Mental Health of Elementary Teachers

The Effect of Job Stress and Job Burnout on Mental Health of Elementary Teachers: Examining A Hypothetical Model

Ali Asghar Bayani1 & Reza Samiei2

*1. Associate Professor in Education, Dept. of Education and Psychology, Islamic Azad University, Azadshahr Branch, Azadshahr, Iran (Corresponding Author) aabayani@yahoo.com

2. M. A in Education, Dept. of Education and Psychology, Islamic Azad University, Azadshahr Branch, Azadshahr, Iran

ABSTRACT

Background and objective: Teachers play an important role in promoting mental health of students. The present study aimed at analyzing the effect of job stress on mental health of elementary teachers through the moderating role of job burnout.

Methods: This study was a non-experimental design (correlation) one using a structural model investigated the relationship between the variables. A sample of 186 elementary teachers of Azadshahr in Golestan province, Iran was asked to respond to three scales (demographic questionnaire, the General Health Questionnaire, and The Maslach Burnout Inventory). The results were analyzed by SPSS 21 and Amos 21. To determine the association between variables Pearson correlation coefficient was applied. Path analysis was used for verification and determination of model fit.

Results: Job stress, emotional exhaustion and depersonalization positively, and personal accomplishment negatively can predict mental health. Emotional exhaustion, depersonalization and personal accomplishment play a mediating role in the relationship between job stress and mental health.

Conclusion: Job stress and job burnout in teachers endangers their mental health. The model obtained is appropriate for explaining mental health of teachers.

Paper Type: Research Article.

Keywords: Job stress, Job burnout, Mental health, elementary school teachers, Azadshar

u Citation: Bayani  A A. & Samiei R. The effect of job stress and job burnout on mental health of elementary teachers: examining a hypothetical model. Iranian Journal of Health Education and Health Promotion. Winter 2015;2(4):[312-321]

 

 

سلامت روانی معلمان ابتدایی

نقش استرس شغلی و فرسودگی شغلی بر سلامت روانی معلمان ابتدایی: آزمون یک مدل فرضی

علی‌اصغر بیانی1* و رضا سمیعی2

 

*1.دانشیار تعلیم و تربیت، گروه علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آزادشهر، آزادشهر، ایران (نویسنده مسئول) aabayani@yahoo.com

2. کارشناس ارشد تعلیم و تربیت، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آزادشهر، آزادشهر، ایران

چکیده

زمینه و هدف: معلمان نقش مهمی در ارتقا سلامت روانی دانش‌آموزان به عهده‌دارند. این پژوهش با هدف تعیین تأثیر استرس شغلی بر سلامت روانی معلمان مقطع ابتدایی با واسطه‌گری فرسودگی شغلی انجام شد.

مواد و روش­ها: پژوهش حاضر از نوع طرح‌های غیرآزمایشی (همبستگی) بود؛ که در آن با استفاده از یک مدل ساختاری رابطه بین متغیرها موردبررسی قرار گرفت. از 186 معلم مقطع ابتدایی شهرستان آزادشهر درخواست شد به پرسشنامه جمعیت‌شناختی، پرسشنامه سلامت عمومي و پرسشنامه فرسودگی شغلی پاسخ دهند. داده‌ها با نرم‌افزار SPSS21 و Amos21 تجزیه‌وتحلیل شدند. برای تعیین همبستگی بین متغیرها از آزمون ضریب همبستگی پیرسون و از تحليل مسير جهت تأييد و تعيين ميزان برازش مدل استفاده شد.

یافته‌ها: استرس شغلی، خستگی هیجانی و مسخ شخصیت به صورت مثبت و معنادار و احساس کفایت شخصی به صورت منفی و معنادار سلامت روانی را پیش‌بینی می‌کنند. همچنین نقش واسطه‌ای خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و احساس کفایت شخصی در رابطه بین استرس شغلی و سلامت روانی مشاهده شد.

نتیجه‌گیری: استرس شغلی و فرسودگی شغلی در معلمان، سلامت روانی آن‌ها را به خطر می‌اندازد. مدل به‌دست‌آمده، الگوی مناسبی را جهت تبیین سلامت روانی معلمان در اختیار قرار می‌دهد.

نوع مقاله: مطالعه پژوهشى.

کلیدواژه‌ها: استرس شغلی، فرسودگی شغلی، سلامت روانی، معلمان، شهرستان آزادشهر.

 

t استناد:  بیانی ع ا، سمیعی ر. نقش استرس شغلی و فرسودگی شغلی بر سلامت روانی معلمان ابتدایی: آزمون یک مدل فرضی. فصلنامه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت. زمستان 1393؛2(4):]312-321].

 

مقدمه

پژوهش‌ها حاکی از شیوع اختلال‌های رفتاری در دانش‌آموزان مناطق مختلف کشور است (1-3). این اختلال‌ها دارای اثرات ناگوار فردی، خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی است؛ و برخلاف بیماری‌های جسمی پیامدهای آن بیشتر غیرمستقیم گزارش‌شده است (4). دانش‌آموزان دارای اختلالات روانی- عاطفی، از کیفیت زندگی پایین‌تر، عزت‌نفس ضعیف‌تر و عملکرد تحصیلی نامناسب‌تری برخوردارند. میزان مصرف مواد مخدر، خودکشی و کشیدن سیگار در آن‌ها بیشتر از سایرین گزارش‌شده است (5). توجه ناکافی به سلامت دانش‌آموزان می‌تواند آینده هر جامعه‌ای را با خطرات جدی روبرو کند.

پژوهشگران، سازماندهی خدمات سلامت روان در مدارس را به عنوان راهبرد اساسی برای ارتقای سلامت دانش‌آموزان و درنهایت سلامت کل جامعه مورد تأکید قرار داده‌اند (6). معلمان می‌توانند مهم‌ترین نقش را در ارتقای سلامت دانش‌آموزان در مدارس به عهده داشته باشند (7)؛ زیرا آن‌ها مهم‌ترین عامل در فرآیند تعلیم و تربیت‌اند. معلمان در صورتی قادر به ایفاء چنین وظیفه‌ای خواهند بود که دارای توانمندی‌های لازم و الگوی مناسبی برای شاگردان باشند (8). در بین این صلاحیت‌ها، برخورداری معلمان از سلامت روانی اهمیت زیادی دارد و سایر وظایف آن‌ها را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد (9). بنابراین، شناسایی عوامل مرتبط با سلامت روانی معلمین برای در اختیار قرارگرفتن راهکارهای لازم برای برنامه­ریزان و مدیران اجرایی ضروری است. کاربست این راهبردها می‌تواند سلامت معلمان و درنهایت سلامت جامعه را تحت تأثیر قرار دهد. ازجمله متغیرهایی که سلامت معلمان را مورد تهدید قرار می‌دهد، فرسودگی شغلی[1] و استرس شغلی[2] است.

در سال‌های اخیر، در متون مربوط به سلامت مفهوم فرسودگی به‌طور چشمگیری موردتوجه قرارگرفته است (10-13). این واژه اولین بار توسط باردلی[3] در سال 1969 مورداستفاده قرار گرفت (14) و فردنبرگر[4] در سال 1974 در مقاله‌ای تحت عنوان فرسودگی کارکنان آن را معرفی کرد (15). تعریفی از فرسودگی مورد توافق همه صاحب‌نظران وجود ندارد (16). عمده تعریف‌های این مفهوم را می‌توان متأثر از تعریف مازلاچ و جکسون[5] دانست (14) که طبق آن فرسودگی عبارت است از نشانگانی[6] از خستگی هیجانی،[7] مسخ شخصیت[8] و کاهش کفایت شخصی.[9] این نشانه­ها در بین افرادی اتفاق می‌افتد که به‌نوعی کار مردم را انجام می‌دهند (17). بنابراین، ماهیت فرسودگی را سه بعد اساسی تشکیل می‌دهد: 1) خستگی هیجانی که با فقدان انرژی و اشتیاق و تقلیل منابع هیجانی مشخص می‌شود؛ 2) مسخ شخصیت که می‌توان آن را به عنوان نگرش منفی به مراجعه‌کنندگان، همکاران و سازمان توصیف کرد؛ و 3) کاهش کفایت شخصی که با گرایش فرد به خود ارزیابی منفی و نارضایتی از عملکرد در شغل آشکار می‌شود (18). بعضی از صاحب‌نظران فرسودگی را در چارچوب پژوهش‌های مربوط به استرس قرار داده و آن را یکی از انواع استرس‌های شغلی تلقی می‌کنند (19)؛ ولی گروهی دیگر استرس و فرسودگی را به عنوان دو سازه متفاوت معرفی کرده‌اند (21-20). فرسودگی با خستگی شدید به عنوان یک ملاک عینی شروع می‌شود؛ و با از دست دادن عزت‌نفس، نشانگان متعدد بیماری، مشکل در تمرکز، تحریک‌پذیری و منفی­گرایی همراه است (22).

فرسودگی ابتدا در شغل‌هایی که خدمات انسانی می­دادند مانند مددکاران اجتماعی، معلمان، روان­درمانان و پرستاران موردبررسی قرار گرفت؛ اما بعدها روشن شد که فرسودگی فراتر از مشاغل مرتبط با خدمات انسانی است و می‌تواند در سایر حرفه‌ها نیز اتفاق افتد (23). فرسودگی دارای اثرات زیان‌باری است که پیامدهای جسمی، روان‌شناختی، اجتماعی و سازمانی آن موردتوجه بسیاری از پژوهشگران قرارگرفته است. سردرد، خستگی، آلرژی، افسردگی، فشارخون، اضطراب، تضادهای خانوادگی، غیبت و حاضر نشدن در محل کار ازجمله عواقب فرسودگی شغلی است (25-24).

یکی دیگر از عواملی که سلامت معلمان، به ویژه سلامت معلمان ابتدایی، را تحت تأثیر قرار می‌دهد، استرس شغلی است. استرس شغلی نه‌تنها سلامت جسمی، بهزیستی و روان‌شناختی معلمان را تهدید می‌کند، بلکه بروی دانش‌آموزان و محیط یادگیری نیز اثر منفی می‌گذارد (26). تعریف واحدی از استرس شغلی وجود ندارد؛ اما به عنوان یک مفهوم چندبعدی شناخته‌شده است؛ و تدریس نیز یکی از استرس­زاترین مشاغل تلقی می‌شود (27). معلمان در محیط‌های آموزشی با محرک‌های استرس‌زا متعددی از قبیل مشکلات رفتاری دانش‌آموزان، فشاری کاری و والدین پرخاشگر روبرو می‌شوند (28).

تأثیر فرسودگی شغلی بر سلامت روانی افراد در مشاغلی چون مددکاری اجتماعی (29)، روان‌پزشکی (30)، پزشکی (31) مربی‌گری ورزشی (32)، پرستاری (33)، صنایع (34) و نظامی (35) موردبررسی قرارگرفته و معنادار گزارش‌شده است. پژوهش‌های محدودی رابطه بین این دو متغیر را در معلمان موردمطالعه قرار داده‌اند. بعضی از پژوهش‌ها رابطه بین استرس شغلی و سلامت روانی را در پرستاران (36-39)، نیروهای انتظامی (40)، ماماها (41)، کارگران و کارگران شیفت شب (42-43) بررسی کرده‌اند.

 یافته‌های تانگ و صمد[10] حاکی از رابطه معنادار استرس شغلی و سلامت روانی در معلمان بود (45-44). تاکنون مطالعه‌ای با ترکیب اثر دو متغیر فرسودگی شغلی و استرس شغلی بر سلامت روانی معلمان صورت نگرفته است. با توجه با نقش حساس معلمان در ارتقاء سلامت روانی دانش‌آموزان، ضرورت تأمین سلامت آن‌ها و آگاهی از عوامل مؤثر بر شکل‌گیری اختلالات روانی در معلمان، این پژوهش با هدف شناخت تأثیر استرس شغلی بر سلامت روانی معلمان مقطع ابتدایی با واسطه‌گری فرسودگی شغلی انجام شد.

 

 

e1

1

خستگی هیجانی

مسخ شخصیت

استرس

سلامت عمومی

احساس کفایت

 

e 3

1

 

e2

1

 

e4

1

 

 

 

 

 

 

 

 

           

شکل 1. مدل نظری پژوهش

 

مواد و روش‌ها

روش پژوهش به لحاظ هدف از نوع پژوهش‌های كاربردي و از لحاظ شيوه جمع‌آوری داده‌ها از نوع پژوهش‌های توصيفي از نوع علي غیرآزمایشی به روش تحليل مسير است. این روش به بررسي روابط علّي غيرآزمايشي از طريق همبستگی می‌پردازد. جامعه آماري پژوهش 360 معلم مقطع ابتدایی شهرستان آزادشهر در شرق استان گلستان بودند. حجم نمونه با استفاده از جدول تعیین اندازه نمونه کرجسی و مورگان (1970)، 186 نفر تعیین گردید؛ نمونه­ها با استفاده از روش نمونه‌گیری طبقه‌ای تصادفی متناسب شده بر حسب جنسیت انتخاب شدند. معیار ورودآزمودنی­ها به مطالعه عبارت بوندد از: موافقت با شرکت در مطالعه، معلم ابتدایی بودن و مصرف  نکردن دارو براي درمان بیماری‌های روانی مانند افسردگی.

پس از مراجعه حضوری به مدارس و توجیه آزمودنی­ها از آن‌ها درخواست شد که در صورت تمایل، به مقیاس‌های اندازه‌گیری پژوهش پاسخ دهند. این مقیاس­ها عبارت بودند از:

1. پرسشنامه جمعیت‌شناختی: شامل 5 سؤال مربوط به سن، جنس، پایه تدریس، محل تدریس و میزان تحصیلات.

2. پرسشنامه کوتاه سلامت عمومي:[11] آزموني تدوین­شده با ماهيت چندگانه و خوداجرا[12] برای بررسي اختلالات غيرروان گسسته كه در وضعیت‌های مختلف جامعه يافت می‌شود است. اين پرسشنامه را در سال 1972 گلدبرگ[13] طراحي كرد (46). در اين تحقيق از فرم كوتاه 28 سؤالی استفاده گرديد که مركب از 4 خرده­آزمون نشانه‌های جسماني، اضطراب و بی‌خوابی، كاركرد اجتماعي و افسردگي است. براي نمره‌گذاری پرسشنامه سلامت عمومي دو روش وجود دارد که نمره پایین‌تر نشان‌دهنده سلامت رواني مطلوب‌تر است. مقدار پایایی اين پرسشنامه در یک نمونه 2400 نفری از معلمان بر حسب آلفای کرونباخ 87/0 گزارش‌شده است (47).

3. پرسشنامه فرسودگی شغلی- مطالعه معلمان:[14] یکی از رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین ابزارهای اندازه‌گیری فرسودگی شغلی معلمان است؛ که در عمده مطالعات مربوط به فرسودگی معلمان از آن استفاده می‌شود (49،48). این پرسشنامه 22 گزاره دارد؛ که سه مؤلفه خستگی هیجانی (9 سؤال)، مسخ شخصیت (5 سؤال) و احساس کفایت شخصی (8 سؤال) را موردسنجش قرار می‌دهد. مقدار ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه فرسودگی شغلی در یک گروه 280 نفره از معلمان 87/0 و مناسب گزارش‌شده است (50).

4. پرسشنامه استرس شغلي: این پرسشنامه در اواخر دهه 1990 توسط موسسه سلامت و ایمنی انگلستان به منظور اندازه‌گیری استرس شغلی کارگران طراحی شد. این پرسشنامه شامل 35 سؤال با 7 مقیاس فرعی است: تقاضا، کنترل، حمایت مسئولین، حمایت همکار، روابط بین همکاران، نقش و تغییر. مقدار ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه استرس شغلي در یک گروه 749 نفره از نظامیان 78/0 و مناسب گزارش‌شده است (51).

 داده‌ها پس از جمع‌آوری با نرم‌افزارهای SPSS21 و Amos 21 تجزیه‌وتحلیل شدند. برای تعیین همبستگی بین متغیرها از آزمون ضریب همبستگی پیرسون و از تحليل مسير جهت تأييد و تعيين ميزان برازش مدل استفاده شد.

یافته‌ها

از تعداد 186 آزمودنی، 124 نفر زن (7/66%) و 62 نفر مرد (3/33%) بودند. 139 نفر (7/74%) در شهر و 47 نفر (3/25%) در روستا مشغول به تدریس بودند؛ 181 نفر (3/%97) متأهل و 5 نفر (7/%2) مجرد بودند.

جدول 1. میانگین و انحراف‌معیار نمرات مقیاس‌های خستگی هیجانی، مسخ شخصیت، احساس کفایت شخصی، سلامت عمومی و استرس شغلی

 

 

مقیاس‌ها

جنس

کل

زن

مرد

میانگین

انحراف‌معیار

میانگین

انحراف‌معیار

میانگین

انحراف‌معیار

1. خستگی هیجانی

54/11

63/6

33/12

65/7

80/11

97/6

2. مسخ شخصیت

75/1

07/2

04/2

99/2

89/1

42/2

3. احساس کفایت شخصی

01/34

86/9

27/35

86/8

43/34

53/9

4. سلامت عمومی

83/19

35/8

79/17

16/8

15/19

32/8

5. استرس شغلی

25/87

82/12

20/87

89/10

23/87

18/12

 

میزان تحصیلات 4 نفر (2/2%) دیپلم، 62 نفر (9/33%) کاردانی، 112 نفر (2/61%) کارشناسی و 5 نفر (7/2%) کارشناسی­ارشد و بالاتر بود. میانگین و انحراف‌معیار نمرات مشارکت‌کنندگان در فرسودگی شغلی، استرس شغلی و سلامت روانی در جدول 1 آمده است.

در جدول 2 ضریب همبستگی بین متغیرهای موردمطالعه آمده است. همان‌طور که داده‌ها نشان می‌دهد رابطه بین خستگی هیجانی و مسخ شخصیت با سلامت روانی معلمان مثبت و معنادار و کفایت شخصی با سلامت روانی منفی و معنادار بود (01/0 p<)؛ زیرا در پرسشنامه سلامت عمومی نمره بالاتر نشان‌دهنده سلامت روانی کمتر است. رابطه بین استرس شغلی و سلامت روانی نیز در معلمان منفی و معنادار یافت شد (01/0 p<).

جدول 2. ضریب همبستگی خستگی هیجانی، مسخ شخصیت، احساس کفایت شخصی، سلامت عمومی و استرس

متغیر

1

2

3

4

5

1. خستگی هیجانی

1

 

 

 

 

2. مسخ شخصیت

57 /0= r

001/0 = p

1

 

 

 

3. احساس کفایت شخصی

28/0-= r

001/0 = p

33/0-= r

01/0 = p

1

 

 

4. استرس

44/0= r

001/0 = p

29/0= r

001/0 = p

33/0-= r

001/0 = p

1

 

5. سلامت عمومی

40/0= r

001/0 = p

38/0= r

001/0 = p

30/0-= r

001/0 = p

20/0= r

001/0 = p

1

 

 

نتایج جدول 2 نشان می‌دهد که بین متغیرهای برون­زاد، واسطه‌ای و درون­زاد ارتباط وجود دارد که این امر امکان انجام تحلیل مسیر را فراهم می‌سازد. برای آزمون مدل پیشنهادی (شکل 1)، از نرم‌افزار AMOS 22 استفاده شد؛ که معنادار نبودن کای­اسکوئر از لحاظ آماری، نشان‌دهنده برازش مناسب مدل بود (شکل 2). شاخص‌های مورداستفاده برای برازش مدل (جدول 2)، عبارت بودند از: شاخص کای­اسکوئر ((c2، شاخص کای­اسکوئر بر درجه آزادی ((c2/df، شاخص برازندگی تطبیقی (CFI)، شاخص برازندگی ((GFI، شاخص برازندگی تعدیل یافته ((AGFI و خطای ریشه دوم واریانس خطای تقریب ((RMSEA.

 

 

 

Chi-Square=320/0

Degrees of freedom =2

Probability Level =852/0

15/0

30/0

48/0

21/0

11/0

18/0

 

e1

1

خستگی هیجانی

مسخ شخصیت

استرس

سلامت عمومی

احساس کفایت

 

e 3

1

 

e2

1

 

e4

1

40/0

25/0

22/0

17/0-

26/0-

33/0-
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


شکل 2. مدل برازش شده پیش‌بینی سلامت روانی به همراه ضرایب هر مسیر

شاخص‌های CFI، GFI و AGFI بیشتر از 90/0 به­دست­آمد و این بیانگر برازش مطلوب مدل اصلاح‌شده است؛ زیرا طبق ملاک‌های پیشنهادشده توسط شومکر و لوماکس[15] در سال 2010 مقدار مناسب برای شاخص‌های اشاره‌شده 90/0 و بالاتر است. شاخص کای­اسکوئر بر درجه آزادی ((c2/df نسبت کای­اسکوئر به درجه آزادی را مبنا قرار می‌دهد که مقدار سه‌به‌یک را حاکی از انطباق داده‌ها با مدل می‌دانند (52). نسبت کای­اسکوئر به درجه آزادی در مدل 16/0 به­دست­آمد که مقدار مناسبی است.

مقدار شاخص خطای ریشه دوم واریانس خطای تقریب (RMSEA) مدل برابر با صفر بود؛ که نشان‌دهنده برازش مناسب مدل است. جدول 3 اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای فرسودگی شغلی و استرس شغلی را بر سلامت روانی نشان می‌دهد. طبق داده‌های جدول 3 اثر غیرمستقیم استرس شغلی بر سلامت روانی 22/0 مثبت و معنادار است. اثر مستقیم خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و احساس کفایت شخصی به ترتیب 25/0، 18/0 و 17/0- و معنادار است.

جدول 3. تأثیر مستقیم و غیرمستقیم و کل، متغیرهای استرس شغلی، خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و احساس کفایت شخصی بر سلامت عمومی

اثر کل

متغیرهای واسطه

اثر غیرمستقیم

اثر مستقیم

مقیاس‌ها

**33/0-

-

000/0

*33/0-

استرس- احساس کفایت شخصی

0/29**

احساس کفایت شخصی

**08/0

0/21*

استرس – مسخ شخصیت

**26/0-

-

000/0

**26/0-

احساس کفایت شخصی-مسخ شخصیت

**44/0

مسخ شخصیت – احساس کفایت

**14/0

**30/0

استرس- خستگی هیجانی

*12/0-*

مسخ شخصیت

**12/0-

000/0

احساس کفایت شخصی-خستگی هیجانی

**48/0

-

000/0

**48/0

مسخ شخصیت- خستگی هیجانی

**25/0-

مسخ شخصیت – خستگی هیجانی

**08/0-

**17/0-

کفایت شخصی-سلامت عمومی

**30/0

خستگی هیجانی

**12/0

**18/0

مسخ شخصیت-سلامت عمومی

**25/0

-

000/0

**25/0

خستگی هیجانی-سلامت عمومی

*22/0

احساس کفایت شخصی- مسخ شخصیت- خستگی هیجانی

**22/0

000/0

استرس- سلامت عمومی

 

* p> 05/0 ** p> 01/0

 

 

بحث

یافته‌های این پژوهش نشان داد که فرسودگی شغلی و ابعاد آن با سلامت روانی معلمان مقطع ابتدایی رابطه معناداری دارد. این نتیجه با یافته‌های طاهری و همکاران (53)، زارع و همکاران (54)، شعبانی­بهار و همکاران (55)، پوررضا و همکاران (33) و پترسون و همکاران (56) همسو بود. جامعه آماری پژوهش‌های اشاره‌شده، سایر مشاغل را در برگرفته بود. نتایج مطالعه آن‌ها حاکی از این بود که سلامت روانی در افرادی که فرسودگی شغلی بالاتری دارند، کمتر است. سلامت روانی تحت تأثیر عوامل مختلفی شکل می‌گیرد و نوع شغل نیز می‌تواند آن را تحت تأثیر قرار دهد. از گذشته‌ها، معلمی به عنوان شغلی شناخته می‌شد که دارای بار عاطفی و بالقوه خسته‌کننده است (57). میزان معلمانی که شغل خود را ترک می‌کنند، به‌طور معناداری از سایر مشاغل بیشتر است (58). مطالعات نشان داده است تدریس یک شغل استرس‌زا است؛ و این منجر می‌شود که معلمان از فرسودگی شغلی رنج ببرند (59).

یافته‌ها حاکی از رابطه معنادار بین استرس شغلی و سلامت روانی در معلمین مقطع ابتدایی بود. این نتیجه با یافته‌های آقایی و همکاران (43)، فوجی­نو[16] و همکاران (42)، صمد و همکاران (45)، پیمان­پاک و همکاران (37)، هاشمی­نژاد و همکاران (41) و عقیلی­نژاد و همکاران (40) هماهنگ و با یافته قاسمی و همکاران (36) ناهماهنگ است. البته عمده این پژوهش‌ها در زمینه سایر مشاغل صورت گرفته است. همان‌طور که اشاره شد، مطالعات حاکی از این است که معلمی یک شغل استرس‌زا است (60) و این امر می‌تواند سلامت روانی معلمان را به خطر اندازد. پژوهش‌ها حاکی از شیوع اختلال‌های روانی در بین معلمین کشورهای مختلف است (45). عوامل مختلفی در ایجاد استرس شغلی معلمین مؤثر است. بعضی از پژوهشگران، رفتار دانش‌آموزان را مهم‌ترین عامل استرس شغلی آن‌ها می‌دانند (61). استرس شغلی معلمان نه‌تنها باعث فرسودگی شغلی می‌شود و سلامت روانی آن‌ها را به خطر می‌اندازد، بلکه کارایی و عملکرد معلمین و درنهایت سلامت روانی دانش‌آموزان را نیز تهدید می‌کند. بعضی از مطالعات حاکی از این است که فشار کاری و کژرفتاری‌های شاگردان بر استرس شغلی معلمان تأثیر می‌گذارد (62).

این مطالعه همچنین رابطه بین استرس شغلی با ابعاد فرسودگی شغلی (خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و احساس کفایت شخصی) را در بین معلمان ابتدایی موردحمایت قرارداد. از بین سه مؤلفه فرسودگی شغلی، خستگی هیجانی بالاترین همبستگی را با استرس شغلی داشت. این یافته هماهنگ با نتایج لوپز[17] و همکاران (63) و شواریز و هالوم[18] (64) است. ارتباط بین استرس شغلی و فرسودگی شغلی نشان می‌دهد که با کاهش استرس‌زاها و یا اتخاذ راهبردهای مقابله مؤثر، می‌توان از شیوع فرسودگی در بین معلمان پیشگیری کرد. برای مثال گزارش‌شده است که استرس‌زاهای سازمانی مقدار خستگی هیجانی را به ویژه در مواقع فقدان حمایت تعیین می‌کنند (65).

یافته‌های این پژوهش نشان داد که در مدل پیشنهادی تأییدشده، از یک‌سو استرس شغلی معلمان به‌طور غیرمستقیم و با واسطه‌گری ابعاد فرسودگی شغلی (خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و احساس کفایت شخصی) بر سلامت روان تأثیر می‌گذارد؛ و از طرف دیگر خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و احساس کفایت شخصی به‌طور مستقیم بر سلامت روان معلمان اثر دارند. این یافته با نتایج استین­هاردت[19] و همکاران هماهنگ است (65).

ازجمله محدوديت اين پژوهش اجراي آن بر يك گروه از معلمان مقطع ابتدایی است. توصیه می‌شود مطالعه گسترده‌تری در سایر مناطق، دیگر مقاطع و با روش‌ها و ابزارهای اندازه‌گیری متعدد صورت پذیرد.

 نتیجه‌گیری: استرس شغلی و فرسودگی شغلی در معلمان، سلامت روانی آن‌ها را به خطر می‌اندازد. معلمان در مرکز نظام آموزش و پرورش قرار داشته و در ارتقای سلامت روانی دانش‌آموزان نقش اساسی دارند. چنانچه معلمان از سلامت کافی برخوردار نباشند، نمی‌توانند مسئولیت‌های خود، ازجمله رشد شخصیت دانش‌آموزان، را به نحو مطلوبی انجام دهند. اتخاذ راهکارهایی جهت کاهش فرسودگی شغلی و استرس شغلی معلمان باید موردتوجه مدیران قرار گیرد؛ زیرا غفلت از آن سلامت جامعه را با مخاطرات جدی روبرو می‌کند.

 

سپاسگزاری

از کلیه معلمان شرکت‌کننده در این پژوهش و به ویژه آقای پرویز فرزانه تقدیر و تشکر می‌گردد.

 

References

1. Khoshabi K, Moradi S, Shojaie S, Hemmati G, Dehshiri GH, Issavar A. Prevalence of behavioral disorders in primary school students in Ilam province. J Rehabil 2007; 8(33): 33-28.

Abstract

2. Ghiasi N, Nazarpur f, Bakhti F, Purnajaf A, Shirini KH. Prevalence of behavioral disordes among school-boys & girls in Illam during 2005-6. Journal of ilam university of medical sciences 2008; 16 (1):26-32.

Abstract

 

3. Rahimian Boogar I, Bayani AA. Prevalence of DSM-IV behavioral disorders among 12-17 years pupils of Golestan province – Northern Iran (2010-11). J Gorgan Uni Med Sci 2012; 14(1): 90-9.

Abstract

4. Insel RT. Assessing the economic costs of serious mental illness. Am J Psychiatr 2008; 165(6): 663-665.

Abstract

5. Nurcombe B. The principles of prevention in child and adolescent mental health. The Mental Health of Children and Adolescents: An area of global neglect Remschmidt, H Nurcombe, B, Belfer ML, Sartorius, N Okasha A. 2007:53-64.

View Link

 

6. Kaveh MH, Shojaezadeh D, Shahmohammadi D, Eftekhar Ardebili H, Rahimi A, Bolaharij J. Organizing mental health services in school: assessing teacher’s roles. Sjsph 2003; 1(4): 1-14.

Abstract

7. Sidhu KS. School organization and administration. 10th ed. New Delhi: Pvt. Ltd; 2008.

View Link

 

8. Fathi M, Ajamnejad R, Khakrangin M. Factors contributing to social health among teachers of Maraghe City. Social Welfare 2013; 12 (47):225-243.

Abstract

9. Bayani AA, Koocheky AM, Koocheky GhM. An inquiry into teacher’s mental health by using the symptom checklist (SCL.90) questionnaire in Golestan province. J Gorgan Uni Med Sci 2007; 9 (2):39-44.

Abstract

10. Quinn-Lee L, Olson-McBride L, Unterberger A. Burnout and death anxiety in hospice social workers. J Soc Work End Life Palliate Care 2014; 10(3): 219-39.

Abstract

11. Panagopoulou E, Montgomery A, Benos, A. Burnout in internal medicine physicians: differences between residents and specialists. Eur J Intern Med 2006; 17:195-200.

Abstract

12. Taku K. Relationships among perceived psychological growth, resilience and burnout in physicians. Pers Indi Diffe 2014; 59: 120-123.

Abstract

13. Cecil J, McHale C, Laidlaw A. Behavior and burnout in medical student. Med Educ Online 2014; 19:25209.

Abstract

14. Schaufeli WB, Buunk BP. Burnout: An overview of 25 years of research and theorizing. The handbook of work and health psychology. 2003;2:282-424.

View Link

 

15. Kristensen TS, Borritz M, Villadsen E, Christensen KB. The Copenhagen Burnout Inventory: a new tool for the assessment of burnout. Work Stress 2005; 19: 192-207.

Abstract

16.Pargman D. Managing performance stress: models and methods. 1thed. New York:Routledge; 2006.

View Link

 

17. Maslach C. Burnout: the cast of caring. 2thed. Cambridge: Malor Books; 2003.

View Link

 

18. Maslach C, Schaufeli WB, Leiter MP. Job burnout. Annu Rev Psycholo 2001; 52: 397–422.

Abstract

19. Rossi AM, Quick JC, Quick JC, Perrewe PL. Stress and quality of working life: the positive and the negative: IAP; 2009.

View Link

 

20. Pines AM, Keinan G. Stress and burnout: the significant difference. Pers Indi Diffe 2005; 39(3): 625-635.

Abstract

21. Espeland KE. Overcoming burnout: how to revitalize your career. J Cont Educ Nurs 2006; 37(4): 178-184.

Abstract

22. Schaufeli WB, Bakker AB, Hoogduin K, Schaap C, Kladler A. On the clinical validity of the Maslach Burnout Inventory and the Burnout Measure. Psychology & Health. 2001;16(5):565-82.

Abstract/FREE Full Text

 

23. Schaufeli WB, Leiter MP, Maslach C. Burnout: 35 years of research and practice. Career Dev Int 2009; 14(3): 204–220.

Abstract

24. Bonde JP. Psychosocial factors at work and risk of depression: a systematic review of the epidemiological evidence. J Occup Environ Med 2008; 65: 438–445.

Abstract

25. Grossi G, Thomtén J, Fandino-Losada A, Soares J J F, Sundin Ö. Does burnout predict changes in pain experiences among women living in Sweden? a longitudinal study. Stress Health 2009; 25(4): 297–311.

Abstract

26. Wiley C. A synthesis of research on the causes, effects, and reduction strategies of teacher stress. Journal of Instructional Psychology 2000; 27(2): 80-87.

Abstract

27. Howard S, Johnson B. Resilient teachers: Resisting stress and burnout. Soc Psychol Edu 2004; 7(4): 399-420.

Abstract

28. Boyle GJ, Borg MG, Falzon JM, Baglioni AJ. A structural model of the dimensions of teacher stress. Br J Educ Psychol 1995; 65(1): 49-67.

Abstract

29. Evans S, Huxley P, Gately C, et al. Mental health, burnout and job satisfaction among mental health social workers in England and Wales. Br J Psychiatry 2006; 188: 75–80.

Abstract

30. Korkeila JA, Toyry S, Kumpulainen K, et al. Burnout and self-perceived health among Finnish psychiatrists and child psychiatrists: a national survey. Scand J Public Health 2003; 31(2): 85–91.

Abstract

31. Zare H, Shayestefar A, Khaksari Z. Analysis of the relationship between burnout and mental health in female practitioners. J Life Sci 2013; 3: 161-166.

Abstract

32. Nasi MS, Bai N, Hajanzehaie, Rostamzadeh N. Investigation the relationship between burnout, job stress and mental health of secondary school physical educators in Iran. Research Journal of Sport Science 2014; 2: 22-26.

Abstract

33. Pourreza A, Monazam M, Abassinia M, et al. Relationship between job burnout and mental health of nurses working in province of Qom. jhosp. 2012; 11 (2):45-54.

Abstract/FREE Full Text

34. Asghari M, Zakeryan, SA, Monazam MR, et al. Relationship between job satisfaction with general health and job burnout workers in an automotive industry. Mrj 2013; 2 (4):51-60.

Abstract

35. Salimi H, Azad Marzabadi E, Abedi M. Determining the mental health condition and its correlation with job burnout and life satisfaction in a military personal. EBNESINA- Journal of Medical 2010; 13 (3-4):10-17.

Abstract/FREE Full Text

36. Ghassemi-Pirbalouti M, Ahmadi R, Alavi-Eshkaftaki S. Association of organizational culture and job stress with mental health in nurses in Hajar and Kashani hospitals of Shahrekord city. Journal of Clinical Nursing and Midwifery 2013; 2 (3):53-63.

Abstract/FREE Full Text

37. Peiman Pak F, Mansur L, Sadeghi M, Purabrahim T. The relationship of job stress with marital satisfaction and mental health in nurses of Tehran hospitals. Quarterly Journal of Career & Organizational Counseling 2012; 13(4): 27-54.

Abstract

38. Bigdeli I, Karimzade S. The study of relationship between the tension-making factors and mental health of Semnan nurses. Koomesh 2007; 8 (2):21-26.

Abstract/FREE Full Text

39. Mark G, Smith AP. Occupational stress, job characteristics, coping, and the mental health of nurses. Br J Health Psychol 2011; 17(3): 505-521.

Abstract

40. Aghilinejad M, Mohammadi S, Afkari M, Abbaszade Dizaji R. Surveying the association between occupational stress and mental health, personality and life stressful events in Tehran police officers. Pejouhesh 2007; 31 (4):355-360.

Abstract/FREE Full Text

41. Haseminejad N, Rahymemoghadam S, Mohamadyan, M, Amiri, F. Survey of relationship between mental health and job stress among midwives who were working in hospitals of Kerman, Iran, 2011. IJOGI 2012; 64(64): 1-9.

Abstract/FREE Full Text

42.Fujino Y, Hasegawa T, Izumi H, et al. Job stress and mental health among permanent night workers. jo Occup Health 2001; 43: 301-306.

Abstract

43. Aghaei A, Hasanzadeh R, Mahdad A, Atashpuor SH. Occupational stress and mental health of a petrochemical company before and after privatization. Int J Occup Environ Health 2010; 1(2): 75-79.

Abstract

44. Tang CS, Au W, Schwarzer R, Schmitz G. Mental health outcomes of job stress among Chinese teachers: role of stress resource factors and burnout. Jo Organ Behav 2001; 22: 887-901.

Abstract

45. Samad N, Hashim Z, Moin S, Abdullah H. Assessment of stress and its risk factors among primary school teachers in the Klang Valley, Malaysia. Global J Health Sci 2010; 2(2): 163-171.

Abstract

46. Taghavi S M R. Validity and reliability of the General Health Questionnaire (GHQ-28) in college students of Shiraz university. Journal of Psychology 2002; 5(20):381-398.

Abstract

 

47. Khayatan F, Ahadi, H, Kamkar M, Nafisi G. Structural model of the relationship of psycho-organizational pathology with job stress, job satisfaction and mental health by considering the meditating role of work perfectionism in teacher. Knowledge and Research in Applied Psychology 2012; 13(4): 18-32.

Abstract

 

48. Maslach C, Jackson SE, Leiter MP. Maslach burnout inventory. Evaluating stress: A book of resources. 1997;3:191-218.

View Link

 

49. Hastings RP, Horne S, Mitchell G. Burnout in direct care staff in intellectual disability services: a factor analytic study of the Maslach burnout inventory. J Intellect Disabil Res 2004; 48(3): 268-273.

Abstract

50. Bayani AA, Bagheri H, Bayani A. Teacher self-esteem, self-efficacy and perception of school context as predictors of professional burnout. Eur Online J Nat Soc Sci 2013; 2(2): 298-304.

Abstract

51.Azad marzabadi E, Golami Fesharaki M. Reliability and validity assessment for the HSE job stress questionnaire. Journal of Behavior Science 2011; 4(4): 291-297.

Abstract/FREE Full Text

52. Tehrani H, Rakhshani T, Zadeh DS, Hosseini SM, Bagheriyan S. Analyzing the relationship between job stress to mental health, personality type and stressful life events of the nurses occupied in Tehran 115 emergency. Iran Red Crescent Med J. 2013;15(3):272-3.

Abstract/FREE Full Text

 

53. Zare H, Shayestefar A, Khaksari Z. Analysis of the relationship between burnout and mental health in female practitioners. J Life Sci Biomed 2013; 3(2): 161-166.

Abstract/FREE Full Text

54. Taheri N, Rashidi Avendi M, Shaeri Karimi Z, Sabiei MR. Relationship between burnout and public health in Abadan high schools teachers in 2011. Jentashapir 2013; 4(2): 159-169. (Persian)

Abstract

55. Shabani Bahar GHR, Zaman Konani M. The relationship between job burnout and general health of physical education in Lorstan province. Management of Sport and Movement Sciences 2012; 2(3): 77-91.

Abstract

 

56. Peterson U, Demerouti E, Bergstrom G, Samuelsson M, Asberg M, Nygren A. Burnout and Physical and mental health among Swedish healthcare workers. J Adv Nurs 2008; 62:84-95.

Abstract

57. Lambert RG, McCarthy CJ, Gilbert T, Sebree M, Steinley-Bumgarner M. Validity evidence for the use of the Preventive Resources Inventory with college students. Mea Eval Counsel Dev 2006; 39(2): 66-85.

abstract

58. Minarik MM, Thornton B, Perreault G. Systems thinking can improve teacher retention. Clearing House 2003; 76(5):230-234.

Abstract

59. Fisher MK. Factors influencing stress, burnout, and retention of secondary teachers. Current Issues in Education 2011; 14(1): 40-50.

Abstract

60. Sveinsdottir H, Gunarsdottir H, Fridriksdottir H. Self-assessed occupational health and working environmental of female nurses, cabin crew and teachers. Scand J Caring Sci 2007; 21(2): 262-273.

Abstract

61. Geving AM. Identifying the types of student and teacher behaviors associated with teacher stress. Teaching and Teacher Education: An International Journal of Research and Studies 2007; 23(5): 624-640.

Abstract

62. Klassen RM. Teacher stress: The mediating role of collective efficacy beliefs. J Educ Res 210; 103(5):342–350.

Abstract

63. Lopez J, Bolano CC, Narino MJS. Explor­ing stress, burnout, and job dissatisfaction in secondary school teachers. Int J Psychol Psychol 2010; 10 (1): 107-123.

Abstract

64. Schwarzer R, Hallum S. Perceived teacher self-efficacy as a predictor of job stress and burnout: mediation analysis. Appl Psychol 2008; 57: 152–171.

Abstract/FREE Full Text

65. Steinhardt MA, Smith Jaggars SE, Faulk KE, Gloria CT. Chronic work stress and depressive symptoms: assessing the mediating role of teacher burnout. Stress Health 2011; 27(5): 420-429.

Abstract


1.burnout

[2]. job stress

[3].Bardley

[4].Freudenberger

[5]. Maslach & Jackson

[6]. symptoms

[7]. emotional exhaustion

[8].depersonalization

[9]. reduced personal accomplishment

[10]. Tang & Samad

[11]. General health Questionnaire(GHQ-28)

[12]. self- administered

[13]. Goldberg

[14]. The Maslach Burnout Inventory – Educator’s Survey (MBI-ES)

[15].Schumacker & Lomax

[16]. Fujino

[17]. Lopez

[18]. Schwarzer & Hallum

[19]. Stinhardet