغذیه‌ای کلسیم دریافتی است. آزمون رگرسیون لوجستیگ نیز نشان داد که سازه خودکارآمدی (001/0>p) پیش‌بینی­کننده فعالیت بدنی است.

نتیجه­گیری: الگوی اعتقاد بهداشتی از پیش‌بینی­کنندگی خوبی برای رفتارهای پیشگیری‌کننده از پوکی استخوان در زنان برخوردار بوده و به‌کارگیری از آن در برنامه­های آموزشی مؤثر خواهد بود.

نوع مقاله: مطالعه پژوهشی.

کلیدواژه­ها: سبک زندگی، الگوی اعتقاد بهداشتی، پوکی استخوان، رفتار پیشگیری‌کننده

 استناد: واحدیان شاهرودی م، لعل­منفرد الف، اسماعیلی ح، طهرانی ه، محدث­حکاک ح پیش‌بینی رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری پوکی­ استخوان از طریق کاربرد الگوی اعتقاد بهداشتی. فصلنامه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت پاییز 1393؛2(3)]199-207[.

 

 

مقدمه

سبك زندگي سالم نقش مهمي در سلامت و رفاه افراد ايفا مي­كند(1). رژیم غذایی نادرست و نداشتن فعالیت بدنی در تعامل با یکدیگر بر روی شیوع بسیاری از بیماری­های غیر­­واگیردار تأثیر بسزایی دارند. امروزه، مصرف غذاهای سالم و انجام فعالیت­های بدنی به عنوان یک روش درمانی در چارچوب علم پزشکی و در زمینه­ درمان نارسایی­ها و اختلال­های جسمی و روانی جایگاه ویژ­ه­ای دارد(2). برای حفظ و ارتقای سلامتی خود و پیشگیری از بیماری­ها، افراد فعالیت­هایی را انجام می­دهند؛ مانند رعایت رژیم غذایی مناسب، خواب، ورزش، کنترل وزن بدن، نکشیدن سیگار (1)، نخوردن الکل و ایمن‌سازی در مقابل بیماری­ها؛ که این مجموعه فعالیت­ها «سبک زندگی» افراد را تشکیل می­دهد(3).

بیماری پوکی استخوان[1] از دیرباز شناخته‌شده است ولی زیاد موردتوجه نبوده است. زیرا تا زمانی که عوارض آن ظاهر نمی­شد، علایم بالینی از خود نشان نمی­داد و از طرف دیگر وسیله تشخیصی نیز وجود نداشت (4).  لزوم پیشگیری از بیماری پوکی استخوان بر کسی پوشیده نیست و در حال حاضر نیز این بیماری به عنوان یک بیماری قابل‌پیشگیری شناخته‌شده است. در تمام جمعیت‌ها با افزایش سن، توده استخوانی کاهش می‌یابد که این کاهش بدون علامت می‌باشد. به همین دلیل، ضرورت طرح‌های راهبردی پیشگیری‌کننده در این مقوله حائز اهمیت است(4). سازمان جهانی بهداشت در سال 1991 بعد از سکته قلبی، سکته مغزی و سرطان، بیماری پوکی استخوان را به عنوان چهارمین دشمن اصلی بشر(5-9) و مهم‌ترین علت شکستگی استخوان در جهان اعلام کرد(10). بر اساس مطالعات مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران، از هر 3 زن بالای 50 سال 2 نفر و از هر 2 مرد بالای 50 سال ایرانی، یک نفر مبتلا به بیماری پوکی استخوان بوده و یا تراکم استخوانی پایینی دارند(11). در مطالعات مختلف اعلام‌شده است که 20 تا 50% از تغییرات تراکم استخوانی تحت تأثیر سبک زندگی و در رأس آن‌ها تغذیه و فعالیت بدنی است(12, 13). اولین گام در فرایند طراحی برنامه آموزش بهداشت انتخاب الگوی مناسب است ، با انتخاب الگوی مناسب برنامه در مسیر صحیحی آغاز و برای مراحل بعدی نیز هدایت می‌شود، در نهایت برنامه آموزشی نتایج بهتری را در بر خواهد داشت. الگوی اعتقاد بهداشتی توسعه‌یافته یک الگوی فردی مطالعه رفتار بهداشتی است که در اوایل سال 1950 توسط گروهی از روان­شناسان اجتماعی آمریکا طراحی شد. در سال 1966 این الگو توسط روزن استاک[2] به‌طور رسمی ارائه شد و در سال 1974 توسط بیکر[3] و در سال 1975 توسط مای­من[4] کامل­تر شد. سپس در سال 1988 سازه خودکارآمدی برگرفته از نظریه شناختي اجتماعي بندورا[5] توسط روزن استوك و همکاران براي­ کمک به تناسب الگو با رفتارهاي غیربهداشتی عادتي اضافه شد(7). در برخی از مطالعات، قدرت پیش‌بینی الگوی اعتقاد بهداشتی برای رفتار­های پیشگیری‌کنندگی را بسیار کم و غیرمؤثر می­دانند (14)؛ اما بسیاری دیگر از مطالعات ازجمله مطالعه آبود[6] آگاهی و حساسیت درک­شده به عنوان مهم‌ترین عامل در تغییر رفتار اعلام می­شود(15). هرناندز رادا[7] نیز در مطالعه خود با استفاده از نتایج آزمون مدل رگرسیون عمومی، عامل موانع درک­شده به خصوص عامل اقتصادی را مهم‌ترین عامل در عدم دریافت کلسیم عنوان می­کند(16). شجاعی­زاده به نقل از گالیور می­نویسد که منافع درک­شده در تعامل با موانع درک­شده نقش مهمی در پیش‌بینی مصرف کلسیم دارند(17).

ازآنجاکه تعیین عواملی که مرتبط با رفتار­های پیشگیری‌کننده از بیماری­ها ازجمله بیماری پوکی استخوان در چارچوب الگوی اعتقاد بهداشتی می‌تواند در طراحی برنامه­های آموزشی بکار گرفته شود، مطالعه حاضر با هدف تعیین پیش‌بینی رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری پوکی استخوان از طریق کاربرد الگوی اعتقاد بهداشتی انجام‌شد.

 

مواد و روش­ها

این پژوهش یک مطالعه توصیفی همبستگی بود. هدف آن نیز تعیین پیش‌بینی رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری پوکی استخوان از طریق کاربرد الگوی اعتقاد بهداشتی بود که در سال 1392-1393 انجام‌شد. جامعه آماری پژوهش زنان غیرسالمند (زیر 60 سال) شهر مشهد بود. برای رسیدن به هدف، پس از ارائه معرفی‌نامه جهت انجام کار پژوهشی، 402 نمونه همسان از نظر شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی با روش خوشه­ای چندمرحله­ای از میان 13 منطقه شهرداری، زنان مناطق 1، 3 و 8 شهرداری به صورت تصادفی انتخاب شدند. پرسشنامه‌ها در اختیار کلیه زنان علاقه­مند به شرکت در مطالعه، غیرباردار که به کودک خود شیر نمی‌دادند، قرار گرفت تا به صورت خودگزارشی تکمیل گردد؛ این افراد نیز دارای بیماری صعب‌العلاج مرتبط با این پژوهش نبودند. جهت رعایت اصول اخلاقی پژوهش، پس از توضیح اهداف پژوهش و دریافت رضایت‌نامه، به کلیه شرکت­کنندگان پژوهش اطمینان اده شد که اطلاعات آنان محرمانه مانده و نیازی به ذکر نام و نام خانوادگی ندارند.

ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه مبتني بر الگوی اعتقاد بهداشتي بود. این پرسشنامه از دو بخش تشکیل شده بود: (الف) سؤالات جمعیت‌شناختی از قبیل سن، قد، وزن، تحصیلات و غیره، (ب) سوالات تخصصی. سوالات تخصصی دارای چندین نوع سوال بود:

24 سؤال جهت سنجش آگاهی در زمینه بیماری پوکی استخوان از قبیل مشخص کردن شایع‌ترین عارضه ناشی از ابتلا به پوکی استخوان، بهترین راه کاهش ابتلا به پوکی استخوان و غیره؛

6 سؤال جهت سنجش حساسیت درک­شده از قبیل «احتمال پوکی استخوان در من بیش از حد معمول است»؛

6 سؤال جهت سنجش شدت درک­شده از قبیل «اگر من به بيماري پوکي استخوان مبتلا بشوم علیل و ناتوان خواهم شد»؛

12 سؤال جهت سنجش منافع درک­شده از قبیل «ورزش­کردن منظم احتمال شکستگی استخوان را کاهش مي­دهد»، «دريافت کلسیم به مقدار کافی، از مشکلات ناشی از پوکي استخوان جلوگیری مي­کند» و غیره؛

(6) 12 سؤال جهت سنجش موانع درک­شده از قبیل «غذاهای غنی از کلسیم بسیار گران است» و غیره (7)؛

 2 سؤال جهت سنجش راهنمای عمل؛

10 سؤال جهت سنجش خودکارآمدی از قبیل «من قادر هستم ورزش‌ها را حتی اگر مشکل هم باشند انجام دهم» و غیره(18).

به جز سؤالات راهنمای عمل، پاسخ تمام سؤالات تخصصی به صورت لیکرت 5 گزینه‌ای با طیف کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم بود که در تمام سازه‌ها به جز سازه موانع درک­­شده کاملاً مخالفم با نمره صفر، مخالفم با نمره 1، نظری ندارم با نمره 2، موافقم با نمره 3 و کاملاً موافقم با نمره 4 در نظر گرفته شد. به­طوری­که در سؤالات سازه موانع درک­­شده نمره­دهی به صورت معکوس سازه‌های دیگر بود. در بخش عملکرد، به منظور سنجش کلسیم دریافتی یک ماه گذشته از پرسشنامه استاندارد بسامد خوراک[8] (7) و به منظور سنجش فعالیت بدنی از فرم کوتاه پرسشنامه بین‌المللی فعالیت بدنی[9]  استفاده شد(17). روایی محتوای پرسشنامه با نظر 14 استاد و پایایی آن با محاسبه آلفای کرونباخ (86/0 =s) به دست آمد.

تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS16 و آزمون­های توصیفی (فراوانی و درصد، میانگین و انحراف‌معیار) و آزمون­های تحلیلی (ضریب همبستگی، رگرسیون لوجستیگ و رگرسیون خطی) در سطح معناداری 05/0 انجام ‌شد.

 

یافته­ها

میانگین سنی افراد تحت مطالعه 1/8± 5/36 سال با شاخص توده بدنی 1/25 بود. بیشتر زنان متأهل (87%)، خانه­دار (7/83%) و سطح تحصیلات کارنی (53%)، با بعد خانوار 4 نفر بودند. در 2/75% افراد سابقه خانوادگی بیماری پوکی استخوان وجود نداشت (جدول 1). میانگین سازه­های شدت درک­شده 4/4± 2/12، حساسیت درک­شده 9/4±9/9 و موانع درک­شده 4/7±9/30 بود. همچنین میانه سازه­های منافع درک­شده 35، خودکارآمدی 28 و راهنما برای عمل 1/3 و متغیر آگاهی نیز 7 بود.

 

جدول1. توزیع فراوانی و فراوانی نسبی متغیرهای جمعیت‌شناختی

متغیر

تعداد

درصد

وضعیت تأهل

متأهل

309

0/87

مجرد

46

0/13

سطح تحصیلات

دیپلم و کمتر

70

7/19

کاردانی

188

0/53

کارشناسی و بالاتر

97

3/27

وضعیت شغلی

خانه‌دار

297

7/83

شاغل

58

3/16

بعد خانوار (نفر)

3 و کمتر

127

8/35

4

146

1/41

5 و بیشتر

82

1/23

درآمد ماهیانه خانواده (تومان)

500 هزار و کمتر

68

2/19

500 هزار تا 1 میلیون

185

1/52

1 میلیون و بیشتر

102

7/28

سابقه خانوادگی بیماری پوکی استخوان

دارد

88

8/24

ندارد

267

2/75

 

طبق نظر شرکت­کنندگان بهترین منبع به عنوان راهنمای عمل جهت دریافت اطلاعات را به ترتیب رادیو و تلویزیون (6/56%)، کتاب (7/28%) و سپس پزشک و کارکنان بهداشتی (1/25%) بیان کردند. احساس آرامش در صورت رعایت رژیم غذایی (2/46%) مؤثرترین عامل درونی در انجام رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری پوکی استخوان تلقی شد.

میانگین کلسیم دریافتی ماهیانه زنان 5/8377± 1/14703 میلی­گروم بود؛ که از نصف میزان استاندارد تعریف‌شده کمتر است(19). 7/63% افراد دارای فعالیت بدنی سبک و بی‌تحرک بودند و تنها 3/36% از آن‌ها دارای فعالیت مناسب داشتند

ارتباط معناداری بین متغیرهای جمعیت‌شناختی با رفتار­های پیشگیری‌کننده کلسیم دریافتی و فعالیت بدنی وجود نداشت. جدول 2 میزان همبستگی بین سازه­ها را نشان می­دهد. آزمون رگرسیون چندگانه نشان داد که از بین سازه­های الگوی اعتقاد بهداشتی، سازه موانع درک­شده (008/0=p) با رفتار تغذیه‌ای کلسیم دریافتی ارتباط معناداری داشت؛ به‌طوری‌که این سازه 6% از واریانس عملکرد دریافت کلسیم را در الگو پیش­بینی می‌کند (جدول 2). آزمون رگرسیون لوجستیگ نشان داد که از بین سازه­های الگوی اعتقاد بهداشتی، سازه خودکارآمدی (001/0>p) با رفتار فعالیت بدنی ارتباط معناداری داشت؛ به‌طوری‌که با افزایش در سازه خودکارآمدی شانس رفتار فعالیت بدنی 1/1 برابر نسبت به نمره قبل افزایش می­یابد و یا به عبارتی دیگر شانس انجام فعالیت بدنی 1/0 افزایش می‌یابد.

 

جدول2. ماتریس ضریب همبستگی سازه‌های الگوی اعتقاد بهداشتی

متغیر

آگاهی

منافع
درک­شده

خودکارآمدی

راهنمای

عمل

حساسیت

درک­شده

شدت

درک­شده

موانع
درک­شده

r

p

r

p

r

p

r

p

r

p

r

p

r

p

آگاهی

1

22/0

001>0

14/0

006/0

25/0

001>0

09/0

859/0

07/0

160/0

19/0

001>0

منافع درک شده

22/0

001>0

1

42/0

001>0

26/0

001>0

01/0

770/0

06/0

200/0

23/0

001>0

خودکارآمدی

14/0

006/0

42/0

001>0

1

14/0

005/0

12/0-

021/0

02/0-

698/0

23/0

001>0

راهنمای

عمل

25/0

001>0

26/0

001>0

14/0

005/0

1

03/0-

472/0

04/0-

354/0

27/0

001>0

حساسیت

درک شده

09/0

859/0

01/0

770/0

12/0-

021/0

03/0-

472/0

1

38/0*

001>0

32/0-*

001>0

شدت

درک شده

07/0

160/0

06/0

200/0

02/0-

698/0

04/0-

354/0

38/0*

001>0

1

37/0-*

001>0

موانع درک شده

19/0

001>0

23/0

001>0

23/0

001>0

27/0

001>0

32/0-*

001>0

37/0-*

001>0

1

* آزمون ضریب همبستگی پیرسون

 

جدول3. تحلیل رگرسیون چندگانه به منظور تعیین ارتباط سازه­های الگوی اعتقاد بهداشتی با رفتار کلسیم دریافتی

متغیر مستقل

Beta

β

t

P-value

 

 

آگاهی

013/0

27/37

23/0

811/0

06/0 = R2

15/3 = F

003/0 = p-value

موانع درک­شده

166/0

54/186

64/2

008/0

منافع درک­شده

016/0

19/18

26/0

793/0

خودکارآمدی

079/0

81/105

29/1

196/0

حساسیت درک­ شده

000/0

666/0-

07/0-

995/0

شدت درک­شده

083/0-

75/156-

37/1-

169/0

راهنما برای عمل

018/0-

76/99-

31/0-

754/0

 

جدول 4. تحلیل رگرسیون لوجستیگ به منظور تعیین ارتباط سازه‌های الگوی اعتقاد بهداشتی با رفتار فعالیت بدنی*

 

B

odds ratio

(OR)

CI

p-value

آگاهی

005/0

0/1

927/0- 08/1

907/0

موانع درک­شده

019/0

0/1

983/0- 05/1

294/0

منافع درک­شده

037/0-

9/0

929/0- 00/1

050/0

خودکارآمدی

088/0

1/1

043/1- 14/1

001>0

حساسیت درک­شده

028/0

0/1

978/0- 08/1

269/0

شدت درک­شده

026/0-

0/9

920/0- 03/1

378/0

راهنمای عمل

047/0-

0/9

811/0- 12/1

577/0

 

 

 

 

*رفتار فعالیت بدنی به صورت دوحالت (افراد کم‌تحرک و افراد با تحرک مناسب) وارد رگرسیون لوجستیگ شدند.

 

بحث

بر اساس نتایج رگرسیون چندگانه از بین سازه‌های الگوی اعتقاد بهداشتی، در مورد رفتار کلسیم دریافتی، سازه موانع درک­شده به­طور معناداری بیش‌ترین قدرت پیش­بینی­کنندگی را داشت و 6% از واریانس محاسبه‌شده عملکرد کلسیم دریافتی را در نمونه پژوهش توصیف نمود. در این راستا، ادموند[10] اعلام می­کند که در کنار متغیر­های سن، قومیت و انگیزش سلامتی ، موانع درک­شده از الگوی اعتقاد بهداشتی بر رفتار کلسیم دریافتی تأثیر دارد. در این مطالعه از سازه­های موانع درک­شده، منافع درک­شده، حساسیت درک­شده و شدت درک­شده الگوی اعتقاد بهداشتی استفاده‌شد و در کل 2/12% از واریانس رفتار کلسیم دریافتی توسط این سازه­ها توصیف‌شده است(20). این نتایج با مطالعه حاضر همخوانی داشت. همچنین چان[11] در سال 2007 به این نتیجه رسیده بود که میزان آگاهی از بیماری پوکی استخوان مؤثرترین عامل در انجام رفتار­های پیشگیری‌کننده از بیماری پوکی استخوان است؛ که با نتایج پژوهش حاضر مغایر است. احتمالاً مهم‌ترین دلیل این تفاوت در اختلاف سنی گروه هدف بوده باشد؛ زیرا در مطالعه چان دختران نوجوان و مطالعه حاضر در زنان با میانگین سنی 36 سال موردبررسی قرارگرفته‌اند- این امر در تجربیات قبلی افراد مؤثر بوده است (21). والس[12] اظهار داشته حساسیت درک­شده، موانع درک­شده و خودکارآمدی از الگوی اعتقاد بهداشتی توسعه‌یافته دارای بیش‌ترین تأثیر در عملکرد کلسیم دریافتی هستند؛ که این مطالعه هم‌راستا با نتایج پژوهش حاضر است(22). تسای[13] در سال 2008 در مطالعه خود به این نتیجه رسید که سازه موانع درک­شده و انگیزش سلامتی مهم‌ترین عامل در دریافت کلسیم است. در این مطالعه، در کل 5/23% از واریانس رفتار کلسیم دریافتی توسط این سازه­ها­ توصیف‌شده بودند؛ به‌طوری‌که گران­بودن غذاهای کلسیم­دار با کلسترول زیاد مهم­ترین موانع دریافت کلسیم بودند(23). همچنین هرناندز رادا[14] در مطالعه خود با استفاده از نتایج آزمون مدل رگرسیون عمومی، عامل موانع درک­شده به خصوص عامل اقتصادی را مهم‌ترین عامل در عدم دریافت کلسیم عنوان می­کند؛ که این مطالعه و برخی مطالعات دیگر با نتایج پژوهش حاضر مبنی بر مؤثر بودن عامل موانع درک­شده در دریافت کلسیم سازگار است(16, 24). یکی از موارد شباهت و تفاوت نتایج مطالعه حاضر با سایر مطالعات در سن افراد موردبررسی نهفته است؛ به‌طوری‌که سازه‌های تأثیرگذار در شرایط سنی همگن شباهت بیشتری دارند.

با توجه به نتایج پژوهش حاضر، آزمون رگرسیون لوجستیگ از بین سازه­های الگوی اعتقاد بهداشتی در مورد عملکرد فعالیت بدنی دو سازه خودکارآمدی و منافع درک­­شده به­طور معناداری بیش‌ترین قدرت پیش‌بینی کنندگی را داشتند؛ به‌طوری‌که با افزایش در سازه خودکارآمدی، شانس رفتار فعالیت بدنی 1/1 برابر نسبت به نمره قبل افزایش می­یافت و یا به عبارتی شانس انجام فعالیت بدنی 1/0 افزایش می‌یافت. سازه منافع درک­شده نیز در پیش‌بینی رفتار مؤثر است (050/0=p). در مطالعه ادموند مشخص شد که بر رفتار انجام فعالیت بدنی علاوه بر متغیر جنس سازه­های موانع درک شده، منافع درک شده و انگیزش سلامتی تأثیرگذار هستند. و در کل 5/15% از واریانس رفتار فعالیت بدنی توسط این سازه­ها توصیف‌شده است؛ که با پژوهش حاضر مغایرت دارد. گرچه در پژوهش حاضر نیز سازه منافع درک­شده با اختلاف کمی معنادار نشد (050/0=p). شاید علت این تفاوت را در به‌­کارنگرفتن سازه خودکارآمدی مطالعه مذکور، تفاوت در حجم نمونه و یا ابزار بکار گرفته‌شده دانست(20). در مطالعه والسی هم در مورد پیش‌بینی کننده­های سازه الگوی اعتقاد بهداشتی توسعه‌یافته در دانشجویان دختر در مورد انجام رفتار فعالیت بدنی در پیشگیری از بیماری پوکی استخوان، به ترتیب سازه­های خودکارآمدی و موانع درک شده موترین عوامل اعلام شد(22).

علاوه بر موارد ذکرشده، جهت پیش‌بینی در رفتارهای پیشگیری‌کننده از بیماری پوکی استخوان، در برخی مطالعات، ازجمله مطالعه آبود،[15] آگاهی و حساسیت درک­شده به عنوان مهم‌ترین عامل در تغییر رفتار اعلام شده است(15). در مطالعه­ای انجام­شده بین 1065 زن 16 تا 72 سال نشان داد که پوکی استخوان یک بیماری و مشکل بهداشتی خفیفی است؛ به‌طوری‌که در این مطالعه ندشتن آگاهی کافی در مورد این بیماری را باعث جدی نگرفتن انجام رفتار­های پیشگیری‌کننده می­دانست. مطالعه هزاوه­ای و همکاران در بین دانش­آموزان نیز عامل آگاهی و حساسیت درک­شده به عنوان مهم‌ترین عامل تأثیرگذار در انجام عملکرد­های پیشگیری‌کننده از بیماری پوکی استخوان به دست آمد(25, 26). در برخی از مطالعات دیگر، آگاهی و شدت درک­شده مهم‌ترین عامل شناخته شدند(27-29)؛ که هم‌راستا با مطالعه حاضر نبودند. شاید دلیل این تفاوت به اختلاف در گروه هدف برگردد؛ زیرا از نظر سنی، در بیشتر مطالعات، گروه هدف  نسبت به پژوهش حاضر جوان تر بودند اما به‌طورکلی طی یک مطالعه فراتحلیل کارپنتر[16] که پیرامون 18 مطالعه انجام‌شده بود، اعلام شد که دو سازه موانع درک­شده و منافع درک­شده دو عامل مهم در پیش‌بینی پیشگیری از رفتار­های غیربهداشتی توسط الگوی اعتقاد بهداشتی هستند(14).

ازجمله محدودیت­های پژوهش حاضر تأثیر برخی عوامل نظیر ویژگی­های شخصیتی، تفاوت­های فردی و حالات روحی-روانی هنگام پاسخ دادن به پرسشنامه بود که از کنترل پژوهشگران خارج بود. استفاده از روش خودگزارش­د‌هی نیز از محدودیت­های دیگر پژوهش بود، که به­طبع می‌توانست بر کیفیت داده­ها تأثیر بگذارد.

نتیجه گیری : در این مطالعه مشخص شد سازه موانع درک­شده در کلسیم دریافتی و سازه­های خودکارآمدی در فعالیت بدنی به عنوان مهم‌ترین سازه­ها با قدرت پیش­بینی­کنندگی در اتخاذ رفتار­های پیشگیری‌کننده در بیماری پوکی استخوان است. عملکرد زنان در اتخاذ رفتار­های پیشگیری‌کننده از پوکی استخوان مطلوب نبود؛ به‌طوری‌که مقدار کلسیم دریافتی در افراد کم‌تر از نصف میزان استاندارد بود و بیش از دوسوم زنان حداقل فعالیت بدنی برای سلامتی را نداشتند. پوکی استخوان بیماری شایع در دوران میان‌سالی و سالمندی در افراد به خصوص زنان است. لذا باید با برنامه­ریزی صحیح گامی مؤثر در خصوص به‌کارگیری رفتار­های پیشگیری‌کننده برداشته شود.

سپاسگزاری

این مقاله، حاصل از طرح تحقیقاتی مصوب دانشگاه علوم پزشکی مشهد (کد 921056) بوده است. نویسندگان از کلیه افرادی که در اجرای این پژوهش همکاری داشتند صمیمانه سپاسگزاری می‌نمایند.

 

References:

1 Ahmadi A, Hasanzadeh J, Rajaeifard A. Metabolic control and care assessment in patients with type 2 diabetes in Chaharmahal & Bakhtiyari Province 2008. Iranian Journal of Endocrinology and Metabolism. 2009;11(1):33-9.

Abstract/FREE Full Text

 

2. Hadi Tehrani, Narges Khanjani,Fereshteh Majlessi,Roya Sadeghi, Farideh Doostan. Modern media-based intervention on promotion of women’s physical activity. Wulfenia journal. 2014;21(6):260-70.

Abstract/FREE Full Text

 

3. Nikpour S, Nasrollahi F, Shokrabi S, Haghani H. Life style Factors Related to Women’s Osteoporosis. Iran Journal of Nursing. 2009;22(58):9-21.

Abstract/FREE Full Text

 

4. Larijani B, Mohajer TM, Soltani A, Hamidi Z, Pazhouhi M. Osteoporosis, prevention, diagnosis and treatment. Reproduction And Infertility. 2005:5-24

Abstract

 

5. Bayat N, Haji Amini Z, Alishiri G, Ebadi A, Hosseini M, Laluee A. Frequency of Osteoporosis and osteopenia in Post-Menopausal Military family’s Women. Journal of Army University of Medical Sciences of the IR Iran. 2008;6(1):25-30.

Abstract

 

6. Ghaffari M, Tavassoli E, Esmaillzadeh A, Hasanzadeh A. The Effect of Education based on Health Belief Model on the improvement of osteoporosis Preventive Nutritional Behaviors of Second Grade Middle School Girls in Isfahan. Health System Research. 2011;6(4):714-23.

Abstract/FREE Full Text

 

7. Shojaezadeh D, Sadeghi R, Tarrahi MJ, Asadi M, Lashgarara B. Application of Health Belief Model in Prevention of Osteoporosis in Volunteers of Khorramabad City Health Centers, Iran. Health System Research. 2012;8(2)

Abstract/FREE Full Text

 

8. Jamshidian-Tehrani  M, Kalantari  N, Azadbakht  L, Esmaillzadeh  A, Rajaei  A, Houshiar-rad  A. Osteoporosis risk factors in Tehrani women aged 40-60 years. Iranian Journal of Endocrinology and Metabolism 2004;6:139-45.

Abstract/FREE Full Text

 

9. Bagheri P, Haghdoost A-A, Dortaj E, Halimi L, Vafayi Z, Farhangnia M, et al. Ultra Analysis of Prevalence of Osteoporosis in Iranian Women A Systematic Review and Meta-analysis. Iranian Journal of Endocrinology and Metabolism. 2011;13(3)

Abstract/FREE Full Text

 

10. Naami S, Sadaghat L. Study of Knowledge and practice of physiotherapists toward osteoporosis in Tehran in 1999-2000. Journal  Res Medical Science. 2003;27(1):57-62.

Abstract/FREE Full Text

 

11. Torshizi L, Anoosheh M, Ghofranipour F, Ahmadi F, Houshyar-rad A. The effect of education based on Health Belief Model on preventive factors of osteoporosis among postmenopausal women. Iran Journal of Nursing. 2009;22(59):71-82.

Abstract/FREE Full Text

 

12. Von Hurst PR, Wham CA. Attitudes and knowledge about osteoporosis risk prevention: a survey of New Zealand women. Public Health Nutr 2007;10(7):747-53.

Abstract

 

13. Tehrani H, Shojaeizadeh D, Khanjani N, Majlessi F, Sadeghi R, Doostan F. Modern media-based intervention on promotion of women’s physical activity. Wulfenia journal. 2014;21(6):260-70.

Abstract/FREE Full Text

 

14. Carpenter CJ. A meta-analysis of the effectiveness of health belief model variables in predicting behavior. Health communication. 2010;25(8):661-9.

Abstract

 

15. Abood DA, Black DR, Feral D. Nutrition  education  worksite  intervention  for  university staff  application  of  the  health  belief model. Journal  Nutrition Education Behavior. 2003;35(5):260-7.

Abstract

 

16. Hernandez-Rauda R, Martinez-Garcia S. Osteoporosis-related life habits and knowledge about osteoporosis among women in El Salvador: a cross-sectional study. BMC musculoskeletal disorders. 2004;5(1):29.

Abstract/FREE Full Text

 

17. Shojaezadeh D, Mehrab BA, Mahmoodi M, Salehi L. To Evaluate Of Efficacy Of Education Based On Health Belief Model On Knowledge, Attitude And Practice Among Women With Low Socioeconomic Status Regarding Osteoporosis Prevention. Iranian Journal of Epidemiology. 2011;7(2):30-7.

Abstract/FREE Full Text

 

18. Khorsandi M, Hasanzadeh L, Ghobadzadeh M. Assessment of Knowledge and Self-Efficacy in Achieving Osteoporosis Prevention Behaviors among High School Female Students. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 2012;46(0):4385-8.

Abstract

 

19. Osteoporosis Research Center. What is the Daily need for calcium? Tehran: Endocrinology & Metabolism Research Institute, Tehran University Of Medical Sciences;  [cited 2014/15/8]; Available from: http://emri.tums.ac.ir/pages/mainPage.asp?I=S10M6P1C351.

 

20. Edmonds ET. Osteoporosis Knowledge, Beliefs, and Behaviors of College Students: Utilization of the Health Belief Model: The University of Alabama TUSCALOOSA; 2009. Available from: http://search.proquest.com/docview/304830406/340D6607FFFE484BPQ/1?accountid=41308

 

21. Chan MF, Kwong WS, Zang Y, and Wan PY. Evaluation of an osteoporosis prevention education programme for young adults. Journal of Advanced Nursin. 2007;3:270-85.

Abstract/FREE Full Text

 

22. Wallace LS. Osteoporosis prevention in college women: application of the expanded health belief model. American Journal of Health Behavior. 2002;26(3):163-72.

Abstract/FREE Full Text

 

23. Tsai M. The relationship between osteoporosis knowledge, beliefs and dietary calcium intake among South Asian women in Auckland: a thesis presented in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Science in Human Nutrition at Massey University, Auckland, New Zealand. 2008.

Abstract/FREE Full Text

 

24. Dittus KL, Hillus VN, Beerman KA. Benefits and barriers to fruit and vegetable intake:  Relationship between attitudes and consumption. Journal of Nutrition Education. 1995;27:120-6.

Abstract

 

25. Hazavehei S, Taghdisi M, Saidi M. Application of the Health Belief Model for osteoporosis prevention among middle school girl students, Garmsar, Iran. Education for health. 2007;20(1):1-11.

Abstract/FREE Full Text

 

26. Drozdzowska B, Pluskiewicz W, Skiba M. Knowledge about osteoporosis in a cohort of Polish females: the influence of age, level of education and personal experiences. Osteoporosis international. 2004;15(8):645-8..

Abstract

 

27. Werner P. Knowledge about osteoporosis: assessment, correlates and outcomes. Journal of Osteoporos Int,. 2005;16(2):115-27.

Abstract

 

28. Jalili Z, Nakhaee N, Askari R, Sharifi V. Knowledge, attitude and preventive practice of women concerning osteoporosis. Iranian Journal of Public Health. 2007;36(2).

Abstract/FREE Full Text

 

29. Yu S HY. Knowledge of, attitudes toward, and activity to prevent osteoporosis among middle-aged and elderly women. J Nurs Res. 2003;11(1):65-72.

Abstract

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


[1] osteoporosis

[2] Rosen Stock

[3] Becker

[4] Maiman

[5] Bandura

[6] Abood

[7] Hernandez-Raud

[8] Food Frequency Questionnaire (FFQ)

[9] International Physical Activity questionnaire (IPAQ)

[10]Edmonds

[11]Chan

[12]Wallace

[13]Tsai

[14] Hernandez-Rauda

[15]Abood

[16]carpenter